Hút vốn FDI: Tư duy mới, hành động mới

GS., TS. Nguyễn Mại

(Tài chính) Trải qua 26 năm (1988-2013) đã có khoảng 120 tỷ USD vốn đầu tư nước ngoài (FDI) thực hiện ở nước ta, đóng góp 25% vốn đầu tư xã hội. Đó là con số khá ấn tượng và hợp lý đối với một nước đang chuyển đổi cơ chế kinh tế như Việt Nam. Đầu tư FDI là hoạt động dài hạn, do đó để đánh giá đúng hiệu quả kinh tế - xã hội của nó cần có quan điểm chiến lược gắn với mục tiêu kinh tế - xã hội từng giai đoạn 5 năm, 10 năm.

Hút vốn FDI: Tư duy mới, hành động mới
Samsung là tập đoàn có vốn đầu tư lớn nhất tại Việt Nam. Nguồn: internet

Đánh giá đúng thành quả thu hút FDI

Việc một số doanh nghiệp FDI trốn thuế bằng cách chuyển giá chưa lắng xuống, gần đây dư luận lại càng bức xúc về thực trạng doanh nghiệp FDI đang thao túng thị trường thức ăn chăn nuôi gia súc, gia cầm, làm chủ thị trường bán buôn và bán lẻ.

Hay như việc Samsung triển khai những dự án đầu tư hơn 4,5 tỷ USD tại Bắc Ninh, Thái Nguyên, Hà Nội, xuất khẩu 12,5 tỷ USD năm 2012, có chuyên gia kinh tế đặt vấn đề: lợi ích nước ta thu được từ Samsung có thỏa đáng khi mà giá trị gia tăng chỉ 10%, thu ngân sách vài trăm tỷ đồng/năm?

Tăng cường thu hút FDI, phấn đấu đạt trên 1/3 tổng vốn  đầu tư xã hội trong 5 năm. Mở rộng lĩnh vực, địa bàn và hình thức thu hút FDI, hướng vào những sản phẩm có thị trường giàu tiềm năng và tập đoàn kinh tế hàng đầu thế giới. Tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về số lượng và chất lượng để tăng hiệu quả nguồn vốn FDI.

Nghị quyết Đại hội X của Đảng (năm 2006)

Tuy nhiên, đặt vấn đề ngược lại: nếu không có Tập đoàn C.P Thái Lan đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất thức ăn gia súc đầu tiên tại tỉnh Đồng Nai năm 1993, hiện đã khép kín quy trình sản xuất chế biến và cung ứng gia cầm, ngành chăn nuôi nước ta có đạt được trình độ như ngày nay?

Hoặc Big C, Metro… không chỉ góp phần thỏa mãn nhu cầu ngày càng cao của một số tầng lớp cư dân, mà đã du nhập vào nước ta phương thức mới về bán buôn, bán lẻ khá hiện đại, có tác động lan tỏa đối với doanh nghiệp Việt Nam khi hàng ngàn siêu thị mini được hình thành ở khắp tỉnh, thành trên cả nước.

Vì thế, vấn đề cần quan tâm giải quyết hiện nay là để khắc phục thực trạng thua trên “sân nhà”, giải pháp cơ bản là nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam, đầu tư đổi mới công nghệ và phương thức kinh doanh, thiết lập quan hệ hợp tác chiều dọc để tiêu thụ sản phẩm, coi trọng chất lượng, kiểu dáng và giá cả hàng hóa, như cách nước ta đã làm khi thực hiện khá thành công chủ trương “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”.

Theo đó, cần có chiến lược nhằm thu hút vốn đầu tư của Samsung để Việt Nam trở thành một trung tâm lớn của thế giới về sản xuất và xuất khẩu 240 triệu USD điện thoại di động. Bởi các nhà máy của Samsung sẽ tạo ra khoảng 130.000  việc làm với thu nhập bình quân 6 triệu đồng/người/tháng, trong đó có hơn 1.000 kỹ sư, nhà quản trị cấp cao.

Năm nay, khi Samsung hết thời hạn miễn thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ nộp cho ngân sách tỉnh Bắc Ninh khoảng 1.000 tỷ đồng (khoảng 10 tỷ đồng/ha diện tích đất sử dụng), ngoài ra còn khoản nộp ngân sách của các doanh nghiệp phụ trợ của hãng này.

Cần định hướng mới

Thực tế hiện nay, trong khi nhiều nước ASEAN như Indonesia, Philippines, Thái Lan đã nhanh chóng cải thiện môi trường đầu tư, tạo sự hấp dẫn đối với FDI thế giới, thì một số yếu tố môi trường đầu tư ở nước ta, nhất là hệ thống luật pháp và thủ tục hành chính vẫn chưa đáp ứng được kỳ vọng của nhà đầu tư lớn.

Năm 2006, Chính phủ phân cấp cho chính quyền tỉnh, thành phố, ban quản lý khu kinh tế, khu công nghiệp, khu công nghệ cao cấp phép dự án FDI (trừ một vài ngành và lĩnh vực như dầu khí, ngân hàng, bảo hiểm), đã làm cuộc đua thu hút FDI giữa các địa phương trở nên sôi động, đồng thời cũng đã nảy sinh nhiều bất cập trong việc lựa chọn nhà đầu tư và dự án FDI.

Vì thế, dù giai đoạn 2006-2012, nước ta đạt được mục tiêu về số lượng FDI, thu hút trên 150 tỷ USD vốn đăng ký và 65 tỷ USD vốn thực hiện, nhưng chưa có chuyển biến rõ rệt về chất lượng và hiệu quả kinh tế - xã hội.

Năm 2013 kim ngạch xuất khẩu của doanh nghiệp FDI ước đạt 81,18 tỷ USD (không kể dầu thô), tăng 26,8% so với năm 2012, chiếm 61,42% tổng kim ngạch xuất khẩu; kim ngạch nhập khẩu ước đạt 74,46  tỷ USD, tăng 24,2% so với năm 2012, chiếm 56,71% tổng kim ngạch nhập khẩu. Xuất siêu của khu vực FDI 13,95 tỷ USD, bù đắp được nhập siêu của doanh nghiệp trong nước và tạo ra xuất siêu 863 triệu USD.

Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ KH-ĐT

Qua tổng kết 25 năm hoạt động FDI (1987-2012), Chính phủ đã đề ra định hướng mới và hệ thống giải pháp, coi trọng hơn cơ cấu, chất lượng và hiệu quả kinh tế - xã hội của FDI. Ưu tiên các dự án có công nghệ và dịch vụ hiện đại, tiết kiệm năng lượng, ít phát thải khí carbon và các loại khí gây hiệu ứng nhà kính, có công nghệ thân thiện với môi trường.

Theo đó, Chính phủ quy định các ngành, lĩnh vực ưu tiên về công nghiệp, dịch vụ và nông nghiệp, phân loại các khu kinh tế, khu công nghiệp để xử lý trên nguyên tắc hiệu quả kinh tế - xã hội, khắc phục tình trạng lãng phí đất đai, đầu tư theo phong trào.

Chính phủ cũng yêu cầu các địa phương định hướng thu hút FDI, thực hiện có hiệu quả quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội địa phương, vùng lãnh thổ và ngành kinh tế kỹ thuật, thiết lập mối quan hệ giữa doanh nghiệp trong nước với doanh nghiệp FDI để tham gia có hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Chính phủ ra Nghị quyết về nhiệm vụ sửa đổi, bổ sung chính sách ưu đãi đối với dự án FDI theo nguyên tắc không chỉ ưu đãi theo ngành, lĩnh vực mà gắn với vùng, lãnh thổ.

Thí dụ, hiện nay dự án sử dụng nhiều lao động có tỷ lệ xuất khẩu cao thuộc ngành may mặc, giày da, túi xách... được hưởng ưu đãi lớn, nhưng sắp đến còn phụ thuộc vào địa điểm đầu tư theo hướng hạn chế các dự án đó ở những thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng... đồng thời khuyến khích đầu tư vào các địa phương kinh tế còn kém phát triển. Chính sách ưu đãi đặc biệt được áp dụng đối với dự án FDI lớn của các tập đoàn công nghệ cao, tạo ra tiềm lực và sức lan tỏa lớn trong từng sản phẩm, từng ngành kinh tế.

Đổi mới phương thức xúc tiến đầu tư

Khi đã có định hướng mới về FDI, cần có nhận thức đúng về tác động của nó, về cuộc cạnh tranh thu hút FDI trong khu vực, tranh thủ cơ hội mới để vượt qua giai đoạn suy giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế, thống nhất hành động từ trung ương đến địa phương, đổi mới đồng bộ và nhanh hơn công tác quản lý nhà nước đối với FDI để khu vực FDI đóng góp ngày càng nhiều hơn vào công cuộc công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước.

Hiện nay, cuộc cạnh tranh thu hút FDI đang trở nên gay gắt khi nền kinh tế thế giới có dấu hiệu hồi phục, nhiều nước trong khu vực tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư để có sức hấp dẫn hơn đối với nhà đầu tư lớn. Đặc biệt tình trạng thất nghiệp gia tăng là vấn đề thời sự đối với các nước công nghiệp phát triển - nơi cung cấp 70% vốn FDI toàn cầu, sẽ tạo sự cạnh tranh lớn.

Trong bối cảnh đó các bộ, ngành, chính quyền tỉnh, thành phố phải tự nhận biết những điểm yếu của công chức và bộ máy  hành chính đối với việc cải thiện môi trường đầu tư, nhất là thủ tục hành chính. Cần hỗ trợ doanh nghiệp FDI triển khai nhanh dự án và khắc phục khó khăn trong kinh doanh, xử lý nhanh và có kết quả những vấn đề nhà đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp FDI kiến nghị.

Thời gian qua các địa phương đã xử lý hàng trăm dự án FDI chậm hoặc không triển khai. Đây là hệ quả tất yếu của thực trạng chấp nhận ý tưởng dự án khá nhanh và dễ dàng, ít quan tâm đến quy hoạch phát triển ngành, địa phương, vùng lãnh thổ, thậm chí không nắm được năng lực thực sự của nhà đầu tư.

Kinh nghiệm thực tế chỉ ra rằng lựa chọn đúng dự án và nhà đầu tư là nhân tố quyết định bảo đảm thành công trong việc thu hút FDI. Do vậy cần thận trọng hơn trong các buổi tiếp xúc và không nên đưa ra cam kết khi chưa biết rõ ý đồ và tiềm lực của nhà đầu tư. UBND tỉnh, thành phố cần giao cho tổ chức xúc tiến đầu tư của địa phương trách nhiệm thu thập thông tin năng lực nhà đầu tư, nhất là về vốn, doanh số, thực lãi...

Vấn đề cấp thiết là đổi mới cơ bản phương thức xúc tiến đầu tư, quan trọng nhất là quảng bá hình ảnh đất nước, địa phương, thông qua mạng internet để cung cấp thông tin nhà đầu tư lựa chọn dự án, quyết định địa điểm đầu tư.

Cần tiếp tục cải tiến công tác thẩm định dự án FDI theo hướng giảm thiểu thủ tục, hồ sơ, chỉ giữ lại nội dung cần thiết để tính toán hiệu quả kinh tế - xã hội, bảo đảm lợi ích của quốc gia, của từng địa phương, giảm thiểu thời gian thẩm định, cấp phép để tạo điều kiện cho nhà đầu tư sớm đưa dự án vào kinh doanh.