Thực trạng hoạt động kiểm toán Đề án tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước

Xuất phát từ khâu thu thập thông tin và lập kế hoạch kiểm toán ban đầu còn chưa đầy đủ, chi tiết và và nhiều đơn vị chưa thực sự quan tâm chỉ đạo sát sao và bố trí lực lượng kiểm toán viên (KTV) một cách thích đáng để thực hiện nội dung kiểm toán này (đặc biệt là công tác kiểm toán tổng hợp về việc triển khai thực hiện đề án tái cơ cấu tại các công ty mẹ - tập đoàn, tổng công ty) nên kết quả kiểm toán các báo cáo kiểm toán (BCKT).

Mặc dù đã đánh giá ở mức độ nhất định về công tác sắp xếp, đổi mới, cổ phần hóa và tái cơ cấu
doanh nghiệp nhà nước (DNNN) như: các tổng công ty trong diện tái cơ cấu đã lập đề án gửi các bộ, ngành liên quan thẩm định, trong đó một số đơn vị đã được phê duyệt nhưng việc xây dựng và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt tại một số đơn vị còn chậm; triển khai thực hiện Đề án được phê duyệt gặp khó khăn trong rà soát, đối chiếu công nợ, thu hồi nợ tồn đọng, thanh lý tài sản, giải quyết chế độ đối với người lao động, xác định giá trị DN.

Tuy nhiên, việc đề cập còn ở mức độ hạn chế, chưa đánh giá được đầy đủ việc xây dựng và triển khai thực hiện đề án tái cơ cấu DN theo Quyết định số 929/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ và hướng dẫn tại Quyết định số 376/QĐ - KTNN.

Nguyên nhân hạn chế hoạt động kiểm toán tái cơ cấu DNNN

Mặc dù KTNN đã có hướng dẫn đối với nội dung kiểm toán tái cơ cấu DN trong các hướng dẫn về kiểm toán lĩnh vực DN nói chung, tuy nhiên chưa có hướng dẫn riêng cho từng năm, phù hợp với tình hình thực tế triển khai cũng như lộ trình tái cơ cấu của các DN.

Các KTNN chuyên ngành, khu vực chưa thực sự tập trung chỉ đạo tổ chức triển khai nội dung kiểm toán tái cơ cấu DNNN một cách sâu sát từ khâu lập kế hoạch đến triển khai kiểm toán; chưa bố trí thời gian và các KTV phù hợp với yêu cầu thực hiện nhiệm vụ, đặc biệt trong việc đánh giá việc tuân thủ, tính hiệu quả, hiệu lực của Đề án tái cơ cấu DNNN đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Ngoài những nguyên nhân chủ quan trong quá trình khảo sát thu thập thông tin, lập kế hoạch và triển khai kiểm toán của Đoàn kiểm toán, từ hướng dẫn của ngành về kiểm toán tái cơ cấu… còn có những nguyên nhân khác từ chính sách, cơ chế của Nhà nước hoặc đơn vị được kiểm toán, cụ thể:

Một là, Đề án tái cơ cấu DNNN thực hiện cho giai đoạn 2011-2015, tuy nhiên đến tháng 7/2012, Thủ tướng Chính phủ mới ban hành Quyết định phê duyệt Đề án “Tái cơ cấu DNNN, trọng tâm là tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước giai đoạn 2011-2015”. Các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn gần cuối năm 2012, chủ yếu là năm 2013 mới ban hành rộng rãi. Tái cơ cấu DNNN nhìn chung chưa thiết lập hệ thống thể chế và động lực mới khuyến khích thúc đẩy phân bố lại nguồn lực hiện có theo cơ chế thị trường nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả và năng lực cạnh tranh của DN.

Hai là, bên cạnh đó, Đề án theo Quyết định phê duyệt của Thủ tướng Chính phủ cũng như những hướng dẫn của các bộ ngành còn chưa đặt ra lộ trình cụ thể đối với các nội dung cần thực hiện tái cơ cấu và thứ tự ưu tiên khi thực hiện đối với từng lĩnh vực khác nhau để các DN khi tiến hành triển khai đảm bảo tiến độ, hoàn thành các mục tiêu của Đề án đến hết năm 2015.

Ba là, đến ngày 31/12/2012, nhiều đơn vị mới đang trong quá trình xây dựng đề án của đơn vị mình để trình cấp có thẩm quyền phê duyệt; với những đơn vị đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt đề án cũng đang ở bước đầu triển khai, chưa có nhiều kết quả và còn nhiều vướng mắc về cơ chế xử lý trong quá trình thực hiện do khung pháp lý chưa đầy đủ.

Đến hết tháng 8/2013, Đề án mới hoàn thành phê duyệt phương án sắp xếp, đổi mới DN giai đoạn 2011-2015 trên phạm vi toàn quốc. Một số nội dung trong các đề án cơ cấu của từng tập đoàn, tổng công ty chưa có giải pháp mạnh mẽ, đột phá thực hiện mục tiêu “đổi mới, phát triển và tiến tới áp dụng đầy đủ khung quản trị hiện đại theo thông lệ quốc tế” theo Quyết định số 339/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, nhiều đề án cũng chưa phân tích cụ thể các điểm mạnh, yếu, cơ hội và thách thức để từ đó đưa ra các giải pháp phát huy điểm mạnh, tận dụng được lợi thế cơ hội, nâng cao năng lực cạnh tranh.

Kết quả kiểm toán việc thực hiện đề án tái cơ cấu DNNN, bên cạnh những kết quả đạt được bước đầu, còn có những hạn chế từ hướng dẫn của ngành cũng như việc triển khai tại từng khâu của quá trình kiểm toán dẫn đến kết quả kiểm toán thể hiện trên báo cáo còn mờ nhạt, chưa rõ nét, chưa đạt được mục tiêu kiểm toán đã đề ra.

Những định hướng để nâng cao chất lượng kiểm toán tái cơ cấu DNNN

 Xuất phát từ định hướng tổng quát của KTNN: Tăng cường kiểm toán các đối tượng liên quan đến tái cơ cấu nền kinh tế; tập trung kiểm toán các tập đoàn kinh tế để phục vụ cho tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả và khả năng cạnh tranh; thực hiện kiểm toán cuốn chiếu tất cả các tập đoàn trong giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2015 để kịp thời cung cấp thông tin cho hoạt động tái cấu trúc DNNN cho các cơ quan nhà nước. Những định hướng để nâng cao chất lượng kiểm toán tái cơ cấu DNNN được cụ thể như sau:

Một là, các KTNN chuyên ngành, khu vực tiếp tục triển khai trong 3 năm 2014 - 2016 đảm bảo kiểm toán thực hiện đề án tái cơ cấu DNNN ở tất cả các tập đoàn, tổng công ty theo kế hoạch trung hạn đã được Tổng Kiểm toán Nhà nước phê duyệt.

Hai là, mỗi KTNN chuyên ngành, khu vực nhất thiết phải lựa chọn trọng tâm, mục tiêu và nội dung kiểm toán Đề án tái cơ cấu tập đoàn, tổng công ty để thực hiện cuộc kiểm toán tập đoàn, tổng công ty được phân công.

Ba là, tiếp tục tập trung nâng cao hơn nữa chất lượng hoạt động kiểm toán đề án tái cơ cấu DNNN ở tất cả các khâu từ lập kế hoạch kiểm toán, thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán, đặc biệt chú trọng đến chất lượng công tác kiểm toán tổng hợp về việc triển khai thực hiện Đề án tái cơ cấu tại các tập đoàn, tổng công ty.

Bốn là, thông qua kiểm toán để đánh giá được tình hình tài chính, quản trị và hiệu quả sản xuất kinh doanh, đặc biệt là hiệu quả đầu tư ra ngoài nhiệm vụ chính để có những kiến nghị đối với Chính phủ, Quốc hội trong việc chỉ đạo thực hiện tái cấu trúc DNNN.

Kiến nghị giải pháp

Trên cơ sở thực tế hoạt động kiểm toán đã nêu ở trên, tôi xin đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán tái cơ cấu DNNN như sau:

Đối với việc xây dựng, sửa đổi bổ sung cơ chế, chính sách liên quan đến Đề án tái cơ cấu DNNN

 Cần xây dựng hệ thống chính sách xử lý những vấn đề lớn như: Quản trị DN hiện đại, chính sách lương trong DN, xử lý lao động dôi dư, thanh lý tài sản không sử dụng, sử dụng không hiệu quả, lỗ phát sinh qua việc thoái vốn đầu tư ngoài lĩnh vực kinh doanh chính. Bên cạnh đó, tiếp tục hoàn thiện cơ chế chủ sở hữu nhà nước trong các DNNN; sớm hoàn thiện và trình Quốc hội dự án Luật Quản lý và sử dụng vốn nhà nước trong DNNN để các DN đẩy nhanh tiến độ tái cơ cấu.

Chính phủ cần quy định hoặc chỉ đạo các cơ quan quản lý đề ra lộ trình thực hiện Đề án cho từng giai đoạn (từng năm) làm cơ sở cho các DN xây dựng đề án và lộ trình riêng của mình. Đặc biệt, vấn đề thoái vốn đầu tư ra ngoài lĩnh vực kinh doanh chính của các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước trong một khoảng thời gian ngắn có thể sẽ khó hoàn thành do nền kinh tế không đủ khả năng để hấp thụ hết được một lượng vốn lớn mà các DN đã đầu tư ra ngoài lĩnh vực kinh doanh chính khi thoái vốn trong điều kiện bối cảnh kinh tế trong nước cũng như thế giới vẫn còn nhiều khó khăn.

Đối với Kiểm toán Nhà nước

Hàng năm, KTNN nên có đánh giá sơ bộ để rút kinh nghiệm nhằm thực hiện tốt hơn nội dung kiểm toán này trong các năm tiếp theo, đặc biệt là cho việc triển khai Kế hoạch kiểm toán năm 2014. Tính đến năm kiểm toán 2014, việc thực hiện Đề án tái cơ cấu giai đoạn 2011-2015 đã đi hơn nửa chặng đường. Do việc triển khai muộn, từ chỉ đạo điều hành của cơ quan quản lý nhà nước cho đến việc thực thi tại các DN nên năm 2013 và 2014 sẽ là năm triển khai thực hiện các nội dung tái cơ cấu một cách tập trung và rộng rãi. Vì vậy, năm 2014 sẽ được xác định là năm trọng tâm kiểm toán tái cơ cấu DNNN.

Cần có hướng dẫn riêng về kiểm toán tái cơ cấu DNNN theo từng năm, theo tiến độ thực hiện các nội dung tái cơ cấu DNNN.

Cần xác định rõ trọng tâm kiểm toán theo các tiêu chí cụ thể của Đề án tái cơ cấu DNNN trên cơ sở các quy định tại Quyết định số 929/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ và Công văn hướng dẫn số 10800/BTC-TCDN của Bộ Tài chính.

Đối với các đơn vị thực hiện kiểm toán

Các KTNN chuyên ngành, khu vực cần chỉ đạo tổ chức triển khai nội dung kiểm toán tái cơ cấu một cách sâu sát từ khâu lập kế hoạch đến triển khai kiểm toán; trong đó cần chú trọng hơn đối với công tác khảo sát, lập kế hoạch kiểm toán. Thông tin về việc thực hiện Đề án tái cơ cấu của các đơn vị được kiểm toán trong quá trình khảo sát cần được thu thập một cách đầy đủ, làm cơ sở cho việc xác định các nội dung trọng tâm cũng như phương pháp kiểm toán cụ thể khi kiểm toán tái cơ cấu; bố trí thời gian và các KTV phù hợp với yêu cầu thực hiện nhiệm vụ, đặc biệt trong việc đánh giá tính hiệu quả, hiệu lực.

Trên cơ sở các tiêu chí chung nêu trên, các Đoàn kiểm toán cần chi tiết hơn nữa về các tiêu chí cụ thể cho từng năm kiểm toán dựa trên tình hình và thông tin thu thập trong quá trình khảo sát tại đơn vị được kiểm toán để xác định trong kế hoạch kiểm toán của Đoàn kiểm toán, từ đó có căn cứ cũng như chỉ dẫn cụ thể cho KTV khi thực hiện kiểm toán nội dung này.

Trước khi triển khai kiểm toán, Đoàn kiểm toán cần tổ chức tập huấn để các KTV hiểu và nhận thức rõ về nhiệm vụ phải thực hiện; nắm bắt và hiểu rõ cách thức tiến hành kiểm toán để thực hiện một cách thống nhất và có sự phối hợp giữa các KTV khi thực hiện các nội dung kiểm toán khác nhau nhưng có liên quan lẫn nhau (ví dụ như kiểm toán nội dung đầu tư tài chính, kiểm toán kết quả kinh doanh với nội dung kiểm toán tái cơ cấu,…).

Việc kiểm toán cần tập trung và thực hiện chủ yếu trong quá trình kiểm toán tổng hợp tại đơn vị. Thời gian này cần sự chỉ đạo sát sao từ tổ trưởng, trưởng đoàn và thủ trưởng đơn vị cũng như việc thông tin đầy đủ, kịp thời của KTV đối với tổ trưởng.

Cập nhật kịp và phổ biến thời các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn của Nhà nước cũng như các thông tin về tình hình thực hiện tái cơ cấu DNNN.

Ngoài ra, sự hợp tác, phối hợp tốt của các đơn vị được kiểm toán từ việc cung cấp tài liệu đến việc giải trình các nội dung liên quan đến tái cơ cấu DNNN cũng là một yếu tố tác động nhằm nâng cao chất lượng và kết quả kiểm toán…

Bài đăng trên Tài chí Kiểm toán số 12 - 2013