Nỗ lực đột phá trong bối cảnh xu thế bảo hộ thương mại trỗi dậy

TPP được ký kết tháng 2/2016, với 12 nước tham gia gồm Australia, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore, Mỹ và Việt Nam.

Thỏa thuận TPP ban đầu từng được Mỹ mô tả là một "tiêu chuẩn vàng" cho mọi thỏa thuận tự do thương mại. Văn kiện này không chỉ giới hạn ở việc cắt giảm thuế quan, mà còn bao gồm việc dỡ bỏ một loạt các hạn chế phi thuế quan và đòi hỏi các thành viên tuân thủ các tiêu chuẩn quản lý cao trong các lĩnh vực như luật lao động, bảo vệ môi trường, sở hữu trí tuệ và chi tiêu công.

Tuy nhiên, ngay sau khi nhậm chức vào tháng 1/2017, Tổng thống Donald Trump đã tuyên bố rút khỏi TPP, cho rằng hiệp định đa phương này làm ảnh hưởng đến công ăn việc làm của người Mỹ và nhấn mạnh Washington sẽ tiến hành đàm phán hiệp các định thương mại song phương.

Trước động thái này của Mỹ, 11 nước thành viên còn lại (chiếm 13,5% nền kinh tế toàn cầu) vẫn nỗ lực khôi phục hiệp định trên. Ngày 11/11/2017, tại cuộc họp báo về quá trình đàm phán TPP bên lề Tuần lễ cấp cao APEC diễn ra tại Đà Nẵng (Việt Nam).11 nước đã thống nhất đổi tên TPP thành CPTPP. CPTPP giữ hầu hết nội dung của TPP, song trong 8.000 trang tài liệu của thỏa thuận ban đầu, có 20 điều khoản bị tạm hoãn thực thi, chủ yếu liên quan tới sở hữu trí tuệ.

Tại cuộc họp báo này, Bộ trưởng Tái thiết kinh tế Nhật Bản Toshimitsu Motegi cho hay, nội dung CPTPP không chỉ bao trùm thương mại mà còn đầu tư, sở hữu trí tuệ và nhiều bộ nguyên tắc khác nhau. Đây là hiệp định rất toàn diện, bao gồm nhiều lĩnh vực, về bản chất là cao hơn, tiến bộ hơn so với các hiệp định đã được ký kết trước đây.

Gần đây nhất, ngày 23/01/2018, CPTPP đã đạt được kết quả bất ngờ tại Nhật Bản. 11 nước thành viên hoàn tất đàm phán để tiến tới ký kết hiệp định chính thức vào ngày 08/03 tại Chile.

Lợi ích kỳ vọng với Việt Nam

Với phiên bản TPP không có Mỹ, Việt Nam mất đi nhiều lợi ích kỳ vọng trước đó, do Việt Nam và Mỹ chưa có hiệp định thương mại tự do (FTA). Trong khi đó, Việt Nam đã ký kết hiệp định thương mại đa phương và song phương với hầu hết các quốc gia thành viên của CPTPP.

Dẫn lời TS. Trần Toàn Thắng, Trưởng ban Kinh tế thế giới (Trung tâm Thông tin và Dự báo Kinh tế xã hội quốc gia, Bộ Kế hoạch và Đầu tư) trên Báo Hải quan điện tử cho biết, lợi ích mà Việt Nam được hưởng từ CPTPP với sự vắng mặt của Mỹ sẽ ít hơn so với TPP trước đó.

Cụ thể, với CPTPP, GDP dự báo chỉ tăng thêm 1,32%, trong khi với TPP khi có Mỹ là 6,7%. Xuất khẩu với CPTPP tăng thêm 4%, trong khi TPP là khoảng 15%. CPTPP làm tăng nhập khẩu 3,8%, còn TPP tăng nhập khẩu 10,5%.

Mặc dù vậy, theo TS. Trần Toàn Thắng, nếu không tham gia CPTPP, khi các nước tập trung buôn bán với nhau trong TPP sẽ giảm buôn bán với Việt Nam. Đồng thời, Việt Nam cũng bị mất cơ hội tận dụng được lợi thế với các thị trường bên kia Thái Bình Dương gồm: Canada, Mexico, Peru. Đây là những thị trường Việt Nam chưa có hiệp định thương mại.

Ngoài ra, theo nhận định của các chuyên gia, các nước thỏa thuận tham gia CPTPP đều có kỳ vọng một vài năm nữa, Mỹ sẽ trở lại. Khi đó, lợi ích của Hiệp định này mang lại là rất lớn cho Việt Nam

Bên cạnh đó, The Bloomberg cũng dự báo, các nước thành viên CPTPP sẽ không dừng lại ở con số 11 mà có thể tăng lên 16. Hiện nay, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Thái Lan, Indonesia và Philippines đã ngỏ ý sẵn sàng tham gia hiệp định thương mại này. Việc mở rộng các nước thành viên có thể giúp gia tăng lợi ích kinh tế đáng kể cho các bên liên quan.

Theo Viện Nghiên cứu Kinh tế quốc tế Peterson, việc CPTPP tăng từ 11 lên 16 thành viên có thể làm tăng gấp 3 lần lợi ích cho các bên, tương đương khoảng 500 tỷ USD/năm, nhiều hơn so với dự tính ban đầu của TPP.

Dẫn lời Bộ trưởng Bộ Công Thương, ông Trần Tuấn Anh tại cuộc họp báo về quá trình đàm phán TPP bên lề Tuần lễ cấp cao APEC diễn ra tại Đà Nẵng ngày 11/11/2017 cũng khẳng định, dù CPTPP không có Mỹ và các lợi ích không cao như tính toán ban đầu, song thỏa thuận này sẽ có tác động lớn, như mở rộng xuất khẩu, thúc đẩy cải cách thể chế, tạo ra sự thúc ép về cạnh tranh cho cả doanh nghiệp lẫn nền kinh tế.

"Với sự tiến bộ, chắc chắn ảnh hưởng của nó sẽ không dừng lại ở 11 nước, mà trong tương lai, sẽ kéo các quốc gia khác tham gia. Thậm chí, ngay với Mỹ, chúng tôi vẫn tin là có cơ hội kéo nước này quay trở lại", Bộ trưởng Tuấn Anh kỳ vọng.

Trong đó, phân tích lợi ích của CPTPP đối với Việt Nam, các chuyên gia kinh tế cho rằng, một số ngành, như: dệt may, da giày, các ngành thâm dụng lao động khác Việt Nam vẫn được lợi, vẫn tăng xuất khẩu với CPTPP.

Với dệt may, giày dép, thủy sản, New Zealand và Australia được nhận định là 2 thị trường mới có sức tiêu thụ lớn.

Đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp dệt may, dẫn lời ông Lê Tiến Trường, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (Vitas) trên Báo điện tử VOV cho rằng, một thực tế không thể phủ nhận là quy mô thị trường đã nhỏ hẳn đi khi không có Mỹ tham gia, song CPTPP vẫn là một hiệp định thương mại tự do (FTA) quan trọng để các ngành hàng thúc đẩy xuất khẩu.

 “Thị trường Australia là nơi mà dệt may hy vọng nhiều, bởi xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường này mới dừng ở 200 triệu USD/năm. Khi có CPTPP, kim ngạch 1 tỷ USD/năm sẽ không quá xa vời”, ông Trường nhận định.

Ngành thủy sản cũng khả quan hơn khi các nước CPTPP hàng năm nhập khẩu gần 2 tỷ USD hàng thủy sản. Trong đó, Mexico đã trở thành thị trường nhập khẩu cá ngừ lớn của Việt Nam từ năm 2017, với kim ngạch đạt gần 15 triệu USD, tăng 66% so với năm 2016.

Để tận dụng những lợi ích mang lại từ CTTPP

Theo đánh giá, Việt Nam vẫn sẽ là nước nhận được nhiều lợi ích khi CPTPP được thực thi. Song, để tận dụng được cơ hội, đòi hỏi Chính phủ và bản thân các doanh nghiệp Việt Nam cần phải nỗ lực rất lớn.

Dẫn lời PGS,. TS. Trần Đình Thiên trên Báo điện tử Đầu tư, Việt Nam còn nhiều việc phải làm, nổi lên các công việc chính gồm: Hoàn thành việc đàm phán CPTPP với các điều khoản tốt nhất cho Việt Nam; Chuẩn bị các năng lực thực thi, năng lực cạnh tranh sản phẩm dịch vụ, năng lực thể chế và thúc đẩy mạnh mẽ các quan hệ hợp tác phát triển khác với EU, ASEAN, Mỹ, Ấn Độ, Trung Quốc...

Để tận dụng được những cơ hội từ CPTPP mang lại, dẫn lời chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu trên Báo Hải quan cho rằng, lực lượng lao động của Việt Nam cần thúc đẩy trong việc đào tạo các kỹ năng, đặc biệt khi đi vào giai đoạn Cách mạng Công nghiệp 4.0 về công nghệ thông tin.

TS. Hiếu cũng cho biết, đây là thời đại mới, cần phải đào tạo lại lao động để có kỹ năng về công nghệ thông tin. Tất cả mọi lĩnh vực, trước hết bắt đầu từ luật pháp, rồi cơ chế về thuế, về tổ chức, về kinh doanh, lao động, tất cả những quy định về luật pháp, những cơ chế liên quan đến những khâu đó cũng phải được thay đổi và đặc biệt nữa là chất lượng hàng hóa Việt Nam phải được nâng cấp,.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cũng cho biết, Hiệp định này sẽ tạo ra sự thúc ép về cạnh tranh cho cả doanh nghiệp lẫn nền kinh tế để chúng ta có tăng trưởng bền vững hơn, theo xu thế bắt buộc phải bơi.

Đúng như cái tên của nó, Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương là một hiệp định tương đối toàn diện. CPTPP bao trùm các nguyên tắc trong lĩnh vực thương mại, đầu tư, sở hữu trí tuệ và nhiều bộ nguyên tắc khác. Chính vì vậy, để tận dụng, Việt Nam phải nhanh chóng cải cách môi trường đầu tư, kinh doanh nói riêng và cải cách thể chế nói chung.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh đưa ra một ví dụ: "Nó giúp cho chúng ta hoàn thiện thể chế nền kinh tế thị trường. Lúc đó các vận hành của Chính phủ trong các khu vực như xăng dầu, điện... sẽ có những cải cách, bước đi mạnh mẽ"..