Hợp tác xã phải tiếp cận dần thông lệ quốc tế

Mạnh Bôn (Báo Đầu tư)

TS. Đinh Xuân Niêm, nguyên Trưởng ban Chính sách, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam nhận định, Dự thảo Luật Hợp tác xã (HTX) sửa đổi đã tiếp cận dần thông lệ quốc tế và khuyến cáo của Liên minh HTX quốc tế (ICA).

Hợp tác xã phải tiếp cận dần thông lệ quốc tế
TS. Đinh Xuân Niêm, nguyên Trưởng ban Chính sách, Liên minh Hợp tác xã Việt
Dự kiến, ngày 20/11/2012, Quốc hội sẽ thông qua Dự thảo Luật HTX sửa đổi. Tuy nhiên, trong phiên thảo luận tại hội trường hôm 25/10, vẫn còn một số ý kiến đại biểu Quốc hội băn khoăn về dự luật này?

Tôi được biết, một số đại biểu Quốc hội đề nghị coi HTX là một loại hình doanh nghiệp. Tôi cho rằng, đề nghị này không phù hợp với thực tế, thông lệ quốc tế và định nghĩa về HTX của ICA.

Trên thực tế, HTX và doanh nghiệp hoạt động theo 2 luật khác nhau, mục đích hoạt động của 2 tổ chức kinh tế này cũng khác nhau. HTX hoạt động vì lợi ích của thành viên và cung cấp sản phẩm, dịch vụ chủ yếu cho thành viên. Còn doanh nghiệp hoạt động vì mục đích lợi nhuận, tối đa hoá lợi nhuận cho chủ doanh nghiệp, cho thành viên góp vốn hoặc cho cổ đông và cung cấp toàn bộ sản phẩm, dịch vụ hàng hoá cho thị trường.

Tôi đã nghiên cứu về mô hình kinh tế hợp tác được hơn 30 năm, đã từng nghiên cứu Luật HTX của rất nhiều nước và đi nhiều nước trên thế giới để nghiên cứu mô hình kinh tế này và thấy rằng, không ở đâu trên thế giới lại coi HTX là một loại hình doanh nghiệp. Còn theo định nghĩa của ICA, HTX là tổ chức của những người tự nguyện liên kết lại với nhau để đáp ứng các nhu cầu về kinh tế, xã hội và văn hoá của mình và cộng đồng, là tổ chức tự chủ, tự chịu trách nhiệm, phối hợp giúp đỡ thành viên; hoạt động dựa trên các giá trị tương trợ, dân chủ, bình đẳng, công bằng và đoàn kết.

Có ý kiến cho rằng, quy định là HTX chủ yếu cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho thành viên là không hợp lý, thưa ông?

HTX là của những người tự nguyện liên kết với nhau để đáp ứng các nhu cầu về kinh tế, xã hội và văn hoá. Có nghĩa là, việc thành lập HTX chủ yếu cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho thành viên. Đây là bản chất của HTX và Luật HTX nước nào cũng quy định như vậy.

Khi mới thành lập, với HTX có quy mô nhỏ, để đáp ứng đủ nhu cầu về số lượng, chất lượng sản phẩm, dịch vụ của xã viên đã là sự cố gắng lớn. Theo thời gian, HTX phát triển dần, số lượng xã viên không chỉ là 15-20 người, mà lên đến 200-300 người, vì thế đòi hỏi ban quản trị hoạt động phải thực sự năng động, hiệu quả, mới có thể cung cấp đủ số lượng, chất lượng sản phẩm, dịch vụ cho xã viên.

Thực tế cho thấy, những HTX được thành lập do sự tài trợ các tổ chức quốc tế, hoạt động đúng theo định nghĩa của ICA đều rất phát triển. Hay mô hình quỹ tín dụng nhân dân chỉ cung cấp dịch vụ (nhận tiền gửi và cho vay vốn) đối với các thành viên, nhưng hoạt động rất hiệu quả, liên tục phát triển, ngay cả khi rất nhiều tổ chức khác gặp khủng hoảng, thậm chí nhiều ngân hàng thương mại đã “biến mất” trên thị trường.

Nhưng phát triển đến một mức nào đó, HTX sẽ chững lại vì bị hạn chế cung cấp sản phẩm, dịch vụ ra thị trường, nên không khuyến khích đầu tư, mở rộng hoạt động?

Không hề hạn chế sự phát triển của HTX. Ví dụ, HTX Bò sữa ở Sóc Trăng hiện chỉ cung cấp dịch vụ con giống, kỹ thuật chăn nuôi, chữa bệnh và đầu ra cho xã viên thông qua việc giúp xã viên bán sữa cho nhà máy chế biến. Nhưng phát triển đến mức độ nào đó, họ không bán sữa cho nhà máy, mà có thể thành lập doanh nghiệp để chế biến sữa thành nhiều sản phẩm để bán ra thị trường. Doanh nghiệp chế biến sữa này thành lập và hoạt động theo Luật Doanh nghiệp, có thể thuê chuyên gia, người lao động, thậm chí cả người quản lý, nhưng vẫn thuộc HTX và phục vụ lợi ích cho chính xã viên.

Tôi cũng xin nói thêm rằng, Dự thảo Luật HTX sửa đổi quy định, ngoài việc được góp vốn, mua cổ phần, thành lập công ty nhằm hỗ trợ hoạt động mình, HTX cũng được cung ứng sản phẩm, dịch vụ, việc làm cho thị trường sau khi đã hoàn thành nghĩa vụ đối với xã viên.

Có đại biểu Quốc hội đề nghị giữ tỷ lệ góp vốn tối đa bằng 30% vốn điều lệ như hiện nay, không nên giảm xuống còn 20%. Quan điểm của ông thế nào?

Theo tôi được biết, có ý kiến còn đề nghị nâng tỷ lệ góp vốn của một thành viên lên tối đa 50% vốn điều lệ, với lý do tạo điều kiện cho HTX huy động vốn. Tôi cho rằng, đề nghị này là không hợp lý. Thứ nhất, dù có nâng tỷ lệ góp vốn lên bao nhiêu thì cũng như doanh nghiệp, vốn điều lệ chỉ đáp ứng một phần nhỏ tổng vốn cần thiết để hoạt động. Thứ hai, nếu một thành viên góp vốn quá lớn, sẽ ảnh hưởng đến nguyên tắc bình đẳng của mô hình kinh tế này và sẽ biến HTX thành công ty TNHH, phải lệ thuộc vào một số ít người góp vốn. Thứ ba, theo khuyến cáo của ICA, một thành viên chỉ được góp tối đa 20% vốn điều lệ. Và thứ tư, theo khảo sát của bản thân tôi và Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các nước trên thế giới chỉ cho phép thành viên được góp một số vốn bằng nhau.

Vì vậy, tôi cho rằng, Dự thảo Luật HTX quy định, một thành viên chỉ được góp tối đa 20% vốn điều lệ và ưu tiên vay vốn của xã viên trong quá trình hoạt động là phù hợp với thực tiễn, cũng như thông lệ quốc tế.