Malaysia là một quốc gia quân chủ lập hiến liên bang và là một trong những "con hổ" kinh tế của Đông Nam Á. Năm 2009, Chính phủ Malaysisa phải đối diện với hàng loạt vấn đề tương tự các quốc gia đang phát triển khác như: Mắc bẫy thu nhập trung bình từ những năm 90; tỷ lệ bội chi ngân sách trên GDP là 6,6%; tỷ lệ nợ công trên GDP tăng tới 12% mỗi năm; người dân bị giảm sút niềm tin vào quá trình điều hành của Chính phủ. Trước tình trạng đó, Malaysia bắt đầu thực hiện Chương trình chuyển đổi quốc gia (NTP), trong đó gồm cả chương trình chuyển đổi Chính phủ (GTP) và chuyển đổi kinh tế (ETP). Theo Báo cáo Môi trường kinh doanh năm 2018 được Ngân hàng Thế giới công bố tháng 10/2017, Malaysia xếp thứ 24/189 quốc gia về chỉ số môi trường kinh doanh. Hiện nay, Malaysia có nền kinh tế lớn thứ 3 Đông Nam Á và lớn thứ 29 trên toàn cầu.

Tổ chức Quốc gia Mã Lai (UMNO) đã cai trị chế độ quân chủ lập hiến kể từ khi giành được độc lập năm 1957. Nền chính trị - kinh tế ở Malaysia gắn bó sâu sắc trong mối quan hệ sắc tộc và chủ nghĩa cộng đồng. Hiện nay, vấn đề dân chủ trong xã hội Malaysia đang nổi lên trong đời sống chính trị của quốc gia này thông qua nhiều hình thức, điển hình là thông qua bầu cử. Nghiên cứu điều kiện chính trị, văn hóa, xã hội của Malaysia để từ đó thấy rõ hơn tầm quan trọng của dân chủ trong đời sống chính trị, sự cạnh tranh của các đảng đối lập trong xã hội Malaysia như là một yếu tố tác động đến phát triển kinh tế của quốc gia này.

Khái quát về nền chính trị của Malaysia

Chính trị của Malaysia dựa trên chế độ quân chủ lập hiến của Liên bang, trong đó Nhà vua là người đứng đầu Nhà nước và Thủ tướng là người đứng đầu Chính phủ. Quyền hành pháp được thực hiện bởi Chính phủ Liên bang và 13 Chính phủ tiểu bang. Quyền lập pháp Liên bang được trao cho Quốc hội Liên bang và 13 Hội đồng Nhà nước. Tư pháp độc lập với người điều hành và cơ quan lập pháp. Cụ thể:

Đảng chính trị: Đảng chính trị chủ yếu của Malaysia là Tổ chức UMNO, nắm quyền trong Liên minh được gọi là Barisan Nasional (trước đây là Liên minh) với các đảng khác kể từ khi Malaya giành được độc lập vào năm 1957. Hiện nay, Liên minh Barisan Nasional có 3 thành viên nổi bật là UMNO, Hiệp hội Trung Quốc Malaysia và Hội nghị Ấn Độ Malaysia. Ngoài UMNO và các thành viên khác của Barisan Nasional, 3 đảng đối lập chính (và một số đảng nhỏ hơn) cạnh tranh trong các cuộc bầu cử cấp quốc gia ở Malaysia. 3 đảng đối lập cạnh tranh nhất là Đảng Tư pháp nhân dân (PKR), Đảng Hồi giáo Pan-Malaysia (PAS) và Đảng Hành động Dân chủ (DAP). 

Lập pháp: Quyền lập pháp được phân chia giữa các cơ quan lập pháp của liên bang và tiểu bang. Quốc hội gồm Hạ viện (Hội đồng Nhân dân) và Thượng viện (Hội đồng Nhà nước). Tất cả 70 thành viên Thượng viện trong nhiệm kỳ 3 năm (tối đa là 2 nhiệm kỳ) trong đó 26 người được bầu bởi 13 Hội đồng Nhà nước và 44 người được bổ nhiệm bởi Nhà vua dựa trên lời cố vấn của Thủ tướng. Quyền lập pháp được phân chia giữa các cơ quan lập pháp của liên bang và tiểu bang. Malaysia có 2 nguồn luật: Hiến pháp quốc gia, luật tối cao của quốc gia, có thể được sửa đổi bởi 2/3 số phiếu trong quốc hội; Luật thứ 2 là luật Sharia (luật Hồi giáo), chỉ áp dụng cho người Hồi giáo.

Hành pháp: Quyền hành pháp được trao trong nội các do Thủ tướng lãnh đạo. Thủ tướng là người đứng đầu Chính phủ, tiếp theo là các Bộ trưởng. Chính phủ xây dựng nhiều chính sách kinh tế - xã hội và kế hoạch cho sự phát triển của đất nước nói chung. Người điều hành có quyền lực và thẩm quyền để tạo ra doanh thu thông qua việc thu các loại thuế, tiền phạt, tiền phạt, thuế hải quan...

Tư pháp: Tòa án tối cao trong hệ thống tư pháp là Tòa án liên bang, tiếp theo là Tòa phúc thẩm và hai Tòa án tối cao, một cho Tòa án Malaysia và một cho Đông Malaysia.

Hệ thống pháp lý: Tòa án Liên bang xem xét các quyết định được đưa ra từ Tòa phúc thẩm. Cơ quan này có quyền tài phán ban đầu trong các vấn đề hiến pháp và trong các tranh chấp giữa các tiểu bang, hoặc giữa chính phủ liên bang và một tiểu bang. Chính phủ liên bang có thẩm quyền đối với các vấn đề đối ngoại, quốc phòng, an ninh nội bộ, công lý, quyền công dân, tài chính, thương mại, công nghiệp, truyền thông, giao thông và các vấn đề khác.

Ảnh hưởng của dân chủ trong chính trị - kinh tế

Hiện nay, Malaysia có dân số khoảng 26 triệu người. Các nhóm thổ dân ở bán đảo Malaysia và “người bản xứ” của các bang Sabah và Sarawak (cả 2 nằm ở miền Bắc Borneo) chiếm hơn 60% dân số và cùng nhau tạo thành Bumiputera. Trong đó, người Trung Quốc (khoảng 24%) và người Ấn Độ (khoảng 7%), người bắt đầu di cư với số lượng lớn đến Malaysia trong thời gian Anh thực dân cai trị trong thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, tạo thành Bumiputera. Người Malaysia phần lớn là người Hồi giáo, người Trung Quốc (chủ yếu theo Phật giáo và Đạo giáo) và người Ấn Độ (theo đạo Hindu).

Malaysia đã thực hành nền dân chủ xã hội kể từ khi giành được độc lập từ sự cai trị thuộc địa của Anh vào năm 1957. Thành công của Malaysia như một quốc gia phụ thuộc vào sự ổn định chính trị và hòa hợp chủng tộc, đã khuyến khích Chính phủ nước này hạn chế quyền tự do dân sự như tự do ngôn luận và chính trị. Tun Abdul Razak, cựu Thủ tướng Malaysia, đã mô tả nền dân chủ ở Malaysia là “một nền dân chủ phù hợp với một nước đang phát triển với 2 cộng đồng khác nhau”.

Việc tôn trọng thẩm quyền là những yếu tố quan trọng nhằm duy trì ổn định chính trị và chia sẻ quyền lực trong các cuộc đua chính trị ở Malaysia. Vì vậy, sự đồng thuận và tôn trọng đối với quần chúng là những yếu tố thiết yếu trong chính trị Malaysia – cách thức “Barisan” .

Abdullah Ahmad Badawi (Thủ tướng Malaysia giai đoạn 2003-2009) từng tuyên bố: Tất cả đều có quyền được nói, ngay cả khi liên quan đến các các cuộc đua cụ thể hoặc tôn giáo cụ thể. Trong phong cách Barisan, tin rằng chúng tôi có thể thảo luận tất cả vấn đề, ngay cả các chủ đề nhạy cảm, một cách khôn ngoan và đi đến sự đồng thuận. Chìa khóa cho điều này là phải tham gia thảo luận trong một thái độ kiểm duyệt.

Đồng thuận chính trị ở Malaysia được tạo ra thông qua quá trình cân nhắc của công chúng, không phải giới lãnh đạo chỉ định như được thực hiện bởi các Barisan trong chính quyền. Sự đồng thuận thông qua việc thảo luận công khai tổng thể hơn, phản ánh và phục vụ lợi ích của mọi người trong các lĩnh vực như chính sách công và chính trị văn hóa. 

James Bohman cho rằng, dân chủ trong một số hình thức ngụ ý sự cân nhắc công khai, đó là sự cân nhắc của công dân là cần thiết nếu các quyết định đơn thuần không được áp đặt lên chúng... sự đồng ý là sau khi tất cả, tính năng chính của nền dân chủ. Nói cách khác, quyết định chính trị - thực hiện là hợp pháp, trong khi các chính sách được tạo ra trong một quá trình công khai thảo luận và tranh luận, trong đó công dân và đại diện của họ chỉ quan tâm và phản ánh sự quan tâm chung hoặc về lợi ích chung của họ.

Xã hội dân sự ở Malaysia trở thành một kênh hợp pháp cho xã hội - chính trị tham gia và gây ảnh hưởng đến việc hình thành chính sách và ý kiến công chúng. Kể từ khi kết thúc cuộc tổng tuyển cử năm 2008, xã hội dân sự Malaysia chuyển động và trở nên mạnh mẽ hơn, do sự thay đổi trong tâm trí của 2 thành phần chính của xã hội, giới trẻ và tầng lớp trung lưu.

Tại Malaysia, ý thức làm giàu, ý thức tự tôn dân tộc ở tầng lớp doanh nhân, các nhà tư bản, các chính khách… đã đạt tới trình độ cao. Từ một quốc gia nghèo đói, lạc hậu, xung đột sắc tộc, tôn giáo, sau khi giành được độc lập đến nay, Malaysia đã có một nền chính trị tương đối ổn định, một nền kinh tế khá phát triển, trở thành 1 trong 4 con rồng châu Á.

Hiện nay, Malaysia đạt được tốc độ phát triển kinh tế vào loại cao nhất thế giới và phấn đấu đến năm 2020 trở thành quốc gia phát triển. Chính phủ nước này đã thành lập Cơ quan quản lý và bảo đảm hiệu quả Chính phủ (PEMANDU). Đây là cơ quan thuộc Văn phòng Thủ tướng Chính phủ với mục tiêu thay đổi toàn diện quốc gia và đảm bảo cho sự thành công của Chương trình chuyển đổi quốc gia, giám sát việc thực hiện, đánh giá tiến độ, hỗ trợ việc định hướng và thúc đẩy tiến trình thực thi của Chương trình chuyển đổi Chính phủ và Chương trình chuyển đổi kinh tế với định hướng biến Malaysia thành một nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2020. Thông qua việc thực hiện một quy trình 8 bước: Xác định mục tiêu chiến lược, tổ chức cuộc họp làm việc theo phương thức Phòng thí nghiệm để thử nghiệm các chính sách; Lấy ý kiến công khai của người dân; Xây dựng Lộ trình thực hiện; Xác định các chỉ số đánh giá hiệu quả công việc; Tổ chức triển khai; Kiểm tra, đánh giá và xây dựng báo cáo hàng năm. PEMANDU đã giúp các bộ thu thập, tận dụng được tốt nhất sức mạnh tập thể, biến mỗi sáng kiến thành kết quả thực hiện và được người dân đánh giá cao.

Có thể nói, với các chương trình và mục tiêu đặt ra, những điều chỉnh chính sách kinh tế của Chính phủ Malaysia là phù hợp với bối cảnh hội nhập mới. Điều này thể hiện ở 3 nội dung sau: (i) Những điều chỉnh không chỉ giải quyết các vấn đề về cơ cấu kinh tế, quan trọng hơn là cải cách thể chế, kiến tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp; (ii) Điều chỉnh chính sách không chỉ tập trung vào việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mà còn duy trì mức tăng trưởng bền vững, chú trọng đến công bằng xã hội và công bằng giữa các tộc người; (iii) Điều chỉnh chính sách không chỉ phấn đấu đạt mức tăng trưởng cao, mà quan trọng hơn là chú trọng đến chất lượng và nâng cao hiệu quả của tăng trưởng.

Kết luận

Malaysia đang trong quá trình chuyển đổi từ một quốc gia nông nghiệp thành một quốc gia công nghiệp hóa. Có được thành công này, không thể không đề cập tới vai trò của hệ thống chính trị Malaysia, đặc biệt là các đảng chính trị Malaysia trong việc điều hành đất nước.

Malaysia bước vào giai đoạn mới của nền dân chủ, đó là di chuyển từ sự liên kết đến sự cân nhắc công khai. Hoạt động của các đảng cầm quyền ở Malaysia, có thể được coi là dân chủ, có thể không, nhưng việc dưới sự lãnh đạo của các đảng đó, đất nước Malaysia đã phát triển vượt bậc là điều không thể bàn cãi. Tham khảo những kinh nghiệm lãnh đạo đất nước của đảng cầm quyền ở Malaysia nói chung và của UMNO nói riêng là điều bổ ích cho Việt Nam trong quá trình phát triển hiện nay. 

Tài liệu tham khảo:

1. Arend Lijphart, “Varieties of Nonmajoritarian Democracy,” in Democracy and Institutions: The Life Work of Arend Lijphart, ed. Markus Crepaz, Thomas Koelble, and David Wilsford (Ann Arbor: University of Michigan Press, 2000), 228;

2. Cheah Boon Kheng, Malaysia: The Making of a Nation (Singapore: Institute of Southeast Asian Studies, 2002), 126-127;

3. Alan Collins, “The Ethnic Security Dilemma: Evidence from Malaysia,” Contemporary Southeast Asia: A Journal of International and Strategic Affairs 20, no. 3 (1998): 261-279;

4. John S. Dryzek, Deliberative Democracy in Divided Societies, Working Paper No. 22, May 28 (Canberra: Australian National University, 2003), http://socpol.anu.edu.au/pdf-files/Dryzek_ divided.pdf (accessed August 8, 2007), 15;

5. Diane K. Mauzy, Barisan Nasional (Kuala Lumpur: Marican and Sons, 1983), 4.