Barack Obama: 4 năm đương nhiệm và hành trình giải cứu kinh tế Mỹ (P2)

Theo TTVN/Economist

Nếu như các biện pháp kích thích kinh tế là hiệu quả, tại sao sự phục hồi vẫn chậm chạp như vậy? Obama đã phạm phải sai lầm khi nghĩ rằng gói kích thích lần này sẽ khác.

Nền kinh tế mang phong cách Obama

Ngay từ khi thực hiện chiến dịch tranh cử, Obama đã bộc lộ khát vọng rõ ràng với ước mơ tái tạo nền kinh tế Mỹ chứ không chỉ dừng lại ở phục hồi. Tầng lớp tinh hoa của nước Mỹ sẽ phục vụ ngành năng lượng sạch chứ không phải đi đầu cơ tài chính. Đầu tư công chú trọng vào giáo dục và cơ sở hạ tầng sẽ thúc đẩy sản xuất, tăng thu nhập cho tầng lớp trung lưu và giảm bớt thách thức đến từ lợi thế cạnh tranh của Trung Quốc.

Lên nắm quyền, Obama cống hiến hết mình cho chương trình đã vạch ra. Theo Jared Bernstein, cố vấn kinh tế cho Phó Tổng thống Joe Biden, khi đạo luật phục hồi (Recovery Act) bắt đầu được đưa ra thảo luận vào tháng 12/2008, chủ đề bao trùm là năng lượng sạch: về lưới điện thông minh, năng lượng gió, năng lượng mặt trời và pin cải tiến.

Sau đó, 90 tỷ USD đã được bơm vào các dự án năng lượng sạch, trong số đó có 8 tỷ USD vào đường sắt cao tốc. 1 số trong các dự án này đã tỏ ra không hiệu quả và khá lãng phí. Tuy nhiên, con số là không đáng kể. Dưới 2% các khoản nợ dành cho chương trình năng lượng sạch vốn gây nhiều tranh cãi bị lâm vào tình trạng nợ xấu.

Dẫu vậy, vấn đề lớn hơn ở đây là các khoản đầu tư này đi ngược lại với diễn biến của nền kinh tế. Năm ngoái, Obama tỏ ra rất hãnh diện khi Mỹ sẽ sớm chiếm đến 40% thị phần sản xuất xe hơi chạy bằng điện. Tuy nhiên, với doanh số quá nhỏ so với toàn bộ thị trường xe hơi, tỷ lệ trên có lẽ là không cần thiết.

Hơn nữa, rất nhiều nhà sản xuất pin đang phải chật vật sống sót. Họ gặp phải sự cạnh tranh khốc liệt từ các tấm pin năng lượng giá rẻ của Trung Quốc. Trong khi đó, khí tự nhiên khiến năng lượng mặt trời và năng lượng gió bị lu mờ.

Đối với đường sắt cao tốc, các con đường cao tốc rộng rãi, giá vé máy bay rẻ khiến đây là 1 dự án mơ hồ. Số tiền đầu tư khổng lồ 3,5 tỷ USD từ ngân quỹ liên bang dành cho bang California có thể không cho ra kết quả, chính phủ mất kiểm soát đối với chi phí thực hiện dự án.

Obama thường được mô tả là một người thực dụng. Trong lễ nhậm chức, Tổng thống nước Mỹ có nói rằng vấn đề cần quan tâm là chính phủ sẽ hoạt động thế nào chứ không phải qui mô của chính phủ là lớn hay nhỏ. Tuy nhiên, trên thực tế, có vẻ như ông thường chọn chính phủ qui mô lớn.

Đôi lúc, điều này là cần thiết. Sự phức tạp của đạo luật về y tế là kết quả cuộc việc thực hiện giấc mơ của đảng Dân chủ muốn cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho toàn thể nhân dân. Cuộc khủng hoảng tài chính khiến việc điều chỉnh các tổ chức tài chính không phải là ngân hàng và nâng cao công tác giám sát, đặc biệt là đối với thị trường phái sinh, trở nên cần thiết. Đó là lý do tại sao đạo luật Dodd-Frank ra đời.

Tuy nhiên, đạo luật này cũng đem đến 1 loạt hậu quả. Những người phản đối cho rằng Đạo luật mới gia tăng quyền hạn của Chính phủ đối với hoạt động của các công ty tài chính tư nhân, vi phạm nguyên tắc cơ bản của kinh tế thị trường và sẽ gây ra những hệ quả không mong muốn. Đạo luật này như là một gánh nặng đối với các ngân hàng cỡ nhỏ và những doanh nghiệp dựa vào chúng, sẽ khiến người tiêu dùng tốn kém và cản trở tăng trưởng việc làm.

Nhiệm kỳ thứ 2 sẽ ra sao?

Obama đã đạt được những mục tiêu lớn: cải cách y tế và cải cách tài chính đã được thực hiện thành công. Tuy nhiên, vẫn còn 1 điều nhức nhối: nền tài chính công của nước Mỹ.

Đúng là Cựu Tổng thống Bush đã để lại cho Obama khoản thâm hụt ngân sách lớn nhất kể từ sau thế chiến thứ 2 với tỷ lệ 10% GDP. Tuy nhiên, năm 2009, Obama cho rằng thâm hụt sẽ giảm xuống còn 3% vào năm 2010 và nợ chính phủ lên đến đỉnh điểm 70% vào năm 2011. Tuy nhiên, thực tế lại không phải như vậy.

Năm 2010, thâm hụt ngân sách là 6%. Năm 2011, nợ chính phủ bằng 79% GDP và thậm chí còn được dự báo sẽ lên đến 79% vào năm 2014 nếu như xu hướng hiện nay tiếp diễn.

Trong khi các hộ gia đình, doanh nghiệp và các chính phủ cấp địa phương có thể cắt giảm nợ, đó là điều không thể đối với ngân sách liên bang. Cắt giảm nợ, chính quyền liên bang chỉ khiến cuộc suy thoái thêm tồi tệ mà thôi.

Kế hoạch giảm thâm hụt ngân sách trong tương lai còn yếu ớt hơn. Không muốn tăng thuế đánh vào 95% dân số, kế hoạch của Obama phần lớn tập trung đánh thuế người giàu và các doanh nghiệp. Nỗ lực cắt giảm chi tiêu chủ yếu đánh vào ngân sách quốc phòng. Cải cách y tế không làm tồi tệ thêm thâm hụt ngân sách. Tuy nhiên, quỹ Medicare mở rộng cũng khiến ngân sách bị giảm nhẹ.

Obama kết luận rằng các cải cách sẽ là 1 phần của cuộc thương lượng trong đó đảng Cộng hòa đồng ý tăng thuế. Tuy nhiên, ông đã tính toán nhầm: cho đến nay đảng Cộng hòa vẫn không hề nhượng bộ về thuế. Mặc dù vậy, thỏa thuận vẫn sẽ đạt được nếu như Obama trúng cử nhiệm kỳ thứ 2.

Tính đến sự chia rẽ sâu sắc giữa 2 đảng hiện nay, có vẻ như họ sẽ quay trở lại với mô hình công kích lẫn nhau như thường lệ. Tuy nhiên, cả 2 bên đều có mong muốn chung là tìm ra biện pháp thoát khỏi tình trạng“vách đá tài khóa” sẽ xảy ra vào cuối năm.

Mùa hè năm ngoái, Obama và John Boehner, người phát ngôn của Quốc hội, đã tiến hành đàm phán tăng thuế. Tuy nhiên, cuộc đàm phán đã đi vào ngõ cụt bởi cả 2 người đều có những dự tính sai về chính trị. Từ nay đến ngày 6/11, chiến dịch tái tranh cử của ông Obama sẽ là 1 cơ hội nữa để 2 người đi đến đích đã bỏ lỡ năm ngoái.