Trong cả giai đoạn 2016-2020, tổng trị giá kế hoạch vốn đầu tư công nguồn vốn vay nước ngoài đã được Quốc hội thông qua là 360 nghìn tỷ đồng (gồm bổ sung 60 nghìn tỷ đồng theo Nghị quyết số 71/2018/QH14 ngày 12/11/2018).

Trong những năm gần đây, tiến độ giải ngân có xu hướng giảm rõ rệt. Cụ thể, trong giai đoạn 2016 - 2018, tổng vốn đầu tư công Quốc hội giao là 184.033 tỷ đồng, trong đó Chính phủ đã giao 175.118 tỷ đồng. Tổng vốn đã thực hiện mới đạt 137.176 tỷ đồng, đạt tỷ lệ 74,53% so với dự toán được Quốc hội giao. Đối với năm 2019, tính đến nay, tình hình giải ngân vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài năm 2019 vẫn còn rất chậm và đáng lo ngại, rất nhiều lần Chính phủ và Bộ Tài chính lên tiếng cảnh báo về vấn đề này

Tại Hội nghị trực tuyến "Tiếp tục thúc đẩy giải ngân nguồn vốn ODA và vay ưu đãi nước ngoài năm 2019" được tổ chức hôm 13/9/2019, Bộ Tài chính cho biết, qua kết quả Hội nghị trực tuyến và các đợt làm việc trực tiếp, các nguyên nhân của tình trạng chậm giải ngân kế hoạch vốn ODA, vốn vay ưu đãi năm 2019 tập trung vào 04 nhóm vấn đề lớn, trong đó phải kể đến những vướng mắc trong việc bố trí kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn, cụ thể:

Thứ nhất, vốn kế hoạch đầu tư công trung hạn bố trí thiếu so với nhu cầu

Tổng kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn nguồn vốn vay nước ngoài đã được Quốc hội thông qua là 360 nghìn tỷ đồng, bao gồm cả quyết định bổ sung 60 nghìn tỷ đồng theo Nghị quyết số 71/2018/QH14 của Quốc hội. Thống kê của Bộ Tài chính cho thấy, hiện có 26 khoản vay với tổng trị giá là 3.462 triệu USD ký mới từ năm 2016 đến nay, có nhu cầu giải ngân nhưng chưa được đưa vào Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020.

Thứ hai, dự toán cho đầu tư phát triển từ nguồn vốn nước ngoài 2019 phân bổ chậm

Thực tế cho thấy, các Bộ, ngành và địa phương thông báo kế hoạch vốn năm 2019 chậm. Đến cuối tháng 6/2019, Bộ Kế hoạch và Đầu tư mới giao kế hoạch khoảng 55% kế hoạch vốn được Quốc hội giao và đến 16/7/2019 mới giao được gần 68% kế hoạch được Quốc hội duyệt.

Tình trạng này dẫn đến việc các Bộ ngành và địa phương không có nguồn vốn để giải ngân, trong khi nhu cầu thực hiện các dự án là rất cấp bách. Hơn nữa, việc giao kế hoạch vốn vào những tháng cuối năm khiến cho các cơ quan bị động trong công tác giải ngân, có thể dẫn đến việc không thể giải ngân hết và phải hủy kế hoạch vốn.

Theo đánh giá của Bộ Tài chính, việc bố trí vốn thiếu so với kế hoạch và tiến độ triển khai cũng như so với cam kết của các hiệp định vay đang là mối quan tâm của cả chủ dự án và các nhà tài trợ. Theo kết quả rà soát của 6 ngân hàng phát triển, chỉ tính riêng nhóm các dự án sử dụng vốn vay của 6 nhà tài trợ đã có trên 60 dự án chưa được bố trí đủ kế hoạch vốn năm 2019 theo tiến độ và khả năng giải ngân, với nhu cầu vốn cần bổ sung là trên 34 ngàn tỷ đồng.

Bên cạnh đó, hiện cũng có tình trình trạng giao kế hoạch vốn chưa đúng, chưa đủ, thông tin nguồn vốn trên kế hoạch giao không chuẩn xác...

Thứ ba, điều chỉnh kế hoạch vốn đầu tư công chậm

Hiện nay, việc điều chỉnh kế hoạch vốn ở các dự án và các tiểu dự án diễn ra thường xuyên và liên tục ở tất cả Bộ ngành và địa phương. Tuy nhiên, thủ tục điều chỉnh kế hoạch vốn theo quy định là rất phức tạp qua nhiều cấp, dẫn đến thời gian điều chỉnh bị kéo dài.

Nhiều dự án đến khi được điều chỉnh đã hết thời hạn giải ngân và phải xin gia hạn dự án, gia hạn giải ngân kéo theo nhiều thủ tục pháp lý rất phức tạp. Trong đó, có thể kể ra như: Dự án Nâng cấp đô thị đồng bằng sông Cửu Long, Dự án Phát triển đô thị loại vừa vay vốn WB; Dự án Đường hành lang ven biển phía Nam, Dự án Phát triển nông thôn tổng hợp miền Trung vay vốn ADB; Dự án Thu gom, xử lý nước thải TP. Vũng Tàu vay vốn Chính phủ Pháp...

Trong khi đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư thực hiện điều chỉnh kế hoạch theo từng đợt. Từ đầu năm đến nay đã có 3 đợt đề xuất điều chỉnh với 350 dự án nhưng đến nay các đề xuất này vẫn chưa được các cấp có thẩm quyền phê duyệt. Trong các năm gần đây, việc rà soát, tổng hợp trình Chính phủ, Quốc hội và hoàn thành thủ tục điều chỉnh thường đến gần cuối năm mới hoàn thành, dẫn đến khi điều chỉnh xong dự án lại không kịp giải ngân vốn trong niên độ ngân sách. Hiện nay các Bộ, ngành và địa phương đang tiếp tục rà soát điều chỉnh, bổ sung kế hoạch đợt 4 để trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Theo nhận định của Bộ Tài chính, việc phân bổ kế hoạch vốn đầu tư chậm dẫn đến tình trạng các dự án không kịp làm thủ tục để giải ngân hết kế hoạch vốn được giao hoặc theo đúng thời hạn của hiệp định vay, phải hủy vốn kế hoạch, có khả năng dẫn đến việc dự án đang triển khai nhưng không được bố trí kế hoạch vốn trong năm tiếp theo, ảnh hưởng đến triển khai liên tục của dự án.