Bộ Giao thông – Vận tải cho biết, hiện có 16 dự án đường sắt đô thị đang được triển khai tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, song các công trình này đều bị chậm tiến độ và phải điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư. Phải tăng tổng mức đầu tư do cơ chế chính sách, biến động giá tiền lương, vật liệu xây dựng và tỷ giá. Mặt khác, các dự án này có tính chất phức tạp, chưa phù hợp hoặc thiếu giải pháp kỹ thuật, khối lượng; công tác giải phóng mặt bằng, tái định cư gặp nhiều khó khăn và kéo dài. Hơn nữa, việc thi công đường sắt nội đô còn mới đối với nước ta, công nghệ và thiết bị đều mới, nhiều vật tư chuyên dụng khó kiểm soát về giá cũng khiến tiến độ bị kéo dài.

Đại diện Ban quản lý dự án đường sắt cho rằng, số vốn đội lên của các công trình chủ yếu do công tác giải phóng mặt bằng đòi hỏi kinh phí thực hiện cao hơn so với dự kiến. Ví dụ như, tuyến đường sắt trên không số 1 tại TP Hồ Chí Minh trong dự toán ước khoảng 1.400 tỷ đồng, nhưng trên thực tế cần 8.000 tỷ đồng. Ở góc độ địa phương, thì Phó chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Quốc Hùng chỉ rõ, chưa tính đến chi phí giải phóng mặt bằng, một số dự án chỉ cần rà soát trên giấy đã phải tăng tổng mức đầu tư tới 70%. Vì thế, việc chậm tiến độ thi công không thể đổ lỗi hết cho giải phóng mặt bằng, mà phải thẳng thắn nhìn vào hạn chế do sự phối hợp chưa tốt giữa các ngành liên quan.  

Bên cạnh đó, đại diện Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng chỉ ra một nguyên nhân khác là do các tổng thầu nước ngoài nhận thầu rồi lại bàn giao lại hầu như toàn bộ cho nhà thầu trong nước (điển hình như đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông). Do vậy, để bảo đảm tiến độ dự án đường sắt đô thị, thì chủ đầu tư cần kiểm soát tổng thầu và các thầu phụ.

Nhưng có lẽ vấn đề không phải là nguyên nhân nào chính, nguyên nhân nào phụ, mà vấn đề là ở từng công đoạn, từng phần việc đều cần nỗ lực hoàn thành đúng tiến độ. Thực tế, trong thời gian gần đây, khi lãnh đạo TP Hà Nội sát sao với giải phóng mặt bằng, thì công tác này đã được cải thiện đáng kể. Trong 5 tháng gần đây, công tác giải phóng mặt bằng dự án đường sắt đô thị và đường cao tốc Hải Phòng - Hà Nội, Lào Cai - Hà Nội được cải thiện rõ rệt.

Bộ trưởng Bộ Giao thông - Vận tải Đinh La Thăng đã yêu cầu Vụ Kế hoạch đầu tư chủ trì lập báo cáo cụ thể tình hình thực hiện các dự án, rõ trách nhiệm, tồn tại, bất cập và đưa ra được nguyên nhân chủ quan cũng như khách quan. Sau đó, công khai cho người dân biết, không được né tránh trách nhiệm, đổ lỗi cho khách quan. Bộ trưởng cũng kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép thành lập Ban Chỉ đạo để thực hiện hiệu quả các dự án đường sắt đô thị theo yêu cầu của Chính phủ.

Nếu một công trình có chi phí thực hiện thấp, triển khai nhanh, phát huy hiệu quả cao, thì cả nền kinh tế được lợi, còn nhà thầu, bên bán thiết bị và những người liên quan sẽ không được lợi. Nếu dự án đội vốn lên cao, thời gian thực hiện kéo dài hơn, thì được và mất sẽ theo chiều ngược lại. Bản chất của vấn đề ở 2 công trình đường sắt đô thị có lẽ cũng là vậy. Để công trình bảo đảm đúng tiến độ thì các cơ quan chức năng cần tập trung khắc phục ngay từ nguyên nhân cốt yếu.