Làm sao để phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội?
Chính phủ đặt mục tiêu đến năm 2020, nước ta phải đạt được 50% người lao động tham gia các loại hình bảo hiểm xã hội (BHXH). Tuy nhiên trên thực tế, nhiều chính sách của BHXH vẫn chưa thực sự được người lao động quan tâm.
Luật BHXH năm 2014 đã mở rộng đối tượng tham gia loại bảo hiểm này, đây vừa là cơ hội cho người lao động nhưng cũng là thách thức khó khăn đối với ngành BHXH.
Theo thống kê của BHXH Việt Nam, đến hết tháng 6/2017, cả nước đã có 13,17 triệu người tham gia BHXH bắt buộc và 241 nghìn người tham gia BHXH tự nguyện; 76,44 triệu người tham gia bảo hiểm y tế, đạt tỉ lệ bao phủ bảo hiểm y tế là 82,19% dân số.
Cũng theo báo cáo của ngành này, cả nước có tới 20 địa phương giảm đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; 17 địa phương giảm đối tượng tham gia BHXH tự nguyện so năm 2016. Bởi vậy, việc phát triển đối tượng tham gia, đẩy mạnh công tác đôn đốc thu, thu hồi nợ được xem là nhiệm vụ trọng tâm trong những tháng cuối năm của BHXH các địa phương.
Trong sáu tháng đầu năm, Vụ Thanh tra - Kiểm tra của BHXH Việt Nam đã tổ chức thanh tra chuyên ngành đóng và kiểm tra việc thực hiện chính sách BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp tại sáu tỉnh (Ninh Bình, Bình Dương, Gia Lai, Bình Định, Tiền Giang, Hậu Giang) và phối hợp với thanh tra của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội để kiểm tra tại hai tỉnh Kiên Giang và Lai Châu.
Kết quả, BHXH Việt Nam đã phát hiện 1.323 lao động chưa tham gia hoặc tham gia thiếu thời gian với số tiền phải truy đóng là 9,668 tỷ đồng; 1.086 trường hợp truy thu đóng BHXH tự nguyện sai quy định; 8.447 lao động đóng không đúng mức quy định với số tiền phải truy đóng 5,327 tỷ đồng; 10 trường hợp gửi đóng với số tiền thoái trả là 220 triệu đồng.
Cũng theo báo cáo của ngành này, cả nước có tới 20 địa phương giảm đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; 17 địa phương giảm đối tượng tham gia BHXH tự nguyện so năm 2016. Bởi vậy, việc phát triển đối tượng tham gia, đẩy mạnh công tác đôn đốc thu, thu hồi nợ được xem là nhiệm vụ trọng tâm trong những tháng cuối năm của BHXH các địa phương.
Trong sáu tháng đầu năm, Vụ Thanh tra - Kiểm tra của BHXH Việt Nam đã tổ chức thanh tra chuyên ngành đóng và kiểm tra việc thực hiện chính sách BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp tại sáu tỉnh (Ninh Bình, Bình Dương, Gia Lai, Bình Định, Tiền Giang, Hậu Giang) và phối hợp với thanh tra của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội để kiểm tra tại hai tỉnh Kiên Giang và Lai Châu.
Kết quả, BHXH Việt Nam đã phát hiện 1.323 lao động chưa tham gia hoặc tham gia thiếu thời gian với số tiền phải truy đóng là 9,668 tỷ đồng; 1.086 trường hợp truy thu đóng BHXH tự nguyện sai quy định; 8.447 lao động đóng không đúng mức quy định với số tiền phải truy đóng 5,327 tỷ đồng; 10 trường hợp gửi đóng với số tiền thoái trả là 220 triệu đồng.
Các địa phương cũng tiến hành thanh tra tại 584 đơn vị, phát hiện 10.912 lao động chưa tham gia BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp với số tiền truy đóng là 2,306 tỷ đồng; 313 lao động đóng không đúng đối tượng, đóng thừa thời gian, số tiền yêu cầu thoái thu, hoàn trả là 652 triệu đồng; 11.911 lao động đóng không đúng mức quy định, yêu cầu truy đóng là 7,648 tỷ đồng…
Người lao động còn ngần ngại với BHXH
Theo ông Nguyễn Trí Đại - Trưởng ban Thu, BHXH Việt Nam - nguyên nhân chính của việc giảm đối tượng tham gia là do cơ quan BHXH một số địa phương chưa phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể liên quan trong việc thanh tra, kiểm tra, đôn đốc thực hiện chính sách BHXH; Chưa quyết liệt trong việc chỉ đạo cán bộ thu thường xuyên bám sát, đôn đốc đơn vị đăng ký tham gia cho người lao động cũng như nộp tiền đóng BHXH đúng quy định; nhiều địa phương chưa xây dựng các giải pháp cụ thể để phát triển đối tượng, thu nợ phù hợp từng nhóm đối tượng và từng loại hình đơn vị.
Phát biểu tại buổi tọa đàm trực tuyến với chủ đề: “Phát triển đối tượng tham gia BHXH” do Cổng Thông tin Chính phủ tổ chức, ông Đỗ Ngọc Thọ - Phó Trưởng ban Thực hiện chính sách BHXH, BHXH Việt Nam - đánh giá tỷ lệ tham gia BHXH như trên là chưa đạt được kỳ vọng của chính sách. Có nhiều yếu tố tác động khiến cho tỷ lệ này phát triển chậm:
Đầu tiên, do điều kiện phát triển kinh tế xã hội của nước ta trong thời gian vừa qua còn gặp nhiều khó khăn nên việc chuyển dịch lao động từ khu vực phi chính thức sang chính thức diễn ra chậm. Nhiều DN phải giải thể, phá sản hoặc thu hẹp quy mô sản xuất, kinh doanh, dẫn đến việc phải cắt giảm lao động. Số DN tăng mới tuy nhiều nhưng quy mô nhỏ, siêu nhỏ nên sử dụng lao động ít.
Hai là, vấn đề tuân thủ pháp luật của chủ sử dụng lao động kém, cơ chế kiểm soát cưỡng chế có nhiều bất cập. Hiện nay, chúng ta chưa quản lý được công tác khai báo của các DN nên không kiểm soát được số người lao động thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc. Công tác thanh tra, kiểm tra chưa được thường xuyên, liên tục do nguồn lực rất mỏng. Về phía cơ quan BHXH, chức năng thanh tra thực hiện chưa hiệu quả nên cơ chế ràng buộc người sử dụng lao động phải đăng ký BHXH cho người lao động cũng thấp đi.
Ba là, tại một số địa phương, chính quyền mong muốn thu hút đầu tư nên cũng chưa thực sự quyết liệt xử lý các vi phạm pháp luật về BHXH. Một bộ phận người lao động vì mưu sinh trước mắt mà không dám đấu tranh đòi quyền lợi tham gia BHXH.
Về phía người lao động, nhiều chuyên gia cho rằng, hiện nay người lao động vẫn còn ngần ngại với BHXH. Cũng tại buổi tọa đàm trực tuyến, ông Vũ Quang Thọ - Viện trưởng Viện Công nhân công đoàn, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam cho rằng, người lao động vẫn rất băn khoăn với tỷ lệ đóng BHXH. Đối với công nhân, tiền lương bao nhiêu là quan trọng nhất, bởi vậy chỉ cần chênh lệch 10.000 đồng cũng có thể khiến họ chuyển từ DN này sang DN khác.
Chính vì vậy, mức đóng BHXH 22% như hiện nay là cao so với thu nhập của họ. Hơn nữa, công nhân lao động khi bị ngừng việc thì chỉ muốn thanh toán ngay chứ không muốn tiếp tục kéo dài, đây cũng là một đặc điểm của lao động Việt Nam.
Bên cạnh đó, những người tham gia BHXH không nghĩ tới việc kéo dài thời gian được đóng BHXH mà họ nhìn thấy lợi ích trước mắt, vì vậy mới có chuyện gần 10.000 người kiến nghị với Thủ tướng Chính phủ muốn thanh toán một lần, và cuối cùng Chính phủ vẫn phải đồng ý với kiến nghị của những người này.
Nói đến khó khăn mở rộng đối tượng tham gia BHXH, không thể không nhắc tới cải cách thủ tục hành chính. Mặc dù ngành BHXH Việt Nam đã có nhiều tiến bộ nhất định, nhưng theo phản ánh của một số DN, khi đến cơ quan bảo hiểm, họ không được hướng dẫn tận tình, sửa đi, sửa lại rất nhiều lần, nhiều khi như đi cầu cạnh.
Theo ông Đỗ Ngọc Thọ, thời gian qua, thực hiện Nghị quyết số 19 của Chính phủ về cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh làm tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, cơ quan BHXH đã rất nỗ lực để thực hiện cải cách thủ tục hành chính.
Thực tế hiện nay, các thủ tục, nhất là thủ tục tham gia BHXH đã giảm rất nhiều, dù vẫn còn một vài nơi có những biểu hiện gây phiền hà hoặc có thái độ không nhiệt tình, làm ảnh hưởng đến những người tham gia BHXH. Cơ quan BHXH đang đẩy mạnh kiểm tra công vụ đối với những cán bộ trực tiếp có giao dịch với người dân.
Về phía DN hay người dân, khi đến giao dịch với cơ quan BHXH, nếu thấy có những biểu hiện cản trở gây phiền hà hoặc từ chối tiếp nhận thì phải yêu cầu cơ quan BHXH có phiếu hướng dẫn hoặc có văn bản giải thích cụ thể. Trong trường hợp bức xúc hơn nữa, DN có thể liên hệ trực tiếp để phản ánh với người có thẩm quyền. Hiện nay, tất cả các bộ phận tiếp nhận hồ sơ của cơ quan BHXH đều đã có số điện thoại đường dây nóng.
Phát triển đối tượng tham gia BHXH là nhiệm vụ cốt lõi
Tại Hội nghị triển khai nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu 6 tháng cuối năm 2017 của ngành BHXH, Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam Trần Đình Liệu cho biết, công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp là nhiệm vụ cốt lõi của ngành. Để triển khai hiệu quả công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH, việc huy động và phát huy sự tham gia của các cấp ủy, chính quyền, các sở, ngành, cơ quan đoàn thể cùng vào cuộc tại mỗi địa phương là hết sức quan trọng.
Ông Phạm Lương Sơn - Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam nhấn mạnh: BHXH Việt Nam sẽ tập trung chỉ đạo BHXH các địa phương đẩy mạnh công tác phát triển đối tượng; giải quyết, chi trả đầy đủ, kịp thời các quyền lợi về BHXH cho người lao động; Kịp thời chỉ đạo, hướng dẫn, giải quyết các khó khăn, vướng mắc cho các địa phương trong quá trình triển khai thực hiện; Tiếp tục đẩy mạnh công tác cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin; sửa đổi, thay thế quy định về quản lý thu BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp và quản lý sổ BHXH, thẻ bảo hiểm y tế phù hợp với quy định của pháp luật...
Theo ông Đỗ Ngọc Thọ, từ năm 2018, Nhà nước sẽ hỗ trợ kinh phí đóng BHXH tính trên chuẩn hộ nghèo ở khu vực nông thôn. Theo đó, người trong hộ nghèo được hỗ trợ 30% mức đóng trên chuẩn, người ở hộ cận nghèo được hỗ trợ 25%, và các nhóm đối tượng khác là 10%. Tỷ lệ 30% này sẽ tương ứng với khoảng 46.200 đồng; mức 25% tương ứng với 38.500 đồng; mức 10% tương ứng 15.400 đồng. Bất kể người lao động chọn mức đóng nào, thu nhập 700.000 đồng hay 10 triệu đồng thì mức hỗ trợ vẫn là cố định.
Mặc dù mức hỗ trợ này còn khiêm tốn, nhưng trong bối cảnh NSNN eo hẹp thì đây là một điều đáng quý và người dân có thể quan tâm. Nếu Nhà nước tạo được một quỹ đủ mạnh để thu hút người dân tham gia BHXH thì sau này sẽ thêm nhiều người có lương hưu, Nhà nước sẽ giảm được chi phí trợ cấp người cao tuổi như hiện nay. Đầu tư từ bây giờ sẽ có lợi và sẽ gặt hái được thành quả sau này.
Đồng quan điểm trên, ông Vũ Quang Thọ cho rằng, đối với bảo hiểm tự nguyện, để khuyến khích người lao động tham gia, chế độ hỗ trợ cho 3 đối tượng nghèo, cận nghèo và những lao động bình thường ở mức 10%, 20%, 30% là hợp lý và cần thiết.
Ngoài ra, BHXH phải động viên để tất cả mọi người hiểu về nó, như vậy người lao động mới cân nhắc tham gia. Cần phải xem công tác tuyên truyền vận động là quan trọng nhất. Đối với địa phương, chính quyền cũng nên tổ chức tuyên truyền để người dân hiểu hơn về BHXH. Bao giờ diện tham gia và quy mô tham gia nhiều hơn, quỹ sẽ giảm yêu cầu đóng góp của người lao động mà vẫn bảo đảm tính an toàn của chính nó.
Người lao động còn ngần ngại với BHXH
Theo ông Nguyễn Trí Đại - Trưởng ban Thu, BHXH Việt Nam - nguyên nhân chính của việc giảm đối tượng tham gia là do cơ quan BHXH một số địa phương chưa phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể liên quan trong việc thanh tra, kiểm tra, đôn đốc thực hiện chính sách BHXH; Chưa quyết liệt trong việc chỉ đạo cán bộ thu thường xuyên bám sát, đôn đốc đơn vị đăng ký tham gia cho người lao động cũng như nộp tiền đóng BHXH đúng quy định; nhiều địa phương chưa xây dựng các giải pháp cụ thể để phát triển đối tượng, thu nợ phù hợp từng nhóm đối tượng và từng loại hình đơn vị.
Phát biểu tại buổi tọa đàm trực tuyến với chủ đề: “Phát triển đối tượng tham gia BHXH” do Cổng Thông tin Chính phủ tổ chức, ông Đỗ Ngọc Thọ - Phó Trưởng ban Thực hiện chính sách BHXH, BHXH Việt Nam - đánh giá tỷ lệ tham gia BHXH như trên là chưa đạt được kỳ vọng của chính sách. Có nhiều yếu tố tác động khiến cho tỷ lệ này phát triển chậm:
Đầu tiên, do điều kiện phát triển kinh tế xã hội của nước ta trong thời gian vừa qua còn gặp nhiều khó khăn nên việc chuyển dịch lao động từ khu vực phi chính thức sang chính thức diễn ra chậm. Nhiều DN phải giải thể, phá sản hoặc thu hẹp quy mô sản xuất, kinh doanh, dẫn đến việc phải cắt giảm lao động. Số DN tăng mới tuy nhiều nhưng quy mô nhỏ, siêu nhỏ nên sử dụng lao động ít.
Hai là, vấn đề tuân thủ pháp luật của chủ sử dụng lao động kém, cơ chế kiểm soát cưỡng chế có nhiều bất cập. Hiện nay, chúng ta chưa quản lý được công tác khai báo của các DN nên không kiểm soát được số người lao động thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc. Công tác thanh tra, kiểm tra chưa được thường xuyên, liên tục do nguồn lực rất mỏng. Về phía cơ quan BHXH, chức năng thanh tra thực hiện chưa hiệu quả nên cơ chế ràng buộc người sử dụng lao động phải đăng ký BHXH cho người lao động cũng thấp đi.
Ba là, tại một số địa phương, chính quyền mong muốn thu hút đầu tư nên cũng chưa thực sự quyết liệt xử lý các vi phạm pháp luật về BHXH. Một bộ phận người lao động vì mưu sinh trước mắt mà không dám đấu tranh đòi quyền lợi tham gia BHXH.
Về phía người lao động, nhiều chuyên gia cho rằng, hiện nay người lao động vẫn còn ngần ngại với BHXH. Cũng tại buổi tọa đàm trực tuyến, ông Vũ Quang Thọ - Viện trưởng Viện Công nhân công đoàn, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam cho rằng, người lao động vẫn rất băn khoăn với tỷ lệ đóng BHXH. Đối với công nhân, tiền lương bao nhiêu là quan trọng nhất, bởi vậy chỉ cần chênh lệch 10.000 đồng cũng có thể khiến họ chuyển từ DN này sang DN khác.
Chính vì vậy, mức đóng BHXH 22% như hiện nay là cao so với thu nhập của họ. Hơn nữa, công nhân lao động khi bị ngừng việc thì chỉ muốn thanh toán ngay chứ không muốn tiếp tục kéo dài, đây cũng là một đặc điểm của lao động Việt Nam.
Bên cạnh đó, những người tham gia BHXH không nghĩ tới việc kéo dài thời gian được đóng BHXH mà họ nhìn thấy lợi ích trước mắt, vì vậy mới có chuyện gần 10.000 người kiến nghị với Thủ tướng Chính phủ muốn thanh toán một lần, và cuối cùng Chính phủ vẫn phải đồng ý với kiến nghị của những người này.
Nói đến khó khăn mở rộng đối tượng tham gia BHXH, không thể không nhắc tới cải cách thủ tục hành chính. Mặc dù ngành BHXH Việt Nam đã có nhiều tiến bộ nhất định, nhưng theo phản ánh của một số DN, khi đến cơ quan bảo hiểm, họ không được hướng dẫn tận tình, sửa đi, sửa lại rất nhiều lần, nhiều khi như đi cầu cạnh.
Theo ông Đỗ Ngọc Thọ, thời gian qua, thực hiện Nghị quyết số 19 của Chính phủ về cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh làm tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, cơ quan BHXH đã rất nỗ lực để thực hiện cải cách thủ tục hành chính.
Thực tế hiện nay, các thủ tục, nhất là thủ tục tham gia BHXH đã giảm rất nhiều, dù vẫn còn một vài nơi có những biểu hiện gây phiền hà hoặc có thái độ không nhiệt tình, làm ảnh hưởng đến những người tham gia BHXH. Cơ quan BHXH đang đẩy mạnh kiểm tra công vụ đối với những cán bộ trực tiếp có giao dịch với người dân.
Về phía DN hay người dân, khi đến giao dịch với cơ quan BHXH, nếu thấy có những biểu hiện cản trở gây phiền hà hoặc từ chối tiếp nhận thì phải yêu cầu cơ quan BHXH có phiếu hướng dẫn hoặc có văn bản giải thích cụ thể. Trong trường hợp bức xúc hơn nữa, DN có thể liên hệ trực tiếp để phản ánh với người có thẩm quyền. Hiện nay, tất cả các bộ phận tiếp nhận hồ sơ của cơ quan BHXH đều đã có số điện thoại đường dây nóng.
Phát triển đối tượng tham gia BHXH là nhiệm vụ cốt lõi
Tại Hội nghị triển khai nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu 6 tháng cuối năm 2017 của ngành BHXH, Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam Trần Đình Liệu cho biết, công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp là nhiệm vụ cốt lõi của ngành. Để triển khai hiệu quả công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH, việc huy động và phát huy sự tham gia của các cấp ủy, chính quyền, các sở, ngành, cơ quan đoàn thể cùng vào cuộc tại mỗi địa phương là hết sức quan trọng.
Ông Phạm Lương Sơn - Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam nhấn mạnh: BHXH Việt Nam sẽ tập trung chỉ đạo BHXH các địa phương đẩy mạnh công tác phát triển đối tượng; giải quyết, chi trả đầy đủ, kịp thời các quyền lợi về BHXH cho người lao động; Kịp thời chỉ đạo, hướng dẫn, giải quyết các khó khăn, vướng mắc cho các địa phương trong quá trình triển khai thực hiện; Tiếp tục đẩy mạnh công tác cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin; sửa đổi, thay thế quy định về quản lý thu BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp và quản lý sổ BHXH, thẻ bảo hiểm y tế phù hợp với quy định của pháp luật...
Theo ông Đỗ Ngọc Thọ, từ năm 2018, Nhà nước sẽ hỗ trợ kinh phí đóng BHXH tính trên chuẩn hộ nghèo ở khu vực nông thôn. Theo đó, người trong hộ nghèo được hỗ trợ 30% mức đóng trên chuẩn, người ở hộ cận nghèo được hỗ trợ 25%, và các nhóm đối tượng khác là 10%. Tỷ lệ 30% này sẽ tương ứng với khoảng 46.200 đồng; mức 25% tương ứng với 38.500 đồng; mức 10% tương ứng 15.400 đồng. Bất kể người lao động chọn mức đóng nào, thu nhập 700.000 đồng hay 10 triệu đồng thì mức hỗ trợ vẫn là cố định.
Mặc dù mức hỗ trợ này còn khiêm tốn, nhưng trong bối cảnh NSNN eo hẹp thì đây là một điều đáng quý và người dân có thể quan tâm. Nếu Nhà nước tạo được một quỹ đủ mạnh để thu hút người dân tham gia BHXH thì sau này sẽ thêm nhiều người có lương hưu, Nhà nước sẽ giảm được chi phí trợ cấp người cao tuổi như hiện nay. Đầu tư từ bây giờ sẽ có lợi và sẽ gặt hái được thành quả sau này.
Đồng quan điểm trên, ông Vũ Quang Thọ cho rằng, đối với bảo hiểm tự nguyện, để khuyến khích người lao động tham gia, chế độ hỗ trợ cho 3 đối tượng nghèo, cận nghèo và những lao động bình thường ở mức 10%, 20%, 30% là hợp lý và cần thiết.
Ngoài ra, BHXH phải động viên để tất cả mọi người hiểu về nó, như vậy người lao động mới cân nhắc tham gia. Cần phải xem công tác tuyên truyền vận động là quan trọng nhất. Đối với địa phương, chính quyền cũng nên tổ chức tuyên truyền để người dân hiểu hơn về BHXH. Bao giờ diện tham gia và quy mô tham gia nhiều hơn, quỹ sẽ giảm yêu cầu đóng góp của người lao động mà vẫn bảo đảm tính an toàn của chính nó.
