Mục tiêu của tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước (DNNN) là nhằm nâng cao sức cạnh tranh, tăng tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp (DN) kinh doanh, hoàn thành nhiệm vụ sản xuất, cung ứng các dịch vụ sản phẩm công ích thiết yếu cho xã hội, quốc phòng, an ninh đối với hoạt động công ích. Trong đó, việc tái cơ cấu các tập đoàn, tổng công ty nhà nước là quan trọng nhất và phải được thực hiện một cách toàn diện từ mô hình quản lý, nguồn nhân lực, ngành nghề sản xuất kinh doanh, chiến lược phát triển đầu tư đến thị trường và sản phẩm. Tổ chức lại một số tập đoàn và tổng công ty cho phù hợp với tình hình và yêu cầu nhiệm vụ.

Theo một số chuyên gia kinh tế, nhiệm vụ quan trọng đầu tiên của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước là thoái vốn đầu tư ngoài ngành. Đơn giản là vì đến nay, số vốn mà tập đoàn, tổng công ty nhà nước đầu tư ngoài ngành vào các lĩnh vực tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán, bất động sản vẫn còn rất lớn. Đây là một trong những nguyên nhân khiến đầu tư kém hiệu quả, gây lãng phí, thậm chí lỗ vốn ghê gớm.

Đề án quyết nghị các tập đoàn và tổng công ty nhà nước phải thoái vốn ra khỏi các lĩnh vực kinh doanh ngoài ngành vào cuối 2015.  Tuy nhiên đây là một nhiệm vụ có vẻ không dễ thực hiện. Bên cạnh sự chần chờ, trì hoãn từ phía các DN, nhiệm vụ thoái vốn đầu tư không thuộc ngành nghề kinh doanh chính theo nguyên tắc thị trường, bảo đảm công khai, minh bạch, bảo toàn ở mức cao nhất phần vốn của nhà nước là một nhiệm vụ không hề đơn giản. Nó đòi hỏi một lộ trình thích hợp, sự quyết tâm của các bộ, ngành và đặc biệt là của Chính phủ. 

Tái cơ cấu DNNN còn gắn chặt với mục tiêu cổ phần hóa (CPH) DN. Đây là chủ trương lớn nhưng đến nay CPH diễn ra với tốc độ hết sức chậm chạp.  Khởi động từ năm 1992, đẩy mạnh vào năm 2001, nhưng theo con số thống kê, đến hết năm 2011 trên địa bàn cả nước mới CPH được 4.000 DN, góp phần cơ bản vào việc sắp xếp DNNN từ chỗ 12.000 DN nay chỉ còn 6.000 DN.

Đặc biệt từ năm 2011 đến nay, tình hình CPH chậm hẳn lại. Trong năm 2011 cả nước chỉ CPH được 60 DN. Kế hoạch 2012 CPH 93 DN đã không hoàn thành. Sắp xếp, CPH các DN nhà nước là nhiệm vụ trọng tâm trong các năm 2013 - 2015. Nhưng để hoàn thành nhiệm vụ này, nhiều chuyên gia cho rằng, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế CPH, đặc biệt là việc xác định quyền sử dụng đất và giá trị thương hiệu. Sử dụng các biện pháp thị trường để xử lý tài chính với DN CPH để cơ cấu lại, mua lại nợ.

Thực hiện các giải pháp ổn định kinh tế vĩ mô, thúc đẩy thị trường chứng khoán ấm trở lại để tạo điều kiện về thị trường cho CPH tăng tốc. Một số chuyên gia khác lưu ý, nên chăng, bắt đầu CPH ngay các siêu DN đang nắm những nguồn lực lớn như Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản; Tập đoàn Bưu chính - Viễn thông; Tập đoàn Dầu khí… Và, quan trọng là xác định rõ vai trò của DN nhà nước là công cụ ổn định vĩ mô hay định hướng lợi nhuận để đẩy mạnh CPH và phân bổ nguồn lực.

Vấn đề sống còn…

Tại Hội nghị đẩy mạnh công tác tái cơ cấu, sắp xếp, CPH DN nhà nước thuộc Bộ Giao thông Vận tải diễn ra vào cuối tháng 3/2013, Bộ trưởng Đinh La Thăng đã khẳng định, đây là vấn đề sống còn do đó Bộ Giao thông sẽ quyết tâm đi đầu trong thực hiện tái cơ cấu, đổi mới DN.

Tính đến hết 31/12/2012, Bộ Giao thông Vận tải có 88 DN 100% vốn nhà nước. Trong số này, có 4 DN do Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập (Tập đoàn Công nghiệp tàu thủy Việt Nam, các Tổng công ty Hàng hải Việt Nam, Hàng không Việt Nam và Đường sắt Việt Nam); trên 80 DN do Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải quyết định thành lập (gồm 16 Tổng công ty hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con, 5 công ty mẹ là công ty TNHH MTV do nhà nước làm chủ sở hữu, 59 công ty do các Công ty mẹ - Tổng công ty sở hữu 100% vốn điều lệ, 3 công ty thuộc các trường Đại học); 5 công ty thuộc Bộ và 1 công ty thuộc Cục HHVN. Ngoài ra còn có 01 Tổng công ty cổ phần mà Bộ được Thủ tướng Chính phủ giao thực hiện các quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm của chủ sở hữu vốn nhà nước tại DN là Tổng công ty cổ phần Đường sông miền Nam.

Báo cáo từ Bộ Giao thông Vận tải cho thấy, công tác đổi mới DN nhà nước đã được Bộ Giao thông Vận tải đẩy mạnh thực hiện trong nhiều năm qua. Đặc biệt là trong năm 2012, Bộ đã tổ chức thẩm định, báo cáo, trình Thủ tướng Chính phủ một số đề án tái cơ cấu Tập đoàn, tổng công ty. Cụ thể  Đề án tái cơ cấu Tập đoàn Công nghiệp tàu thủy Việt Nam, Tông công ty Hàng hải Việt Nam, Đường sắt Việt Nam, Hàng không Việt Nam. Đồng thời Bộ cũng đã ký quyết định phê duyệt Đề án tái cơ cấu của 12 tổng công ty gồm: Tổng công ty Công nghiệp ô tô Việt Nam, Tổng công ty  xây dựng công trình giao thông, 4, 5, 6, 8; Tổng công ty Xây dựng Thăng Long; Tổng công ty Xây dựng đường thủy, Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam, Tổng công ty Vận tải thủy, Tổng công ty Quản lý bay Việt Nam, Tổng công ty Tư vấn thiết kế giao thông vận tải.

Cũng trong năm 2012, Bộ đã phê duyệt phương án CPH Công ty Nạo vét đường thủy 2 thuộc Tổng công ty Xây dựng đường thủy; Công ty XD Công trình 136 và Công ty Đường 126 thuộc Tổng công ty Xây dựng Công trình giao thông 1; thành lập Ban chỉ đạo CPH, tiến hành xác định giá trị DN để CPH đối với 27 DN gồm Công ty Vận tải và xếp dỡ đường thủy; 04 DN thuộc Tổng công ty Xây dựng Công trình giao thông 8 và 22 DN thuộc lĩnh vực quản lý, khai thác và bảo trì đường bộ được chuyển từ Tổng cục Đường bộ Việt Nam về các Tổng công ty Xây dựng Công trình giao thông 1, 4, 5, 6.

Trong năm 2013, theo kế hoạch, Bộ Giao thông Vận tải sẽ trình Chính phủ ban hành Nghị định về Điều lệ tổ chức và hoạt động của Tập đoàn Công nghiệp tàu thủy Việt Nam và 3 Tổng công ty Hàng không Việt Nam, Hàng hải Việt Nam, Đường sắt Việt Nam; phê duyệt Điều lệ tổ chức và hoạt động của các DN mà Nhà nước năm giữ 100% vốn điều lệ trực thuộc Bộ; Thực hiện tái cơ cấu Tổng công ty Đầu tư và phát triển đường cao tốc Việt Nam, Tổng công ty Đầu tư phát triển và Quản lý dự án hạ tầng giao thông Cửu Long, trong đó tập trung vào tái cơ cấu tài chính và nguồn vốn đầu tư dự án.        

Bên cạnh đó, sẽ hoàn thành CPH Công ty mẹ - Tổng công ty Hàng không Việt Nam; chuyển Công ty Nạo vét và Xây dựng đường thủy 1, Công ty Nạo vét đường biển 2 và CT Công trình 86 thuộc Tổng công ty Xây dựng đường thủy thành công ty cổ phần; CPH 30 DN thuộc các Tổng công ty và CPH 10 Công ty mẹ các Tổng công ty Công nghiệp ô tô Việt Nam, Tổng công ty xây dựng công trình giao thông 1, 4, 5, 6, 8, Tổng công ty Xây dựng Thăng Long, Tổng công ty Xây dựng đường thủy, Tổng công ty Vận tải thủy và Tổng công ty Tư vấn thiết kế Giao thông vận tải… Cùng với đó, phải tiếp tục chỉ đạo tái cơ cấu Vinashin, Vinalines theo đề án đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; Đánh giá hiệu quả một năm sáp nhập 3 Tổng công ty cảng hàng không, hiệu quả việc chuyển các công ty hoa tiêu về 2 Tổng công ty Bảo đảm an toàn hàng hải, hiệu quả chuyển các DN bảo trì sửa chữa về các Cienco...