Tăng cường quản lý về đầu tư nước ngoài và phòng ngừa tranh chấp đầu tư quốc tế


Bối cảnh mới đang đặt ra yêu cầu về việc tăng cường công tác quản lý nhà nước về đầu tư nước ngoài và phòng ngừa, giảm thiểu các tranh chấp đầu tư quốc tế. Mới đây, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ký ban hành Chỉ thị số 27/CT-TTg về tăng cường công tác quản lý nhà nước về đầu tư và phòng ngừa việc phát sinh các vụ việc tranh chấp đầu tư quốc tế.

Ảnh minh họa. Nguồn: informa-mea.com
Ảnh minh họa. Nguồn: informa-mea.com

Nhận diện những bất cập

Tranh chấp về đầu tư quốc tế là những tranh chấp liên quan đến hoạt động đầu tư giữa nhà nước nơi tiếp nhận đầu tư và nhà đầu tư từ quốc gia khác phát sinh trên cơ sở Điều ước quốc tế về đầu tư; tranh chấp giữa nhà đầu tư nước ngoài với cơ quan nhà nước cụ thể liên quan đến hoạt động đầu tư phát sinh trên cơ sở hợp đồng, thỏa thuận hay luật quốc gia của nước tiếp nhận đầu tư; tranh chấp giữa các quốc gia liên quan đến giải thích, thực hiện các Điều ước quốc tế về đầu tư...

Cùng với quá trình hội nhập quốc tế, đầu tư nước ngoài vào Việt Nam cũng phát triển một cách nhanh chóng cả về số lượng, quy mô vốn và chất lượng dự án. đầu tư nước ngoài trong những năm qua đã góp phần tạo việc làm, thu nhập cho người lao động; nâng cao trình độ, năng lực sản xuất; tăng thu ngân sách nhà nước, ổn định kinh tế vĩ mô; thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng; nâng cao vị thế và uy tín Việt Nam trên trường quốc tế.

Bên cạnh đó, với việc ký kết ngày càng nhiều các Hiệp định đầu tư song phương và Hiệp định thương mại tự do thương mại, xu hướng đầu tư nước ngoài vào Việt Nam ngày càng gia tăng. Theo các chuyên gia, trong quá trình thực hiện dự án đầu tư, việc phát sinh tranh chấp là điều khó tránh. Do đó, cần phải chuẩn bị kỹ lưỡng để ứng phó với tình huống nhà đầu tư nước ngoài khởi kiện.

Theo thống kê của Hội nghị của Liên Hợp Quốc về Thương mại và phát triển (UNCTAD), đến nay, đã có 6 vụ nhà đầu tư nước ngoài kiện Chính phủ Việt Nam tại trọng tài quốc tế. Số lượng vụ nhà đầu tư gửi thông báo ý định khởi kiện cũng ngày càng gia tăng, chỉ tính riêng năm 2016 đã có 4 vụ, chưa kể trường hợp nhà đầu tư khởi kiện địa phương.

Theo Luật gia Đình Huân, các tranh chấp dễ phát sinh gồm đất đai (tranh chấp trong lĩnh vực này chủ yếu liên quan đến các dự án có vốn đầu tư nước ngoài đã được cấp đất, thuê nhà xưởng nhưng không triển khai dự án hoặc triển khai không đúng tiến độ), xây dựng cơ sở hạ tầng khu đô thị, nhà ở và các lĩnh vực đầu tư có cam kết ưu đãi về thuế...

Ngoài ra, các hoạt động cam kết của địa phương cũng dễ nảy sinh tranh chấp gồm: Ưu đãi đầu tư vượt quá quy định của pháp luật; dùng ngân sách địa phương để hỗ trợ cho nhà đầu tư; đầu tư hạ tầng ngoài hàng rào; cung cấp đủ lao động theo yêu cầu của nhà đầu tư; cung cấp đủ điện 24/24 giờ; bảo đảm cung cấp đủ nước sạch và xử lý nước thải; cung cấp nhà ở cho công nhân; thủ tục hải quan thuận lợi; thời gian thực hiện thủ tục hành chính nhanh nhất; không có đình công, bãi công; bảo đảm an ninh trật tự trong và ngoài doanh nghiệp....

Tăng cường quản lý nhà nước về đầu tư nước ngoài và phòng ngừa, giảm thiểu các tranh chấp đầu tư quốc tế

Tình hình quốc tế có nhiều thay đổi với sự phát triển nhanh của các hiệp định bảo hộ đầu tư, cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế đa dạng và hệ quả là sự gia tăng các tranh chấp đầu tư quốc tế. Cộng đồng quốc tế cũng có những lo ngại về những sự phát triển này và có những phản ứng khác nhau, kể cả cải tổ các cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế. Bối cảnh đó đặt ra yêu cầu cần tăng cường công tác quản lý nhà nước về đầu tư nước ngoài và phòng ngừa, giảm thiểu các tranh chấp đầu tư quốc tế luôn là ưu tiên hàng đầu của Chính phủ các nước.

Thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành các văn bản định hướng, hoàn thiện thể chế liên quan đến đầu tư nước ngoài quan trọng, trong đó có Nghị quyết số 50-NQ/TW ngày 20/8/2019 của Bộ Chính trị về định hướng hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến năm 2030 và Nghị quyết số 58/NQ-CP ngày 27/4/2020 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 50-NQ/TW ngày 20/8/2019 của Bộ Chính trị.

Để tiếp tục nâng cao hơn nữa hiệu quả quản lý nhà nước về đầu tư và phòng ngừa tranh chấp đầu tư quốc tế, tại Chỉ thị số 27/CT-TTg, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành và địa phương, hàng năm rà soát, đánh giá việc đàm phán, ký và thực hiện các điều ước quốc tế và thỏa thuận quốc tế của Việt Nam về đầu tư; đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện, sửa đổi, bổ sung, chấm dứt hiệu lực của các điều ước quốc tế và thỏa thuận quốc tế về đầu tư không còn phù hợp với Việt Nam; xử lý kịp thời các vướng mắc, khó khăn, đặc biệt là các nguyên nhân cản trở việc thực hiện các điều ước quốc tế và thỏa thuận quốc tế về đầu tư.

Bên cạnh đó, khẩn trương tập hợp, sắp xếp, bảo quản và lưu giữ đầy đủ hồ sơ đàm phán các điều ước quốc tế và thỏa thuận quốc tế của Việt Nam về đầu tư phục vụ cho việc giải thích, áp dụng các quy định liên quan; nghiên cứu xây dựng điều ước quốc tế mẫu về đầu tư của Việt Nam; định kỳ hai năm tiến hành rà soát, đánh giá tính tương thích của pháp luật Việt Nam với các điều ước quốc tế về đầu tư để có đề xuất, kiến nghị phù hợp; hàng năm rà soát, đánh giá pháp luật Việt Nam về đầu tư; phát hiện và đề xuất xử lý các quy định pháp luật mâu thuẫn, chồng chéo, hết hiệu lực hoặc không còn phù hợp; nghiên cứu, đề xuất thiết lập đầu mối tiếp nhận, giải quyết các vướng mắc, khó khăn của nhà đầu tư; đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong hoạt động đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.

Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành và địa phương hàng năm rà soát, đánh giá việc đàm phán, ký và thực hiện các điều ước quốc tế và thỏa thuận quốc tế về thương mại liên quan đến đầu tư thuộc chức năng quản lý nhà nước của Bộ Công Thương; phát hiện và đề xuất phương án xử lý kịp thời các vướng mắc, khó khăn; hàng năm rà soát, đánh giá việc thực hiện công tác quản lý đầu tư, các cam kết và bảo lãnh của Chính phủ dành cho nhà đầu tư trong các lĩnh vực thuộc chức năng quản lý nhà nước của Bộ Công Thương.

Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành và địa phương hàng năm rà soát, đánh giá việc đàm phán, ký và thực hiện các điều ước quốc tế về thuế, các cam kết, thỏa thuận với nước ngoài trong lĩnh vực tài chính có liên quan đến đầu tư; phát hiện và đề xuất phương án xử lý kịp thời các vướng mắc, khó khăn; nghiên cứu, bổ sung chế độ, chính sách phù hợp cho cán bộ trực tiếp tham gia công tác giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế nhằm khuyến khích, động viên, thu hút và sử dụng hiệu quả các cán bộ có năng lực và trình độ, báo cáo Thủ tướng Chính phủ trong tháng 12 tháng 2020.

Bộ Tư pháp chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành và địa phương tổ chức tuyên truyền, phổ biến kiến thức về pháp luật thương mại, đầu tư quốc tế; các cam kết quốc tế của Việt Nam về thương mại và đầu tư; hàng năm tổ chức đào tạo, tăng cường năng lực cho các cán bộ, công chức của các bộ, ngành, địa phương về pháp luật thương mại, đầu tư quốc tế; phòng ngừa và giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế; kiểm tra, rà soát các văn bản về ưu đãi đầu tư của các bộ, ngành và địa phương, đề xuất phương án xử lý phù hợp.

Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương hàng năm rà soát, đánh giá công tác quản lý đầu tư nước ngoài tại địa phương; có giải pháp cụ thể nâng cao hiệu quả công tác này; tổ chức thực hiện đúng quy định của pháp luật và cam kết quốc tế về đầu tư tại địa phương. Giải quyết khiếu nại, tố cáo của nhà đầu tư nước ngoài theo đúng thẩm quyền, trình tự thủ tục được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật; tạo điều kiện cho nhà đầu tư nước ngoài có cơ hội trình bày ý kiến trước khi có quyết định giải quyết khiếu nại, tố cáo. Trong quá trình giải quyết, cần tham vấn ý kiến của các Bộ: Tư pháp, Kế hoạch và Đầu tư, Tài nguyên và Môi trường, Ngoại giao và các cơ quan có liên quan để bảo đảm chặt chẽ, hạn chế tối đa phát sinh các vụ việc tranh chấp đầu tư quốc tế.

Về phòng ngừa tranh chấp đầu tư quốc tế, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành và địa phương rà soát, đánh giá việc thực hiện các cơ chế lựa chọn, sàng lọc nhà đầu tư nước ngoài ngay từ khi nhà đầu tư nước ngoài tìm kiếm cơ hội đầu tư tại Việt Nam; tập hợp, lưu giữ đầy đủ thông tin về hoạt động đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, đề xuất các giải pháp hoàn thiện, báo cáo Thủ tướng Chính phủ trong năm 2021.  Các bộ, ngành, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương chủ động xây dựng và thực hiện các giải pháp hiệu quả, lựa chọn, sàng lọc nhà đầu tư nước ngoài ngay từ khi nhà đầu tư tìm hiểu cơ hội đầu tư tại Việt Nam; tập hợp, lưu giữ đầy đủ thông tin về hoạt động đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, rà soát, đánh giá đúng yếu tố pháp lý, kể cả các rủi ro pháp lý có thể xảy ra trong đàm phán, ký và thực hiện các thỏa thuận, hợp đồng, cam kết với nhà đầu tư, cấp giấy chứng nhận hoặc văn bản cho nhà đầu tư, bảo đảm nội dung phù hợp với pháp luật Việt Nam và các cam kết đầu tư của Việt Nam, kịp thời xử lý các vướng mắc để hạn chế thấp nhất các tranh chấp phát sinh; thường xuyên bồi dưỡng, nâng cao trình độ, năng lực và kỹ năng cho cán bộ làm công tác quản lý nhà nước về đầu tư nước ngoài; quan tâm tới kiến thức pháp luật và cam kết quốc tế về đầu tư…

Chỉ thị số 27/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ cũng nêu rõ, trong quá trình thực hiện, các cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật trong quá trình quản lý nhà nước về đầu tư làm phát sinh tranh chấp đầu tư quốc tế chịu trách nhiệm trước Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ về các thiệt hại phát sinh cho ngân sách nhà nước và ảnh hưởng đến môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam. Đồng thời, thực hiện nghiêm các quy định pháp luật về việc xử lý các cơ quan, tổ chức, cá nhân có vi phạm dẫn đến khiếu kiện gây thiệt hại ngân sách nhà nước theo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước và các quy định pháp luật khác có liên quan.