Từ đó đến nay, trên mỗi chặng đường lịch sử cách mạng của dân tộc, dưới sự lãnh đạo của Đảng, các thế hệ cán bộ ngành Tài chính đã vượt qua khó khăn, không ngừng phấn đấu xây dựng nền tài chính quốc gia, hoàn thành nhiệm vụ bảo đảm nhu cầu tài chính cho các cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ thắng lợi và góp phần to lớn vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.

Gìn giữ nét son truyền thống của ngành Tài chính

Ngay sau khi chính quyền cách mạng được thành lập, nhân dân ta vừa phải chống giặc ngoại xâm, chống chọi và khắc phục hậu quả thiên tai; vừa phải chống giặc đói, giặc dốt để bảo vệ độc lập dân tộc và kiến thiết đất nước. Trong bối cảnh đất nước “ngàn cân treo sợi tóc”, ngân quỹ của chính quyền non trẻ gần như trống rỗng, đứng trước các nhu cầu chi tiêu khẩn cấp và quan trọng, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Chính phủ, ngành Tài chính đã tiến hành cải cách hệ thống thuế cũ, bãi bỏ các thứ thuế bất hợp lý và xây dựng một chế độ thuế mới. Đồng thời, khơi dậy và phát huy lòng yêu nước, sức mạnh đoàn kết của toàn dân tộc, các biện pháp về tài chính nhằm huy động sự đóng góp tự nguyện của nhân dân như: Quỹ Độc lập, Tuần lễ vàng, Hũ gạo kháng chiến, Quỹ mùa đông binh sỹ, Quỹ bình dân học vụ… đã được phát động trên khắp cả nước. Ngân sách quốc gia được gây dựng từ sự chắt chiu của nhân dân, từ nền tảng là nếp sống căn cơ, không lãng phí của nhân dân trong những ngày đất nước còn bộn bề khó khăn.

Để chủ động về mặt tài chính, khẳng định chủ quyền và sự độc lập về chính trị, kinh tế - xã hội của Nhà nước cách mạng, ngành Tài chính đã kịp thời phát hành đồng tiền tài chính Việt Nam hay còn gọi là “Giấy bạc Cụ Hồ” trên cả ba miền Bắc - Trung - Nam vừa làm vũ khí sắc bén đấu tranh có hiệu quả trên mặt trận kinh tế, tài chính, tín dụng, tiền tệ, vừa đảm bảo cung cấp cho nhu cầu chi tiêu của đất nước, góp phần xây dựng nền móng vững chắc cho tài chính quốc gia.

Vào thời điểm đó, Bộ trưởng đầu tiên của ngành Tài chính Phạm Văn Đồng đã chỉ rõ vai trò trọng yếu, căn bản của công tác sản xuất và tiết kiệm, qua đó phát triển kinh tế quốc dân, cải thiện đời sống nhân dân, tăng số thu vào công quỹ, đồng thời giảm nhẹ dần sự đóng góp của nhân dân. Do vậy, toàn ngành Tài chính đã tích cực hưởng ứng và phát động toàn dân đẩy mạnh tăng gia sản xuất, thực hiện khẩu hiệu “tấc đất, tấc vàng”, “không bỏ ruộng hoang” gắn với thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và coi đây là quốc sách hàng đầu trên các chặng đường phát triển, giúp cải thiện đời sống của nhân dân.

Quán triệt tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ II (tháng 2/1951), Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng (tháng 5/1951), đáp ứng sự phát triển và yêu cầu ngày càng lớn của công cuộc kháng chiến kiến quốc, ngành Tài chính đã tích cực xây dựng và thi hành chính sách tăng thu, giảm chi, thống nhất quản lý thu, chi tài chính. Chính sách tài chính đã chuyển từ động viên chủ yếu dựa vào tự nguyện sang động viên theo nghĩa vụ thông qua thuế nông nghiệp và thuế công thương nghiệp trên nguyên tắc động viên đóng góp công bằng, đúng mức với khả năng thu nhập để bảo đảm nhu cầu kháng chiến, khuyến khích sản xuất và cải thiện đời sống nhân dân.

Về quá trình hoàn thiện chính sách thuế, Bộ trưởng Lê Văn Hiến nhận định, chính sách thuế nông nghiệp là nhằm thực hiện phương châm vừa động viên, vừa bồi dưỡng, góp phần quan trọng vào việc bình ổn vật giá và tích lũy vốn cho Nhà nước; thuế công thương nghiệp đảm bảo nhu cầu tài chính nhà nước và tích lũy vốn để kiến thiết, củng cố tiền tệ, ổn định vật giá, khuyến khích và phát triển sản xuất, điều hòa việc tiêu dùng hàng hóa, bảo hộ và phát triển quốc doanh và hợp tác xã, đoàn kết các tầng lớp công thương…

Nhờ triển khai tích cực các chính sách thuế, ngành Tài chính đã huy động được nguồn lực tài chính phục vụ nhiệm vụ của Đảng, Nhà nước (năm 1953, lần đầu tiên sau Cách mạng tháng Tám, ngân sách nhà nước đã bội thu 16%), bảo đảm cung cấp nhu cầu to lớn về mọi mặt của cuộc kháng chiến, tạo điều kiện thuận lợi thực hiện “lệnh tổng động viên, tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến thắng”, góp phần làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, giải phóng hoàn toàn miền Bắc.

Sự nghiệp tài chính ở hai miền Nam - Bắc trong thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh giải phóng miền Nam (1955 - 1975) đã phát huy tư tưởng tài chính dựa vào sức dân từ thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Ngành Tài chính đã vận dụng sáng tạo, linh hoạt quan điểm lấy dân làm gốc, dựa vào nhân dân và phát triển hình thức tài chính độc đáo, đặc sắc riêng ở miền Nam là tài chính tại chỗ; cùng với tinh thần thi đua yêu nước, tập trung sức mạnh phục vụ có hiệu quả công cuộc bảo vệ miền Bắc xã hội chủ nghĩa, vai trò đặc biệt quan trọng của ngành Tài chính là nhận và chuyển tiền từ Trung ương và bạn bè quốc tế để chi viện ở mức cao nhất sức người, sức của cho đồng bào miền Nam ruột thịt, đã góp phần tạo nên Đại thắng lịch sử mùa Xuân năm 1975, thu non sông về một mối. Bài học “gắn liền công tác tài chính với kinh tế, đi vào tính toán hiệu quả kinh tế, từ khâu tính toán kế hoạch, trong quá trình chấp hành đến khâu kết thúc” đã được Bộ trưởng Hoàng Anh căn dặn các thế hệ cán bộ tài chính. Nhờ xác định công tác tài chính là then chốt, quyết định sự phát triển kinh tế, ngành Tài chính đã tập trung vốn để thực hiện mục tiêu công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc, xây dựng các khu công nghiệp và các nhà máy lớn như: Nhà máy Gang thép Thái Nguyên, Nhà máy Thủy điện Thác Bà, Nhà máy Phân đạm Bắc Giang... xây dựng các trạm cơ khí, trại giống, trạm thú y phục vụ nhu cầu phát triển nông nghiệp toàn diện.

Dưới ánh sáng Nghị quyết của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng Cộng sản Việt Nam (tháng 12/1976), Bộ trưởng Đào Thiện Thi đã chỉ đạo sát sao toàn Ngành theo hướng tăng cường vai trò của tài chính phục vụ nông nghiệp, góp phần đưa nền nông nghiệp miền Bắc nước ta bước vào một giai đoạn phát triển mới, củng cố quan hệ sản xuất mới ở nông thôn. Bên cạnh đó, ngành Tài chính đã tập trung làm chủ các nguồn lực để bảo đảm thực hiện đường lối phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng mối quan hệ hợp lý giữa tiêu dùng và tích lũy, đảm bảo các chỉ tiêu về giữ gìn an ninh và củng cố quốc phòng, không ngừng tái sản xuất mở rộng.

Thực hiện cơ chế quản lý kinh tế mới, ngành Tài chính đã triệt để xóa bỏ tập trung quan liêu, bao cấp, chuyển hẳn sang hạch toán kinh tế, kinh doanh xã hội chủ nghĩa nhằm thúc đẩy sản xuất - kinh doanh phát triển với năng suất, chất lượng, hiệu quả kinh tế cao hơn; thực hiện quyền tự chủ tài chính của xí nghiệp; cải tiến, hoàn thiện chế độ định mức và phân phối lợi nhuận theo giá và lương mới; thúc đẩy xí nghiệp đi vào hạch toán kinh tế thực sự; đổi mới chế độ thu quốc doanh cho phù hợp với tình hình mới, điều chỉnh quan hệ giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, thống nhất quản lý xổ số kiến thiết và phát hành công trái xây dựng Tổ quốc, tạo điều kiện cho địa phương phát huy mọi tiềm năng, phát triển kinh tế địa phương, mở rộng thêm nguồn thu để đáp ứng yêu cầu chi của địa phương…

Vai trò của công tác kế toán đối với quản lý kinh tế và điều hành mọi hoạt động sản xuất - kinh doanh đã được Bộ trưởng Chu Tam Thức chỉ rõ để phát triển mạnh các đơn vị kinh tế ở cơ sở. Ngành Tài chính đã chú trọng thực hiện cải tiến quản lý tài chính doanh nghiệp, đặc biệt là công tác kiểm soát, kiểm tra, giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực quản lý về vốn, tài sản, đầu tư, tiêu thụ, hạch toán giá thành, chế độ kế toán để thúc đẩy doanh nghiệp phát triển và gia tăng năng suất lao động.

Tài chính đi tiên phong trong đổi mới và hội nhập

Thành tựu đổi mới của đất nước phần nào cho thấy sự đồng hành tận tụy của ngành Tài chính trong suốt 70 năm qua bằng tinh thần “Cần, Kiệm, Liêm, Chính”. Đổi mới đã bắt đầu từ tài chính và tiếp tục lấy tài chính làm nguồn lực để thực hiện công cuộc đổi mới, cải cách kinh tế. Những chính sách tài chính mới mà ngành Tài chính tham mưu với Đảng, Quốc hội và Chính phủ đều lấy lợi ích của quốc gia, của nhân dân làm trọng.

Đại hội lần thứ VI của Đảng (tháng 12/1986) là bước ngoặt quan trọng trong lịch sử phát triển của đất nước, tạo đột phá căn bản trong tư duy lý luận bằng quyết định thực hiện đường lối đổi mới toàn bộ nền kinh tế. Với chủ trương kiên quyết thực hiện đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, thực hiện cơ chế thị trường và giá thị trường, Nghị quyết Trung ương 6 (khóa VI) đã giúp nền kinh tế - tài chính có những chuyển biến sâu sắc. Cơ chế quản lý tài chính mới đã dần thay thế cơ chế kế hoạch hóa, tập trung, quan liêu, bao cấp. Phấn đấu giảm bội chi, tiến tới cân bằng thu - chi ngân sách là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của ngành Tài chính trong giai đoạn đầu của thời kỳ đổi mới.

Nhờ thực hiện kiên định đường lối đổi mới do Đảng khởi xướng, dưới sự điều hành sâu sắc, sát thực tiễn và đầy tâm huyết của Bộ trưởng Vũ Tuân và Bộ trưởng Hoàng Quy, ngành Tài chính đã vượt qua nhiều khó khăn, thách thức trong giai đoạn xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa quan trọng giúp nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, tạo thế và lực mới cho phát triển kinh tế - xã hội, đẩy lùi siêu lạm phát.

Đóng góp trong việc “mở đường” phá thế cấm vận kinh tế của Mỹ và bình thường hóa quan hệ giữa Việt Nam với các tổ chức và các nhà tài trợ quốc tế, Bộ trưởng Hồ Tế khẳng định ngành Tài chính đã thực sự đi đầu trong cải cách, đổi mới và hội nhập, khơi thông dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và vốn viện trợ phát triển chính thức (ODA) để đầu tư cho cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế, phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Trong thời kỳ đổi mới, ngành Tài chính đã tiến hành hai bước đột phá trong cải cách hệ thống chính sách thuế tạo kết quả tích cực giúp thu ngân sách nhà nước tăng nhanh qua các năm, đáp ứng cơ bản yêu cầu chi thường xuyên ngày càng tăng, giảm tỷ lệ bội chi ngân sách, góp phần kiềm chế lạm phát, ổn định giá cả, tạo môi trường bình đẳng, thúc đẩy sự cạnh tranh và phát triển của kinh tế thị trường, góp phần mở rộng quan hệ hợp tác kinh tế tài chính song phương với các nước trong khu vực và thế giới, nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Những thành công của chính sách thu hút nguồn vốn ODA, FDI, chính sách vay và trả nợ nước ngoài… đã góp phần quan trọng trong việc tạo điều kiện tiền đề, mở đường và thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng của đất nước.

Tiếp đó, để thực hiện thành công mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Bộ trưởng Nguyễn Sinh Hùng xác định vai trò đặc biệt quan trọng của nguồn lực từ khu vực doanh nghiệp và dân cư cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội; bám sát và kiên trì chủ trương đổi mới quản lý kinh tế - tài chính. Theo đó, mọi đổi mới trong chính sách tài chính, mọi giải pháp và phương thức hoạt động của ngành Tài chính đều tập trung thực hiện yêu cầu phục vụ tốt nhất cho phát triển chính sách kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, huy động tốt nhất mọi tiềm năng trong nước, đồng thời, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút nguồn lực từ bên ngoài cho đầu tư phát triển sản xuất, củng cố và ổn định nền tài chính quốc gia, mang lại sự phát triển kinh tế ổn định và năng động.

Trong giai đoạn 2001 - 2015, nền Tài chính cách mạng Việt Nam bước vào thời kỳ hiện đại hóa và hội nhập quốc tế toàn diện. Bộ trưởng Vũ Văn Ninh đã từng nhấn mạnh ý nghĩa của chính sách động viên ngân sách hợp lý, đa dạng hóa các nguồn lực từ ngân sách, ngoài ngân sách, các thành phần kinh tế trong và ngoài nước để vừa thúc đẩy kinh tế phát triển mạnh hơn, vừa xóa đói giảm nghèo. Công tác tài chính tiếp tục được đổi mới để trở thành công cụ sắc bén trong điều tiết vĩ mô nền kinh tế, động viên tối đa mọi nguồn lực, tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh... Đây cũng là giai đoạn ngành Tài chính đẩy mạnh minh bạch chính sách theo yêu cầu hội nhập và tăng cường phối hợp các chính sách vĩ mô để điều hành nền kinh tế vượt qua khó khăn suy giảm do ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính thế giới 2008 - 2009 như Bộ trưởng Vương Đình Huệ đã đề cập. Qua đó, nhiều cải cách thể chế quan trọng theo hướng tập trung tháo gỡ rào cản về cơ chế, chính sách tài chính để huy động, phân phối và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực tài chính đã được triển khai đồng bộ.

Viết tiếp những trang sử hào hùng

Những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử trong 70 năm phát triển, trong đó có 30 năm đổi mới đã làm cho thế và lực của đất nước được củng cố và tăng cường. Thành công của hoạt động tài chính - ngân sách nhà nước trong giai đoạn 2011 - 2015 đã tạo tiền đề và nền tảng vững chắc để ngành Tài chính phát triển nhanh hơn, hiệu quả hơn trong những năm tiếp theo. Quá trình hội nhập kinh tế, tài chính sâu rộng và toàn diện sẽ mang lại nhiều thời cơ thuận lợi nhưng cũng đặt ra cho ngành Tài chính không ít khó khăn, thách thức. Do vậy, trong giai đoạn 2016 - 2020, ngành Tài chính cần tiếp tục phát huy sức mạnh đoàn kết, nâng cao ý thức tự lực, tự cường, tăng cường kỷ cương, kỷ luật, tạo động lực mạnh mẽ trong toàn Ngành quyết tâm hoàn thành thắng lợi các mục tiêu và nhiệm vụ chính trị được giao.

Trong lịch sử 70 năm xây dựng và phát triển (28/8/1945 - 28/8/2015), ngành Tài chính cách mạng Việt Nam ghi nhận sự cống hiến công sức, tâm huyết của rất nhiều bậc lão thành cách mạng và lớp lớp cán bộ, công chức, viên chức, người lao động ngành Tài chính “vừa hồng, vừa chuyên”. Với công tác đào tạo cán bộ, kiện toàn nhân lực và tổ chức bộ máy, ngành Tài chính luôn đánh giá, lựa chọn cán bộ trực tiếp trong cuộc sống thực tiễn. Bộ trưởng Đặng Việt Châu nhấn mạnh, cán bộ tài chính phải là người có năng lực lãnh đạo, quản lý, không mưu cầu danh lợi riêng, không dao động trước những thử thách khó khăn… Đội ngũ cán bộ công chức, viên chức và người lao động của ngành Tài chính trong suốt 70 năm qua đã không ngừng phấn đấu, tự rèn luyện, trau dồi đạo đức cách mạng, có tinh thần trách nhiệm cao và thường xuyên được đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ.

Bên cạnh đó, với việc quản lý đa ngành, đa lĩnh vực bao gồm: Thuế, Hải quan, Kho bạc Nhà nước, Dự trữ Nhà nước, Chứng khoán, Bảo hiểm, Kế toán, Kiểm toán, Nợ công và nợ nước ngoài quốc gia, Giá, Tài sản công, Tài chính doanh nghiệp… khối lượng công việc ngày càng nhiều, bộ máy tổ chức của Bộ Tài chính đã không ngừng được kiện toàn trên nhiều phương diện, trở nên mạnh mẽ và hiệu quả hơn, đáp ứng nhu cầu phát triển, tăng cường hiện đại hóa và hội nhập kinh tế - tài chính quốc tế ngày càng sâu rộng.

Những điểm sáng được nhân dân, xã hội và cộng đồng doanh nghiệp ghi nhận đối với ngành Tài chính là bên cạnh việc hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ thu, chi ngân sách, hình thành đồng bộ Bộ Chiến lược Tài chính 2011 - 2020, hoàn thiện thể chế tài chính để xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, ngành Tài chính đã quyết liệt, khẩn trương thực hiện các giải pháp cải cách thủ tục hành chính và đã đạt được những kết quả đột phá trong cải cách thủ tục hành chính thuế, hải quan, góp phần cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia...

Có thể nói, thành tựu trong cải cách, phát triển của ngành Tài chính thời gian qua là rất đáng khích lệ, thể hiện tinh thần đổi mới, nỗ lực vượt lên chính mình trong công việc, sự đoàn kết đồng lòng, hăng hái thi đua, tích cực lao động và sáng tạo của các thế hệ cán bộ, công chức, viên chức và người lao động ngành Tài chính, đồng thời cũng minh chứng cho sự đúng đắn và sáng tạo trong đường lối, chủ trương phát triển của Đảng và Nhà nước ta.

Ghi nhận những thành tích, đóng góp của ngành Tài chính trong quá trình xây dựng và trưởng thành, ngành Tài chính đã vinh dự được Đảng, Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý như Huân chương Sao Vàng, Huân chương Hồ Chí Minh, nhiều tập thể, cá nhân được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới, hàng trăm Huân chương Độc lập, Huân chương Chiến công, hàng nghìn Huân chương Lao động và nhiều phần thưởng cao quý khác...

Tự hào về truyền thống vẻ vang trong 70 năm xây dựng và trưởng thành, nhận thức rõ vai trò và nhiệm vụ trong giai đoạn mới, toàn thể đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức và người lao động ngành Tài chính tiếp tục phát huy truyền thống “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết; Thành công, thành công, đại thành công”, luôn phấn đấu rèn luyện, giữ vững phẩm chất chính trị và đạo đức cách mạng, thi đua lao động và sáng tạo, vượt qua mọi khó khăn, thách thức, nỗ lực hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao, xứng đáng với sự tin cậy của Ðảng, Nhà nước và nhân dân.