Trong số các thương vụ mua bán sáp nhập (M&A) ngân hàng, ngoại trừ một số trường hợp thay đổi chủ sở hữu hoặc mở rộng cấu trúc chủ sở hữu, số còn lại, đặc biệt ở 9 ngân hàng “bắt buộc tái cơ cấu” theo chỉ đạo của ngân hàng Nhà nước bao gồm TienPhongBank, GPBank, NamVietBank, SCB, DeNhatBank, TinNghiaBank, TrustBank, WesternBank, và Habubank, thì thực tế đã có tới 6 ngân hàng chọn phương án M&A làm cứu cánh tái cấu trúc.

Tuy lộ trình thực hiện việc “gom lại” này ở một số ngân hàng đã hoàn tất được 1 năm đến 1,5 năm, song nhìn chung vì phần lớn các ngân hàng vẫn mới chỉ bước vào giai đoạn chớm hoàn tất thương vụ nên thị trường vẫn cần một thời gian nữa để chứng kiến tiếp các thương vụ M&A. 

Nợ xấu - “Vấn nạn” tiền và hậu sáp nhập

Cho dù các ngân hàng đã hoặc chưa thực sự hoàn tất các thương vụ sáp nhập để “nâng cao sức khỏe” như mong muốn, thì nếu như nợ xấu là một những nguyên nhân khiến nhiều ngân hàng phải chọn M&A nhằm thoát ra khỏi danh sách “yếu kém” thì nợ xấu lại cũng vấn đề các ngân hàng phải đối mặt đầu tiên, sau khi sang tên đổi chủ hoặc mang tên mới. Nói chính xác là việc hợp nhất hoặc sáp nhập không có nghĩa khiến nợ xấu biến mất mà nó chỉ biến thiên theo dạng 1+1=2, thậm chí 1+1 cũng có thể thành…3, do các ngân hàng trong giai đoạn chuyển đổi tái cấu trúc, đều gặp khó khăn chung là nợ của các khách hàng tổ chức “đóng băng”.  Ngân hàng Nhà nước (NHNN) chi nhánh TP. Hồ Chí Minh mới đây cho hay sau một giai đoạn giảm ở cuối quý I/2013, nợ xấu trên địa bàn đã tiếp tục leo thang và đến cuối tháng 8/2013, đã tăng cả về số tuyệt đối lẫn tỉ trọng trên tổng dư nợ. Cụ thể nợ xấu của các tổ chức tín dụng tại TP. Hồ Chí Minh là 53.752 tỉ đồng, chiếm 5,99% tổng tín dụng trên địa bàn và tăng hơn 6.600 tỉ đồng so với cuối năm 2012, tức tăng khoảng 14%. 

Điều đáng nói là trong khi phần lớn các ngân hàng đều có Báo cáo tài chính (BCTC) thể hiện một con số nợ xấu “đẹp”, thậm chí dưới 3% thì số liệu tổng nợ xấu của hệ thống tăng như thống kê lại đang cho thấy một nghịch lý khó hiểu. TS Nguyễn Đình Cung - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho rằng các ngân hàng mới chỉ chú trọng xử lý nợ xấu trên báo cáo tài chính và do đó đối vấn đề tái cơ cấu hệ thống các tổ chức tín dụng, kết quả cụ thể đối với từng ngân hàng vẫn là một câu hỏi lớn. Còn phương án xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng đã được thông qua, nhưng xử lý theo các biện pháp nghiệp vụ, hành chính nhiều hơn là chuyển khối tài sản thế chấp thành vốn và chuyển vào các mục đích sản xuất, kinh doanh; chưa chú trọng giải thoát cho các bên khỏi “mối quan hệ tín dụng hiện có”. Đặc biệt, ông Cung nói, các ngân hàng mới chú ý nhiều đến làm sạch báo cáo tài chính, chưa chú ý giải phóng gánh nặng nợ cho doanh nghiệp (DN). Vì vậy, các tổ chức tín dụng có thể tuyên bố hay báo cáo đã hoàn thành xử lý nợ xấu, thì gánh nặng nợ đối với DN có thể vẫn còn nguyên. Mục đích xử lý nợ xấu có thể chưa đạt được!.

VMAC: Kỳ vọng cao - hiện thực thấp

Ở thời điểm hiện tại, việc xử lý nợ xấu dường như đang trông cậy nhiều Công ty Quản lý tài sản các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC), trong khi VAMC lại mới chỉ bắt tay ký kết mua nợ với mỗi Agribank, một ngân hàng quốc doanh đang dần lộ ra nhiều lổ hổng quản trị và số nợ xấu “khủng” ngoài dự đoán. Theo kế hoạch thì ngoài Agribank, trong tháng 10 này, VAMC sẽ bắt tay mua nợ xấu của cả  SCB, SHB và PGBank. Tổng trị giá mua nợ cho cả 10 ngân hàng trong 2 tháng tới khoảng 10.000 t đồng.

Trước đó, theo một nguồn tin khác thì VAMC dự kiến từ nay đến cuối năm, sẽ xử lý mua nợ xấu trị giá khoảng 20.000-25.000 tỉ đồng.  Nếu nhìn lại kế hoạch dự kiến của VAMC ngay từ khi đi vào hoạt động trong tháng 7, thì sau khoảng hơn 3 tháng, dường như các kế hoạch dự kiến mua nợ của VAMC đều lần lượt được điều chỉnh đi đáng kể.

Tháng 7/2013, NHNN dự kiến trong năm 2013, VAMC sẽ xử lý khoảng 80.000-100.000 tỉ đồng nợ xấu (khoảng 4-5 tỉ USD, tương đương 60%-70% tổng nợ xấu) với tỉ lệ thu hồi ước đạt 20%- 40%. Cách đây một tháng, là 20.000-25.000 tỉ đồng và nay là 10.000 tỉ đồng. Có vẻ như những kỳ vọng quá cao lúc ban đầu khi “đụng” thực tế, đã phải thay đổi. 

Nhiều chuyên gia cho rằng ngoài những yêu cầu khắt khe từ chính VAMC đối với các khoản nợ được mua (như quy định khoản nợ xấu được mua phải là khoản nợ được bảo đảm bằng tài sản, trong đó không dưới 65% tổng giá trị tài sản đảm bảo phải là bất động sản (hoặc bất động sản hình thành trong tương lai – mà theo các ngân hàng thì tỉ lệ hợp lý nên là 50-60%), thì tương lai tới đây, VAMC chắc chắn sẽ còn gặp rất nhiều khó khăn trong nỗ lực xử lý nợ xấu. Trong đó, cơ cấu nợ xấu, số liệu thực của nợ xấu và đầu ra cho nợ xấu khi VAMC “ôm hàng” giúp các ngân hàng làm sạch sổ sách nhưng nợ xấu thì vẫn còn nguyên và chỉ là được “gói ghém” lại bằng những trái phiếu đặc biệt chờ bán đi trong khi chiết khấu dần… là những rào cản khó vượt nhất.

Khi đầu ra nợ xấu của chưa được hình dung, 5 năm để các ngân hàng chiết khấu hết số nợ xấu đã bán qua VAMC, sẽ là một khoảng thời gian “khôn ngoan”, nhưng liệu đã đủ để các ngân hàng “dọn dẹp” xong những hậu quả ngổn ngang của những năm tháng kinh doanh thiếu quản trị rủi ro? Hướng đến lộ trình tái cấu theo nghĩa trước hết hoàn tất xử lý nợ xấu, M&A ngân hàng thực ra mới chỉ là điểm xuất phát để giúp các nhà băng có thể rộng đường đua hơn trên một đại lộ đang kẹt xe; còn VAMC thì có thể ví như cột đèn xanh để giúp các ngân hàng sớm có thể  băng“qua đường”.

Đi chậm hay bước nhanh trên con đường tái cấu trúc thênh thang đó, rất khó có thể chỉ dựa vào một, hai phương tiện.