Đại biểu Quốc hội Huỳnh Thành Lập (đoàn TP. Hồ Chí Minh) đề nghị Thống đốc NHNN cho biết kết quả và hiệu quả của việc xử lý sở hữu chéo giữa các ngân hàng, và việc phát hiện và xử lý các sai phạm (nếu có).

Diễn biến phức tạp

Trả lời câu hỏi này, Thống đốc NHNN Nguyễn Văn Bình cho rằng: Sở hữu chéo, đầu tư chéo trong hệ thống các TCTD gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực như làm gia tăng rủi ro hệ thống, tạo điều kiện cho các hành vi chuyển vốn lòng vòng, tăng vốn điều lệ không thực chất và một số hậu quả khác.

Ông Bình nhấn mạnh: Hiện tượng này có ở hầu hết các hệ thống tài chính trên thế giới với quy mô, mức độ phức tạp và biện pháp quản lý, kiểm soát khác nhau. Tại Việt Nam, sở hữu chéo, đầu tư chéo trong hệ thống TCTD đang có xu hướng diễn biến phức tạp, tiềm ẩn rủi ro và ảnh hưởng đến an toàn hoạt động của từng TCTD nói riêng cũng như toàn hệ thống TCTD nói chung, gây cản trở nhất định đến quá trình cơ cấu lại hệ thống các TCTD.

Nhận thức rõ vấn đề này, Luật Các TCTD năm 2010 đã quy định: Các TCTD không được phép sở hữu cổ phần lẫn nhau (Khoản 5 Điều 129); các công ty con, công ty liên kết của một TCTD không được góp vốn, mua cổ phần của chính TCTD đó (Khoản 2 Điều 135).

Tuy nhiên, do yếu tố lịch sử, trên thực tế, hiện vẫn còn một số TCTD góp vốn tại nhiều TCTD khác hoặc có sở hữu cổ phần lẫn nhau (xảy ra từ trước khi Luật Các TCTD năm 2010 có hiệu lực) hoặc có một số trường hợp TCTD thông qua các công ty con của mình sở hữu cổ phần của TCTD khác.

Cùng với quá trình cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng, NHNN đã tiến hành thanh tra, giám sát toàn diện hoạt động của các TCTD và đã khái quát được đầy đủ thực trạng sở hữu chéo tại các TCTD. Theo đó, sở hữu chéo trong lĩnh vực ngân hàng ở Việt Nam là vấn đề có tính lịch sử và cần được xử lý từng bước, triệt để và bằng nhiều giải pháp đồng bộ.

Thống đốc Nguyễn Văn Bình cho biết: Thực tế hiện nay đang tồn tại 6 cặp ngân hàng sở hữu chéo trực tiếp lẫn nhau; 34 TCTD có cổ đông một chiều là TCTD khác, trong đó một số NHTMCP có một số cổ đông là TCTD khác.

“Tình trạng sở hữu chéo giữa các ngân hàng, mặc dù mới chỉ ở mức qui mô nhỏ, song đã có những tác động tiêu cực đến tình hình hoạt động của các tổ chức tín dụng này và toàn hệ thống ngân hàng”, Thống đốc nhận định.

6 giải pháp cơ bản

Theo Thống đốc, để hạn chế và tiến tới chấm dứt tình trạng này, việc xử lý sở hữu chéo phải bảo đảm cho hoạt động của các TCTD an toàn, lành mạnh và minh bạch; phản ánh đúng thực chất năng lực tài chính của TCTD và hệ thống các TCTD. Đồng thời, phải hạn chế tối đa tác động tiêu cực của sở hữu chéo tới an toàn hoạt động ngân hàng. Quan điểm xử lý sở hữu chéo là thận trọng, có lộ trình để giữ ổn định từng TCTD và cả hệ thống các TCTD.

Do vậy, giải pháp xử lý sở hữu chéo phải toàn diện. Theo đó, vừa phải tập trung sửa đổi, hoàn thiện cơ chế, chính sách để hạn chế sở hữu chéo và quy định an toàn hoạt động ngân hàng; đồng thời phải xử lý đồng bộ, toàn diện nhưng có tính đến đặc điểm của từng TCTD cụ thể. Trên cơ sở đó, NHNN đã và đang triển khai đồng bộ 6 giải pháp.

Trước hết, NHNN đã tăng cường công tác thanh tra, giám sát, rà soát, chấn chỉnh các trường hợp vi phạm các quy định liên quan đến vấn đề sở hữu chéo. Xây dựng lộ trình giảm sở hữu vốn lẫn nhau giữa các TCTD; tạo điều kiện cho các TCTD thoái vốn ở các TCTD và các công ty con, công ty liên kết hoạt động không có hiệu quả.

Thứ hai, xác định nguồn lực tài chính của các cổ đông của TCTD khi tham gia góp vốn, mua cổ phần tại TCTD. Đảm bảo nguồn vốn của các cổ đông đầu tư vào TCTD là hợp pháp và phản ánh đúng thực chất năng lực tài chính.

Bên cạnh đó, khi xem xét việc tăng vốn điều lệ của các TCTD, NHNN tăng cường công tác xác minh nguồn tiền của các cổ đông và người có liên quan khi tham gia góp vốn, mua cổ phần tại các TCTD.

Thứ ba, NHNN giám sát chặt chẽ quan hệ tín dụng của những cổ đông và người có liên quan tại các TCTD có liên quan để một mặt đánh giá khả năng tài chính của cổ đông; mặt khác, ngăn chặn, phát hiện và xử lý tình trạng thao túng, chi phối ngân hàng dẫn đến vi phạm giới hạn cấp tín dụng cho cổ đông và người liên quan.

Phối hợp chặt chẽ với Ủy ban chứng khoán theo dõi, giám sát việc mua bán, chuyển nhượng cổ phần trên thị trường chứng khoán.

Thứ tư, trong các phương án tái cơ cấu của các TCTD, NHNN yêu cầu TCTD vi phạm các quy định về sở hữu chéo, đầu tư, giới hạn sở hữu vốn và cấp tín dụng cũng như các quy định an toàn khác phải có biện pháp xử lý.

Thứ năm, yêu cầu các doanh nghiệp Nhà nước, tổng công ty Nhà nước xây dựng lộ trình thoái vốn đầu tư trong lĩnh vực ngân hàng.

Thứ sáu, xây dựng các quy trình nhằm xử lý, ngăn chặn, phòng ngừa việc sở hữu chéo, đầu tư chéo (dự kiến ban hành trong tháng 11).

Kết quả bước đầu

Thống đốc cho biết: Với các biện pháp toàn diện như trên, tình trạng sở hữu chéo trong hệ thống các TCTD đang từng bước được xử lý. Trong đó, các trường hợp cổ đông lớn của một số Ngân hàng TMCP vi phạm về sở hữu cổ phần đã phải thực hiện thoái vốn để bảo đảm thực hiện đúng quy định của pháp luật.

Đồng thời, các ngân hàng này phải xây dựng và triển khai phương án cơ cấu lại ngân hàng để khắc phục triệt để các vi phạm, tồn tại trong tổ chức, hoạt động, nhất là vấn đề vi phạm quy định về sở hữu cổ phần.

Thống đốc NHNN khẳng định: Trong thời gian tới, cùng với quá trình cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng, tình trạng sở hữu cổ phần lẫn nhau của các TCTD sẽ được từng bước xử lý dứt điểm, phù hợp với quy định pháp luật.