Phóng viên: Thưa ông, xin ông cho biết một vài nét khái quát về công tác giám sát TTCK trong 9 tháng đầu năm 2013?

Ông Nguyễn Thế Thọ: Trong những tháng đầu năm 2013, TTCK đã có sự hồi phục nhất định, chỉ số VN Index tăng trên 24% và chỉ số HNX Index tăng gần 10%. Tuy nhiên, giá trị và khối lượng giao dịch chứng khoán 6 tháng đầu năm 2013 giảm trên 20% so với cùng kỳ năm trước.

Cùng với sự chuyển biến tích cực của thị trường, công tác giám sát hoạt động giao dịch chứng khoán trên TTCK cũng được chú trọng và tăng cường. Trong 9 tháng đầu năm, UBCKNN đã tổ chức một số đoàn kiểm tra về giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư tại một số công ty chứng khoán (CTCK), tổ chức niêm yết; xử lý đối với các trường hợp có dấu hiệu vi phạm các quy định của pháp luật về chứng khoán và TTCK.

Đồng thời, UBCKNN tiếp tục tăng cường công tác giám sát, thanh tra và xử lý vi phạm, phối hợp chặt chẽ với cơ quan công an, báo chí, các đơn vị liên quan như Sở Giao dịch Chứng khoán (SGDCK), Trung tâm Lưu ký Chứng khoán (TTLKCK), các CTCK để tăng cường công tác giám sát giao dịch chứng khoán, phòng ngừa và kịp thời phát hiện các hành vi giao dịch không công bằng, nội gián, thao túng giá chứng khoán.

Tính đến ngày 01/11/2013, UBCKNN đã phối hợp với các đơn vị liên quan tiến hành phân tích đối với 70 mã chứng khoán có dấu hiệu giao dịch bất thường; Tổ chức 05 đoàn kiểm tra về giao dịch chứng khoán tại một số CTCK, tổ chức niêm yết, hiện đang hoàn thiện hồ sơ để xử lý theo thẩm quyền; UBCKNN đã phối hợp với SGDCK trình, kiến nghị phương án xử lý đối với gần 3.000 trường hợp nhà đầu tư sử dụng từ 02 tài khoản trở lên để thực hiện mua bán cùng một loại chứng khoán trong phiên giao dịch, chưa đúng với tinh thần của Thông tư 74/2013/TT-BTC.

Bên cạnh việc thực hiện công tác giám sát giao dịch chứng khoán, UBCKNN đã tiến hành tổ chức hội thảo tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật về chứng khoán và TTCK mới được ban hành, sửa đổi, bổ sung cho các CTCK, công ty quản lý quỹ, ngân hàng giám sát…

Trong thời gian qua, UBCKNN đã có nhiều nỗ lực trong việc áp dụng công nghệ hiện đại nhằm nâng cao chất lượng hoạt động giám sát TTCK, cụ thể là triển khai hệ thống Giám sát Giao dịch Chứng khoán (Hệ thống MSS). ông có thể cho biết một số đánh giá ban đầu mà UBCKNN ghi nhận được kể từ khi hệ thống MSS vận hành đến nay?

Thời gian vừa qua, trong khuôn khổ Dự án “Phát triển thị trường vốn Việt Nam” (VIE/026) do Chính phủ Luxembourg tài trợ, UBCKNN đã xây dựng Hệ thống MSS và chính thức đưa vào vận hành từ ngày 15/11/2012.

Mục tiêu của Hệ thống MSS trong giai đoạn đầu là xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu về thông tin, dữ liệu giao dịch do các SGDCK, TTLKCK và các đơn vị liên quan cung cấp để phục vụ cho công tác quản lý và giám sát TTCK tại UBCKNN.

Sau gần một năm đưa vào sử dụng, có thể thấy Hệ thống MSS đã hỗ trợ tích cực và có hiệu quả trong công tác chuyên môn của Vụ Giám sát, đặc biệt đã rút ngắn thời gian xử lý dữ liệu do việc cung cấp dữ liệu của SGDCK và TTLKCK được xử lý và đưa vào hệ thống một cách tự động. Ngoài ra, với hệ thống cơ sở dữ liệu về thông tin, dữ liệu giao dịch từ SGDCK và TTLKCK tương đối đầy đủ, cán bộ giám sát có thể tra cứu và triết xuất các dữ liệu đầu vào một cách có hệ thống, thống kê giao dịch theo nhiều tiêu chí để có thể đánh giá và phát hiện các giao dịch có dấu hiệu bất thường, xem xét các cảnh báo giao dịch bất thường đối với các cổ phiếu niêm yết trên TTCK…

Với sự hỗ trợ của Hệ thống MSS, cán bộ giám sát có được các thông tin, dữ liệu phục vụ cho công tác giám sát giao dịch một cách kịp thời, chính xác để xử lý các giao dịch có dấu hiệu bất thường, từ đó có thể phát hiện, ngăn ngừa và xử lý các hành vi thao túng giá chứng khoán, giao dịch nội gián, vi phạm công bố thông tin… nhằm tăng cường bảo vệ nhà đầu tư và nâng cao tính minh bạch, công bằng của TTCK.

Hệ thống MSS đã cơ bản đáp ứng được những mục tiêu ban đầu đặt ra. Tuy nhiên, hoạt động của TTCK có diễn biến rất nhanh và phức tạp, các hành vi vi phạm giao dịch trên TTCK ngày càng tinh vi, mỗi giai đoạn có thể có các vi phạm khác nhau, do đó đòi hỏi công tác giám sát giao dịch phải theo kịp diễn biến của thị trường.

Trong thời gian tới, với các mục tiêu tiếp theo như kết nối trực tuyến với hệ thống giám sát của SGDCK, xây dựng các công cụ hỗ trợ phân tích giao dịch chuyên sâu, xây dựng bộ tiêu chí cảnh báo giao dịch bất thường… thì Hệ thống MSS sẽ là công cụ đắc lực giúp cán bộ giám sát thực hiện công tác giám sát nhanh chóng và chính xác hơn.

Được biết Thông tư thay thế Thông tư 151/2009/TT-BTC (Thông tư 151) dự kiến sẽ được ban hành trong những tháng cuối năm 2013. ông nhìn nhận thế nào về vai trò và trách nhiệm của UBCKNN khi Thông tư thay thế có hiệu lực?

Thực hiện Điều 34 và Điều 42 Luật Chứng khoán số 70/2006/QH11 ngày 29/6/2006, ngày 23/7/2009, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 151 hướng dẫn công tác giám sát của UBCKNN đối với hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán của SGDCK, TTLKCK, căn cứ các quy định tại Thông tư này, UBCKNN đã triển khai công tác giám sát tuân thủ đối với SGDCK và TTLKCK từ năm 2009.

Tính đến hết năm 2012, ngoài việc giám sát tuân thủ thường xuyên thông qua chế độ báo cáo định kỳ của SGDCK và TTLKCK thực hiện theo quy định, UBCKNN đã tổ chức 11 đợt kiểm tra định kỳ tại SGDCK Hà Nội, SGDCK Tp. Hồ Chí Minh và TTLKCK. Qua kiểm tra, UBCKNN đã yêu cầu các đơn vị khắc phục thiếu sót, hoàn chỉnh các Quy chế, quy định theo thẩm quyền và có nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện các quy định hiện hành.

Qua 04 năm triển khai thực hiện, có thể thấy rằng, cùng với Quyết định 127/2008/QĐ-BTC ngày 31/12/2008 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về Giám sát giao dịch chứng khoán trên TTCK, Thông tư 151 bước đầu đã đưa ra được những quy định, hướng dẫn cụ thể về hoạt động giám sát của UBCKNN đối với các SGDCK và TTLKCK trong việc thực hiện pháp luật về chứng khoán và TTCK, góp phần hoàn thiện khung pháp lý về chứng khoán và TTCK, là nền tảng cơ sở để UBCKNN thực hiện chức năng quản lý đối với hoạt động của TTCK.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của thị trường, qua thực tiễn triển khai công tác giám sát tuân thủ đòi hỏi phải nghiên cứu, bổ sung, sửa đổi và hoàn thiện các quy định liên quan đến giám sát tuân thủ được thể hiện qua các nội dung như: 

- Quy định cụ thể hơn về trách nhiệm và quyền hạn của UBCKNN, nghĩa vụ của SGDCK và TTLKCK trong hoạt động giám sát và tuân thủ pháp luật về chứng khoán và TTCK;

- Các quy định tại Thông tư 151 phải bao quát được toàn bộ các hoạt động nghiệp vụ của SGDCK, TTLKCK và phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của các đơn vị này.

- Điều kiện thực tế và khung pháp lý của TTCK đã có nhiều thay đổi so với thời điểm ban hành Thông tư 151. Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán số 62/2010/QH12 ngày 24/11/2010; Chính phủ đã ban hành Nghị định số 58/2012/NĐ-CP ngày 20/07/2012 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán và Nghị định số 85/2010/NĐ-CP ngày 02/08/2010 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK; Bộ Tài chính ban hành 24 Thông tư mới có ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đối với các hoạt động nghiệp vụ của SGDCK và TTLKCK. Do đó, cần thiết phải có sự nghiên cứu, sửa đổi các quy định về giám sát việc tuân thủ các quy định của pháp luật về chứng khoán và TTCK của SGDCK và TTLKCK cho phù hợp.       

- Một số biểu mẫu báo cáo được quy định tại Thông tư 151 quá chi tiết hoặc có sự chồng chéo về nội dung so với hệ thống báo cáo được quy định tại các văn bản khác như Quyết định 87/2007/QĐ-BTC của Bộ trưởng Bộ Tài chính ngày 22/10/2007 về việc ban hành Quy chế đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán, Thông tư số 213/2012/TT-BTC ngày 06/12/2012 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về việc hướng dẫn hoạt động của Nhà đầu tư nước ngoài trên TTCK Việt Nam… Việc quy định nội dung báo cáo chi tiết và chồng chéo dẫn đến những khó khăn cho SGDCK, TTLKCK – đối tượng báo cáo.

Để tăng cường, nâng cao hiệu quả của công tác giám sát tuân thủ, UBCKNN đã xây dựng trình Bộ Tài chính ký ban hành Thông tư thay thế Thông tư 151 nói trên. Theo các quy định tại dự thảo Thông tư mới, quyền hạn, chức năng quản lý, giám sát của UBCKNN sẽ được tăng cường về chiều sâu. Trên cơ sở hệ thống báo cáo mới, UBCKNN có thể nhận biết việc SGDCK, TTLKCK có thực hiện đúng các quy định của pháp luật trong triển khai các hoạt động nghiệp vụ hay không?

Đồng thời trên cơ sở dữ liệu tổng hợp từ hệ thống báo cáo định kỳ, UBCKNN có thể nhận diện những vướng mắc về cơ chế chính sách, những bất cập trong triển khai thực hiện nghiệp vụ của các đơn vị trên, cũng như việc tiếp nhận những kiến nghị, đề xuất liên quan đến cơ chế, chính sách để kịp thời kiến nghị Bộ Tài chính về việc sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện cho phù hợp với điều kiện thực tế.

Bên cạnh đó Thông tư thay thế Thông tư 151 cũng quy định rõ ràng và đầy đủ hơn về quyền hạn và trách nhiệm của UBCKNN trong việc giám sát hoạt động của SGDCK và TTLKCK. Đây là một trong những căn cứ pháp lý vững chắc nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước của UBCKNN đối với TTCK nói chung và việc giám sát hoạt động của SGDCK và TTLKCK nói riêng. Trên cơ sở dữ liệu hoạt động của SGDCK và TTLKCK được thu thập và giám sát thường xuyên, hỗ trợ cho các hoạt động giám sát khác như giám sát đối với công ty niêm yết, CTCK, hoạt động giao dịch chứng khoán…

Hiện nay, hoạt động giám sát giao dịch trên TTCK được phân theo 02 tuyến: tuyến giám sát của UBCKNN và tuyến giám sát của SGDCK. Theo ông, cần phải làm gì để nâng cao hiệu quả và trách nhiệm của các tuyến giám sát?

Theo quy định tại Quyết định 689/QĐ-UBCK ngày 31/8/2012 của Chủ tịch UBCKNN về ban hành quy chế phối hợp giữa các đơn vị thuộc UBCKNN với SGDCK, TTLKCK trong việc giám sát và xử lý vi phạm của các tổ chức, cá nhân trên TTCK (Quyết định 689) thì các SGDCK là tuyến giám sát các giao dịch thứ nhất và UBCKNN là tuyến giám sát giao dịch thứ hai đối với các giao dịch chứng khoán diễn ra trên thị trường có tổ chức.

Việc theo dõi, giám sát diễn biến các giao dịch diễn ra trên thị trường có tổ chức được thực hiện trong ngày và nhiều ngày, do vậy, theo quy định tại Quyết định 689, việc giám sát được phân định rõ giữa 02 cấp UBCKNN và SGDCK, cụ thể:

SGDCK -  Tuyến giám sát thứ nhất có trách nhiệm:

- Giám sát hoạt động giao dịch, cung cấp các dịch vụ liên quan đến giao dịch chứng khoán trong phạm vi thị trường giao dịch chứng khoán do SGDCK tổ chức theo quy định của pháp luật;

- Theo dõi, phát hiện các chứng khoán giao dịch có dấu hiệu giao dịch bất thường theo tiêu chí giám sát của các Sở, định kỳ báo cáo UBCKNN;

- Giám sát diễn biến các giao dịch trong ngày, nhiều ngày, định kỳ; Phân tích, đánh giá và chịu trách nhiệm xác định rõ dấu hiệu vi phạm pháp luật đối với các giao dịch bất thường nhằm kịp thời phát hiện các giao dịch có dấu hiệu thao túng thị trường, giao dịch nội bộ và các hành vi vi phạm quy định về giao dịch chứng khoán;

- Xử lý hành vi vi phạm theo thẩm quyền, báo cáo UBCKNN xử lý theo quy định pháp luật;

- Giám sát việc công bố thông tin và chế độ báo cáo theo quy định hiện hành liên quan đến giao dịch chứng khoán của CTCK, tổ chức niêm yết, tổ chức đăng ký giao dịch, công ty quản lý quỹ đầu tư chứng khoán, quỹ đầu tư chứng khoán đại chúng, công ty đầu tư chứng khoán, nhà đầu tư;

- Rà soát các thông tin báo chí, tin đồn liên quan đến các giao dịch bất thường;

- Lập và gửi UBCKNN báo cáo định kỳ, báo cáo bất thường và báo cáo theo yêu cầu về giám sát giao dịch chứng khoán của các đối tượng giám sát;

- Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu phục vụ công tác giám sát.

UBCKNN - Tuyến giám sát thứ hai có trách nhiệm:

- Trên cơ sở báo cáo giám sát giao dịch của SGDCK và các nguồn thông tin khác, phân tích sâu để phát hiện các giao dịch thao túng thị trường, các giao dịch sử dụng thông tin nội bộ và các hành vi vi phạm quy định pháp luật về chứng khoán và TTCK liên quan đến hoạt động giao dịch chứng khoán để có biện pháp ngăn chặn, xử lý kịp thời;

- Giám sát hoạt động của SGDCK trong việc giám sát các giao dịch chứng khoán diễn ra trên TTCK có tổ chức thuộc phạm vi quản lý của SGDCK;

- Giám sát hoạt động của TTLKCK trong thực hiện sửa và hủy lỗi sau giao dịch, chuyển quyền sở hữu của chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch không qua hệ thống giao dịch của SGDCK theo quy định tại Điều 17 Thông tư này;

- Giám sát hoạt động của CTCK trong việc giao dịch và cung cấp dịch vụ liên quan đến giao dịch chứng khoán theo quy định của pháp luật;

- Giám sát giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư có tổ chức, nhà đầu tư nước ngoài để kịp thời phát hiện các diễn biến bất thường có thể gây hiệu ứng tâm lý cho các nhà đầu tư nhỏ lẻ;

Trường hợp xác định được dấu hiệu vi phạm quy định là rõ ràng, UBCKNN lập đoàn kiểm tra để tiến hành điều tra các giao dịch có liên quan, lập biên bản xử phạt vi phạm hành chính khi dấu hiệu và đối tượng vi phạm đã được xác định. Trường hợp không xác định được hoặc chưa xác định rõ dấu hiệu vi phạm, UBCKNN tiến hành đóng hồ sơ hoặc tiếp tục theo dõi diễn biến giao dịch của mã chứng khoán đó.

Qua thời gian triển khai, UBCKNN nhận thấy quy định tại Quyết định 689 phần nào đã đáp ứng được yêu cầu quản lý, giám sát của UBCKNN đối với các giao dịch chứng khoán diễn ra trên TTCK, tuy nhiên để nâng cao hiệu quả và trách nhiệm của các tuyến giám sát UBCKNN, các SGDCK, cần tiếp tục:

+ Hoàn thiện khung pháp lý điều chỉnh hoạt động của TTCK nói chung, hoạt động giám sát và xử lý vi phạm nói riêng;

+ Tăng cường, bổ sung quyền cho cơ quan quản lý giám sát hoạt động của TTCK trong công tác giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm.

+ Các tuyến giám sát cần chủ động, tích cực trong việc phát hiện, ngăn ngừa các hành vi vi phạm quy định của pháp luật.

+ Tiếp tục đổi mới và hoàn thiện các tiêu chí giám sát giao dịch phù hợp với các sản phẩm và các công cụ giao dịch mới trên TTCK; Nâng cấp, hoàn thiện hệ thống công nghệ thông tin phục vụ công tác thu thập dữ liệu, phân tích, xử lý để phát hiện các giao dịch bất thường trên TTCK.

+ Nâng cao vai trò phối hợp giữa UBCKNN với các Bộ, ngành liên quan, với các SGDCK, TTLKCK, các CTCK, nhà đầu tư, các ngân hàng giám sát trong triển khai công tác giám sát giao dịch.

+ Nâng cao nhận thức về trách nhiệm, nghĩa vụ của các SGDCK, TTLKCK, các CTCK, nhà đầu tư, ngân hàng giám sát, các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động giao dịch trên thị trường có tổ chức qua việc tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến các văn bản quy phạm pháp luật, các hướng dẫn liên quan đến nghĩa vụ, trách nhiệm của các đối tượng giám sát theo quy định của pháp luật.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Theo Tạp chí Chứng khoán số 11 - 2013