Những nghiên cứu về sự bất bình đẳng

Angus Maddison, người đã qua đời vào năm 2010, là một trong những người có ảnh hưởng nhất trong lịch sử kinh tế. Cuốn sách của ông về nền kinh tế thế giới trong 2.000 năm qua đã trở thành kinh điển. Bây giờ, một trong những tổ chức mà ông làm việc - Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế đã hợp tác với trường Đại học Utrecht để tổng hợp lại điều kiện sống tại 25 quốc gia kể từ năm 1820.

Nghiên cứu này được viết rất chi tiết, từ tiền lương của công nhân xây dựng tại Nhật Bản trong năm 1920 đến lãi suất chết người của Italy trong thế kỷ 19. Nó lấp đầy khoảng cách giữa nghiên cứu về bức tranh toàn cảnh nền kinh tế vĩ mô của Maddison và nền vi mô của nhà sử học Peter Laslett, tác giả của cuốn sách "Thế giới chúng ta đánh mất" nói về nước Anh thời kỳ cận đại.

Điều quan trọng là các kết quả điều tra xác thực những điều trước đây còn chưa rõ ràng. Số người nhận được sự giáo dục tại khắp nơi trên thế giới đều tăng. Chiều cao trung bình đã gần như  tăng tại các nước (tại Mỹ chiều cao trung bình tăng 1,1cm trong giai đoạn từ năm 1820-1990). Tiền lương công nhân xây dựng đã tăng ở khắp nơi nhưng không đồng đều. Tại Anh mức lương của công nhân xây dựng tăng gấp 10 lần trong giai đoạn 1820-2000; trong khi ở Indonesia chỉ tăng gấp đôi.

Nhưng vẫn còn những ngoại lệ, đó là sự bất bình đẳng. Bạn từng nghĩ rằng, ngày nay bất bình đẳng đã thu hẹp so với thời nhà Thanh tại Trung Quốc, triều đại Sa hoàng tại Nga và Công ty Đông Ấn của Anh thì cần phải suy nghĩ lại.

Tại Trung Quốc, Thái Lan, Đức và Ai Cập, khi so sánh giữa năm 1820 và năm 2000 thì  bất bình đẳng thu nhập vẫn giữ nguyên. Brazil và Mexico thậm chí còn chịu sự bất bình đẳng hơn thời điểm nhà lãnh tụ Simón Bolívar. Chỉ tại một vài quốc gia giàu có, chẳng hạn như Pháp và Nhật Bản thì mới có hy vọng sẽ thu hẹp sự bất bình đẳng thu nhập trong dài hạn.

Bất bình đẳng toàn cầu tăng trở lại

Báo cáo thịnh vượng toàn cầu của Ngân hàng Credit Suisse (CS) công bố ngày 14/10 cho thấy 1% số người giàu nhất thế giới đang sở hữu hơn 48% giá trị tài sản toàn cầu. Thực tế này gióng lên cảnh báo rằng sự bất bình đẳng ngày càng tăng có thể "châm ngòi" cho một đợt suy thoái.

Báo cáo của CS cho biết, một người chỉ cần có 3.650 USD, tính cả giá trị tài sản trong nhà họ, là đủ để đứng trong nhóm một nửa dân số giàu có của thế giới. Tuy nhiên, để lọt vào tốp 10% dân số giàu nhất thế giới, người ta phải có hơn 77.000 USD, trong khi tốp 1% dân số thế giới là những người sở hữu khối tài sản trị giá 798.000 USD trở lên.

Tính chung, một nửa dân số nghèo nhất toàn cầu sở hữu chưa đầy 1% tổng giá trị tài sản trên thế giới, trong khi 1% số người giàu nhất chiếm 48,2% tổng giá trị tài sản toàn cầu.

Báo cáo cũng chỉ ra rằng trong khi sự bất bình đẳng gia tăng tại nhiều nước ngoài Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) thì trong nhóm này, Anh là nước duy nhất có sự bất bình đẳng gia tăng trong toàn bộ giai đoạn 2000-2014. Các tính toán khác của CS cho thấy bất bình đẳng giàu nghèo đang ngày một lớn trong những năm gần đây và xu hướng này có thể dẫn tới tình trạng suy thoái.

Hiện Trung Quốc đã vượt qua Pháp, Đức, Italy và Anh để nhảy lên vị trí thứ 3 trong tốp 10% dân số giàu nhất thế giới, sau Mỹ và Nhật Bản.

Điều gì là đúng với từng quốc gia riêng rẽ thì cũng đúng trong trường hợp bạn coi cả thế giới như một quốc gia riêng biệt. Nghiên cứu sử dụng hệ số Gini - thước đo sự bất bình đẳng thu nhập, trong đó: mức 0 thể hiện sự bình đẳng tuyệt đối và 100 thể hiện sự bất bình đẳng tuyệt đối. Chỉ số Gini toàn cầu đã tăng từ 49 vào năm 1820 lên mức 66 vào năm 2000.

Nhưng điều này không phải do sự chênh lệch ngày càng lớn giữa người giàu và người nghèo trong cùng một nước (bất bình đẳng theo nghĩa thông thường). Bất bình đẳng loại đó dao động trong vòng 30 năm, có nghĩa đạt đỉnh vào năm 1950 và giảm mạnh trong giai đoạn từ năm 1950 đến năm 1980, sau những báo cáo kêu gọi một cuộc cách mạng bình đẳng. Từ năm 1980, bất bình đẳng đã tăng trở lại và đang trở về mức của năm 1820.

Điều đó có nghĩa là sự gia tăng bất bình đẳng toàn cầu giữa hai thế kỷ bắt nguồn từ khía cạnh khác: từ những gì được gọi là sự bất bình đẳng giữa các quốc gia, khoảng cách giữa các nước giàu và nghèo. Khoảng cách này đã tăng lên đáng kể. Năm 1820, quốc gia giàu nhất thế giới lúc đó là Anh giàu hơn 5 lần so với các quốc gia nghèo.

Bây giờ là Mỹ trung bình giàu 25 lần so với  các nước nghèo. Hệ số Gini về bất bình đẳng giữa các quốc gia ở mức chỉ 16 vào năm 1820 (tức là rất thấp). Chỉ số này đã tăng lên 55 vào năm 1950 và đã ổn định kể từ đó. Nguyên nhân của sự bất bình đẳng từ năm 1820 là do quá trình công nghiệp hóa ở phương Tây.

Điều này đã khiến phân phối thu nhập toàn cầu được xem xét đặc biệt. Phân phối thu nhập bình thường có dạng hình chuông: phần đông những người có mức thu nhập trung bình đứng ở giữa, trong khi số lượng người giàu và người nghèo ở hai bên. Biểu đồ cho thấy rằng, phân phối thu nhập toàn cầu  năm 2000 hình cái chuông như vậy giống như năm 1820. Nhưng vào năm 1970, đường phân phối thu nhập đã có sự khác biệt: đó là hình lạc đà hai bướu chứ không phải là một bướu. Điều này phản ánh các quốc gia phương Tây đã thoát ra khỏi phần đông của thế giới và trở nên giàu có hơn.

Bản báo cáo cho biết, sự phát triển này trùng hợp với một cuộc suy thoái toàn cầu hóa trong giai đoạn từ năm 1914-1970. Khi toàn cầu hóa đã giảm xuống, các nước giàu đã có nhiều tự do hơn để chỉ đạo các chính sách trong nước và sử dụng nó để thu hẹp chênh lệch giữa người giàu và người nghèo. Khi toàn cầu hóa một lần nữa lan rộng kể từ sau năm 1980, điều ngược lại đã xảy ra: "Trong phạm vi một quốc gia, toàn cầu hóa đã khiến cho sự bất bình đẳng thu nhập tăng lên", báo cáo kết luận "Trong khi đó cũng dẫn đến sự thu hẹp bất bình đẳng thu nhập giữa các quốc gia".