Yêu cầu đổi mới trong bối cảnh mới

Trong bài tham luận tại nhóm Khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Chu Ngọc Anh cho biết, bối cảnh tự do hóa thương mại, cạnh tranh toàn cầu khốc liệt như hiện nay, cộng thêm tác động tất yếu của làn sóng cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam phải không ngừng đổi mới và có năng lực cạnh tranh quốc tế.

Số liệu thống kê cho thấy, năm 2016, Việt Nam có 110.000 doanh nghiệp được thành lập mới, kéo theo quy mô vốn tăng 48%. Chỉ tính riêng 10 tháng năm 2017, lại có thêm 105.000 doanh nghiệp được thành lập. Việt Nam đặt mục tiêu, đến năm 2020 sẽ có 1 triệu doanh nghiệp đủ năng lực cung cấp các sản phẩm và dịch vụ mang thương hiệu Việt với chất lượng và độ tinh xảo cao; chiếm lĩnh được thị trường trong nước và vươn ra thị trường khu vực, thậm chí toàn cầu.

Đây là tín hiệu tốt, đo lường được sự khởi sắc cho nền kinh tế, cơ hội tạo thêm nhiều việc làm và sản phẩm, dịch vụ mới cho xã hội. Tuy nhiên, nhìn ở góc độ là cơ quan theo dõi năng lực cạnh tranh, năng lực đổi mới sáng tạo cần thẳng thắn rằng chất lượng và sức khỏe của các doanh nghiệp Việt Nam cần được quan tâm đầu tư mạnh mẽ. Để làm được điều này, cần có nhiều hơn doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Các doanh nghiệp này phải được hình thành và phát triển dựa trên đổi mới sáng tạo, thương mại hóa kết quả khoa học và công nghệ, khai thác tài sản trí tuệ hay mô hình kinh doanh mới.

Bài toán đặt ra, đến năm 2020, không chỉ đạt mục tiêu 1 triệu doanh nghiệp mà còn có một lực lượng doanh nghiệp thực sự mạnh; đủ năng lực cung cấp các sản phẩm và dịch vụ mang thương hiệu Việt với chất lượng và độ tinh xảo cao; chiếm lĩnh được thị trường trong nước và vươn ra thị trường khu vực, thậm chí toàn cầu.

Để đạt mục tiêu này, yêu cầu được đặt ra đối với chính sách khởi nghiệp đổi mới sáng tạo là không đầu tư dàn trải, không hỗ trợ chung chung mang tính phong trào mà tập trung cho các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo có tiềm năng tăng trưởng cao trong một số lĩnh vực ưu tiên của nền kinh tế hoặc phát triển sản phẩm, dịch vụ mang thế mạnh riêng có của vùng, miền, quốc gia.

Vai trò đầu tư và thiết kế chính sách của Nhà nước

Bộ trưởng Chu Ngọc Anh khẳng định vai trò quan trọng của Nhà nước trong việc đầu tư cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo: đầu tư cho nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và một phần của hoạt động sản xuất thử nghiệm. Cũng không thể bỏ qua việc tạo môi trường thuận lợi: các chính sách ưu đãi thuế, nới lỏng thủ tục hành chính, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các nhà đầu tư. Cần nhận thức rõ mục đích, sứ mệnh “kiến tạo” và trách nhiệm xã hội của Nhà nước.

Hiện thực hóa điều này, Chính phủ Việt Nam đã xây dựng Đề án Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025 (Đề án 844) và giao cho Bộ KH&CN chủ trì. Với sự quyết tâm chính trị cao nhằm thúc đẩy mạnh mẽ sự khởi sắc của cộng đồng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam, đề án được xây dựng trên quan điểm chính sách vĩ mô cần tác động toàn diện tới các thành tố của hệ sinh thái khởi nghiệp.

Ngoài yếu tố mang tính kiến tạo, tiền đề của Nhà nước, việc đưa các kết quả nghiên cứu ra thị trường, ứng dụng - cần sự đầu tư có trách nhiệm của các lực lượng xã hội, các quỹ đầu tư mạo hiểm, các nhà đầu tư thiên thần, trong đó các doanh nghiệp lớn đóng vai trò quan trọng. Cần cơ chế tác hợp tác công - tư thực sự hiệu quả - để huy động nguồn lực tài chính đầu tư cho các doanh nghiệp khởi nguồn, khởi nghiệp sáng tạo.

Trong hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia không thể bỏ qua vai trò của trường đại học. Đây là nơi cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao; đóng góp vào sự gia tăng tài sản trí tuệ và sức cạnh tranh của doanh nghiệp.

Lãnh đạo Bộ KH&CN cũng lưu ý, để bắt kịp với xu hướng phát triển, các trường đại học Việt Nam cần tăng cường hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và chuyển giao công nghệ; Hình thành các vườn ươm, đơn vị thúc đẩy kinh doanh; Dành không gian thích đáng cho hoạt động ươm tạo công nghệ, xưởng thiết kế chế tạo của sinh viên; Hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp sáng tạo của sinh viên năm cuối và cựu sinh viên.

Một lưu ý cũng được Bộ trưởng Chu Ngọc Anh nhắc đến đó là văn hóa đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp - yếu tố cấu thành quan trọng của một hệ sinh thái khởi nghiệp lành mạnh. Theo Bộ trưởng, cần hình thành và nuôi dưỡng văn hóa đổi mới sáng tạo từ trong nhà trường, gia đình và xã hội.

Kết nối và hình thành một hệ sinh thái khởi nghiệp APEC

Kết nối là cụm từ được nhắc đến trong kiến nghị của Bộ KH&CN. Theo đó, cần có sự kết nối tầm khu vực và toàn cầu: Hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia cần kết nối với khu vực và toàn cầu. Sự kết nối này dựa trên mối quan hệ truyền thống trong kinh tế, thương mại, khoa học và công nghệ giữa các nền kinh tế thành viên APEC - tiền đề thuận lợi cho sự hình thành một hệ sinh thái khởi nghiệp APEC.

Để thực hiện việc kết nối này có hiệu quả, Bộ KH&CN kiến nghị: Thiết lập và vận hành một nền tảng trực tuyến kỹ thuật số để kết nối các hệ sinh thái khởi nghiệp của các quốc gia thành viên APEC; Hình thành Quỹ đầu tư mạo hiểm hoặc Chương trình hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đến từ các nền kinh tế thành viên APEC; Tổ chức các chương trình tăng tốc đào tạo, huấn luyện kỹ năng khởi nghiệp dành cho các nhóm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của các nền kinh tế thành viên APEC; Có cơ chế ưu tiên, ưu đãi cho các nhóm khởi nghiệp đến từ các nền kinh tế chậm phát triển hơn trong khối; Định kỳ tổ chức các sự kiện Ngày hội kết nối cộng đồng khởi nghiệp APEC; Tổ chức các chương trình tăng tốc đào tạo, huấn luyện kỹ năng khởi nghiệp dành cho các nhóm khởi nghiệp sáng tạo của các nền kinh tế thành viên APEC; Có cơ chế ưu tiên, ưu đãi cho các nhóm khởi nghiệp đến từ các nền kinh tế chậm phát triển hơn trong khối.