Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc

Giữa phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa có mối quan hệ vừa thuận chiều vừa không thuận chiều. Xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa sẽ tạo ra nguồn của cải, vật chất ngày càng tăng, không ngừng nâng cao tiềm lực, sức mạnh kinh tế của quốc gia, tạo ra nguồn lực đáp ứng mục tiêu, yêu cầu của nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hiệu quả, góp phần chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, đáp ứng yêu cầu, mục tiêu hội nhập kinh tế gắn với hội nhập an ninh quốc gia, quân sự, góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.

Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chỉ có thể phát triển hiệu quả, bền vững khi và chỉ khi quốc gia giữ vững sự ổn định chính trị, xã hội và an ninh. Bảo vệ Tổ quốc được thực hiện tốt sẽ bảo đảm: 1) Tạo lập một xã hội ổn định về chính trị - xã hội, không có chiến tranh, các nguồn lực chủ yếu sẽ được tập trung để phát triển các ngành, các lĩnh vực kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là những ngành yêu cầu nguồn lao động chất lượng cao, tạo ra giá trị gia tăng cao, đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế theo hướng bền vững. 2) Xã hội ổn định, không có chiến tranh sẽ động viên và khai thác tiềm lực, sức mạnh của toàn xã hội để phát triển kinh tế. 3) Xã hội ổn định, không có hoặc chiến tranh bị đẩy lùi, nền kinh tế có thể khai thác, huy động được tiềm năng, lợi thế của từng vùng kinh tế trên mọi miền đất nước phát triển. Từ đó, hình thành các vùng kinh tế động lực, tác động lan tỏa, lôi cuốn các vùng kinh tế chậm phát triển khác. Các vùng, miền phát triển, tạo động lực để bảo vệ Tổ quốc, nhất là ở vùng biên giới, hải đảo, vùng sâu, vùng xa… bảo đảm thế trận quốc phòng toàn dân.

Tuy nhiên, kinh tế thị trường đặt mục tiêu lợi nhuận lên trên hết, mọi nguồn lực của xã hội đều tập trung và giành cho phát triển kinh tế, nhằm tìm kiếm lợi nhuận. Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, trước hết vẫn phải tuân thủ những quy luật khách quan của nền kinh tế thị trường. Nghĩa là, các nguồn lực luôn được ưu tiên và tập trung cho mục tiêu tăng trưởng, phát triển kinh tế để tạo ra sức mạnh vật chất. Sau là, tất cả các quốc gia, dân tộc trên thế giới, không phân biệt chế độ chính trị - xã hội đều bảo vệ tổ quốc mình. Chính vì thế, ngay cả trong thời bình, các quốc gia vẫn giành nguồn lực để hiện đại hóa quân đội, trang bị vũ khí tiên tiến. Khi xảy ra xung đột, nguy cơ chiến tranh, nguồn lực này ngày càng lớn, thậm chí dẫn đến chạy đua vũ trang, tiêu tốn nguồn lực vật chất; các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường bị cắt giảm, tác động tiêu cực đến phát triển bền vững.

Phát triển kinh tế - xã hội gắn với bảo vệ vững chắc Tổ quốc

Tư duy chiến lược gắn phát triển kinh tế - xã hội với nhiệm vụ bảo vệ vững chắc Tổ quốc đã được Đảng ta khẳng định tại các kỳ Đại hội. Đại hội X của Đảng khẳng định: “Kết hợp kinh tế - xã hội với quốc phòng, an ninh theo phương châm phát triển kinh tế - xã hội là nền tảng để bảo vệ Tổ quốc, ổn định chính trị, củng cố quốc phòng, an ninh vững mạnh là điều kiện để phát triển kinh tế - xã hội… Sự kết hợp phát triển kinh tế - xã hội với củng cố quốc phòng, an ninh phải được thực hiện ngay trên từng địa bàn lãnh thổ… Xây dựng tỉnh, huyện thành khu vực phòng thủ vững chắc… Bố trí thế trận quốc phòng an ninh phù hợp với tình hình mới và kết hợp chặt chẽ với phát triển kinh tế - xã hội”(1). Đại hội Đảng lần thứ XI nhấn mạnh: “Kết hợp chặt chẽ kinh tế với quốc phòng, an ninh; quốc phòng, an ninh với kinh tế trong từng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; chú trọng vùng sâu, vùng xa, biên giới, biển đảo…” (2).

Trên tinh thần đó, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hình thành và không ngừng làm gia tăng nguồn của cải vật chất là điều kiện cần để thực hiện kết hợp giữa mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội với mục tiêu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Gia tăng năng lực nội sinh, đầu tư phát triển trên nền tảng gắn kết giữa mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Gia tăng nguồn vốn đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng, kỹ thuật gắn kết phát triển kinh tế - xã hội với phục vụ nền quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân. Gắn kết công trình phát triển kinh tế với công trình phòng thủ. Chủ động thực hiện quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội tổng thể quốc gia với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc; gắn kết và lồng ghép quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội với an ninh, quốc phòng toàn dân, toàn diện.

Việc kết hợp kinh tế với quốc phòng không chỉ đẩy mạnh phát triển kinh tế mà còn tạo dựng mối liên kết chặt chẽ và thống nhất giữa xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân với quy hoạch tổng thể của quốc gia, các tỉnh, thành phố; các vùng kinh tế, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa; vùng đồng bào dân tộc thiểu số; biên giới, hải đảo,… Tạo dựng thế chân kiềng vững chắc giữa phát triển kinh tế, bảo đảm, củng cố quốc phòng, an ninh với phát triển xã hội ngay trong từng bước đi của quá trình phát triển. Gia tăng tiềm lực sức mạnh quân sự trong điều kiện thời bình; chủ động, tích cực phòng thủ, đáp ứng yêu cầu sẵn sàng chiến đấu trong mọi tình huống; tích cực, chủ động đẩy mạnh công tác giáo dục quốc phòng, an ninh. Tổ chức xây dựng và vận hành thiết chế giáo dục quốc phòng, an ninh một cách hiệu quả trên cơ sở phối kết hợp giáo dục có hệ thống trong các trường quân đội, các trường dân sự. Đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học, nghệ thuật quân sự, an ninh. Thực hiện tổ chức, sắp xếp lại lực lượng quân đội làm kinh tế theo hướng bảo đảm hiệu quả kinh tế - xã hội và an ninh, quốc phòng. Tiếp tục đầu tư phát triển đội ngũ lực lượng vũ trang nhân dân ngày càng tinh nhuệ. Đầu tư trang bị vũ khí, khí tài hiện đại, gắn nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc với nhiệm vụ phát triển kinh tế.

Trên cơ sở triển khai đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế, Việt Nam có quan hệ ngoại giao với nhiều nước trên thế giới, triển khai nhiều hoạt động đối ngoại quan trọng, sôi động trên tất cả các lĩnh vực kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh; từ song phương đến đa phương…; là thành viên của nhiều tổ chức kinh tế khu vực và thế giới. Việt Nam đã và đang thúc đẩy hợp tác phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội với quốc phòng, an ninh; nâng cao vị thế và phát huy “sức mạnh mềm” của đất nước, qua đó, thắt chặt hơn nữa quan hệ của Việt Nam với các đối tác, tăng cường sự hiểu biết của thế giới về Việt Nam; gắn phát triển kinh tế với bảo vệ an ninh, chủ quyền quốc gia, chủ quyền biển, đảo, tăng cường hợp tác quốc tế với các nước ASEAN; tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình, an ninh quốc tế.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả khả quan, vẫn còn tồn tại một số hạn chế, đó là:

- Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mới được hình thành và phát triển, do vậy năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất - kinh doanh thấp; cơ chế vận hành chưa đồng bộ và thiếu hiệu quả khiến nguồn lực tích lũy để đầu tư phát triển kinh tế gắn với bảo vệ Tổ quốc còn hạn chế.

- Việc gắn kết giữa mục tiêu phát triển kinh tế với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc chủ yếu mới được triển khai theo chiều rộng mà chưa thực sự phát triển theo chiều sâu, mối liên kết đó còn lỏng lẻo; sự gắn kết giữa các vùng kinh tế và vùng chiến lược bảo đảm an ninh, quốc phòng, nhất là ở vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo xa xôi, chủ yếu mới thể hiện ở ý chí, mà thiếu sự chặt chẽ trong những hoạt động cụ thể. Các chương trình, dự án phát triển, gắn kết phát triển kinh tế với bảo vệ Tổ quốc còn mang tính hình thức, kém hiệu quả. Đời sống vật chất, tinh thần của một bộ phận đồng bào dân tộc miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo - những người giữ gìn “phên giậu” của quốc gia, còn khó khăn. Ở một số lĩnh vực, địa phương, công tác bảo vệ an ninh còn thiếu sót, bị động. Đây là một trong những “rào cản” lớn trong bảo vệ vững chắc biên giới, chủ quyền biển, đảo trong điều kiện mới.

- Công tác tổ chức thực hiện quy hoạch, kế hoạch gắn kết phát triển kinh tế với bảo vệ Tổ quốc còn nhiều bất cập. Việc lồng ghép các chương trình, dự án phát triển kinh tế bảo đảm gia tăng tiềm lực, sức mạnh kinh tế, bảo đảm quốc kế dân sinh gắn với an ninh còn hình thức, thiếu khoa học. Việc triển khai một số chương trình, dự án lồng ghép giữa hai nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội với bảo đảm an ninh quốc phòng còn gặp khó khăn, nên không thể hoàn thành, hoặc hoàn thành với chất lượng thấp.

- Hợp tác quốc tế trong phát triển kinh tế gắn kết với an ninh, quốc phòng chưa thực sự phát triển theo chiều sâu. Thực tế, những hoạt động hợp tác quốc tế của Việt Nam thời gian qua chủ yếu là mở rộng, hợp tác phát triển kinh tế. Hợp tác quốc tế về an ninh, quốc phòng là lĩnh vực nhạy cảm cả về chính trị, bí mật an ninh quốc gia. Các hoạt động đối ngoại, hợp tác gắn kết phát triển kinh tế với quốc phòng còn khó khăn, mới chỉ là bước đầu, còn hình thức.

Một số giải pháp

Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức về sự cần thiết phải gắn kết chặt chẽ, hài hòa, hiệu quả giữa phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.

Thông qua việc tuyên truyền dưới nhiều hình thức, như tiếp cận các tài liệu văn kiện của Đảng, các văn bản pháp luật của Nhà nước, qua các phương tiện thông tin đại chúng, trong mỗi cơ quan, đơn vị, gia đình nhằm thấm nhuần trong tư duy, hành động, trong mỗi việc làm của các cấp, các ngành, các tổ chức xã hội từ trung ương đến địa phương, các cá nhân trong xã hội về ý nghĩa quan trọng của việc gắn kết chặt chẽ giữa phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Từ đó, biến thành sức mạnh tổng hợp để thực hiện hai nhiệm vụ: phát triển kinh tế và bảo vệ Tổ quốc.

Hai là, đổi mới và nâng cao chất lượng quy hoạch, kế hoạch đáp ứng yêu cầu phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa gắn với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.

Trước hết, điều tra, khảo sát và nắm vững tình hình phát triển kinh tế - xã hội địa phương gắn với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc; từ đó, chuyển tải các thông tin vào quá trình xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Xác lập các chỉ tiêu, tiêu chí chuẩn mực làm căn cứ khoa học cho hoạch định chiến lược, thực hiện quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế gắn với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Trong đó, chú trọng quy hoạch ở những vùng kinh tế trọng điểm, vùng chiến lược phát triển kinh tế có ý nghĩa quan trọng trong bảo vệ Tổ quốc, như các vùng biên giới, biển, đảo, vùng sâu, vùng xa ở cả phía Bắc, miền Trung, Tây Nguyên và miền Nam. Xây dựng lộ trình thực hiện quy hoạch gắn với kế hoạch cụ thể. Huy động, phân bổ và bố trí sử dụng hiệu quả các nguồn lực đồng thời với công tác kiểm tra, giám sát nhằm bảo đảm công tác quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế gắn với thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu các dự án, thực hiện triển khai xây dựng các khu kinh tế quốc phòng bảo đảm tính toàn diện, phù hợp với quy hoạch phát triển của từng địa phương; định hướng tổ chức khảo sát, điều tra đầy đủ các yếu tố về điều kiện địa hình, khí hậu, thổ nhưỡng, dân cư, văn hóa, xã hội, thực trạng kinh tế, sự ổn định về chính trị, truyền thống lịch sử, yêu cầu của quốc phòng và an ninh của Tổ quốc; lập quy hoạch tổng thể trên tất cả các tuyến biên giới của Việt Nam. Trong đó, tiếp tục xác định mục tiêu, lựa chọn vị trí, xác định quy mô, hình thức tổ chức sản xuất, nội dung xây dựng, kế hoạch thực hiện từng thời kỳ, huy động nguồn lực cả về lực lượng, đất đai, nguồn vốn...

Ba là, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển kinh tế nhanh, bền vững, tạo tiềm lực, sức mạnh kinh tế để thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.

Cơ chế thị trường cần được vận hành đầy đủ, linh hoạt nhằm phát huy mạnh mẽ các nguồn lực, hướng tới phát huy vai trò của các thành phần kinh tế, thúc đẩy kinh tế phát triển bền vững, nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả nền kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc sống của dân cư; phát huy quyền tự do kinh doanh theo pháp luật của mọi chủ thể kinh tế.

Đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế, tái cấu trúc các ngành, lĩnh vực, các thành phần và các vùng kinh tế theo hướng phát huy lợi thế so sánh của vùng, thành phần kinh tế và ngành kinh tế. Thực hiện chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế từ chủ yếu phát triển theo chiều rộng sang phát triển theo chiều sâu; mở rộng quy mô gắn với nâng cao chất lượng, hiệu quả, tính bền vững của nền kinh tế.

Bốn là, bảo vệ vững chắc Tổ quốc, giữ vững độc lập dân tộc, hòa bình, hợp tác, ổn định và hợp tác phát triển nhằm đẩy mạnh phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Tiếp tục nâng cao ý thức, trách nhiệm cảnh giác trước mọi âm mưu “diễn biến hòa bình” và nguy cơ tự diễn biến. Sẵn sàng, chủ động các nguồn lực vật chất (lực lượng, trang bị vũ khí, khí tài…) đáp ứng tốt yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Chủ động hợp tác quốc tế trong nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm an ninh quốc gia, môi trường hòa bình ở khu vực và thế giới.

Năm là, khai thác, huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực vật chất, phát huy giá trị văn hóa, truyền thống. Chủ động khai thác, huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực vật chất và phi vật chất nhằm đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tạo ra tăng trưởng, phát triển kinh tế nhanh và bền vững. Huy động, sử dụng hiệu quả các nguồn lực vật chất trong và ngoài nước; phát huy giá trị văn hóa, truyền thống của dân tộc, tạo nguồn lực, sức mạnh nội lực để phát triển kinh tế và bảo vệ Tổ quốc. Huy động nguồn lực từ ngoài nước phải chú trọng bảo đảm an toàn, an ninh quốc gia.

Sáu là, chủ động hội nhập quốc tế, tạo nền tảng, sức mạnh phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và bảo vệ Tổ quốc. Chủ động hội nhập quốc tế để mở rộng thị trường; tiếp thu chọn lọc công nghệ phục vụ phát triển kinh tế và bảo vệ Tổ quốc; đào tạo và phát triển đội ngũ cán bộ, các nhà chuyên môn đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.


(1). Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 227-228

(2). Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr. 234