Quán triệt các Nghị quyết của Chính phủ (Nghị quyết số 01/NQ-CP, Nghị quyết số 70/NQ-CP) và sự chỉ đạo của Bộ Tài chính, năm 2017, Kho bạc Nhà nước (KBNN) với chức năng, nhiệm vụ được giao đã chủ động triển khai trong toàn hệ thống hàng loạt các giải pháp, cụ thể:
Đối với chi ngân sách nhà nước (NSNN): KBNN đã ban hành Công văn số 2547/KBNN-KSC hướng dẫn một số nội dung về công tác kiểm soát chi NSNN trong hệ thống; Chỉ đạo các đơn vị trong hệ thống KBNN từ chối thanh toán các khoản chi mua ô tô không đúng quy định, các khoản mua sắm tài sản mà các bộ, ngành, địa phương chưa ban hành tiêu chuẩn, định mức trang thiết bị chuyên dùng; Tham mưu trình Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 13/2017/TT-BTC quy định quản lý thu chi bằng tiền mặt qua hệ thống và các văn bản hướng dẫn để các đơn vị sử dụng ngân sách thực hiện triệt để việc chi tiêu bằng tiền mặt; Tăng cường kiểm soát chặt chẽ các khoản chi bằng tiền mặt qua KBNN.

Đối với chi đầu tư: KBNN đã ban hành Công văn số 4193/KBNN-KSC về việc tăng cường công tác kiểm soát chi NSNN, theo đó hướng dẫn tháo gỡ một số khó khăn trong công tác kiểm soát chi đầu tư theo chỉ đạo của Chính phủ như: thủ tục đầu tư đối với các dự án khởi công mới sử dụng vốn ngân sách địa phương, vốn trái phiếu chính phủ, vốn từ nguồn thu để lại chưa đưa vào cân đối ngân sách địa phương... Đồng thời, yêu cầu các đơn vị KBNN chủ động rà soát, nắm vững tình hình giải ngân vốn đầu tư kế hoạch của từng dự án; phối hợp chặt chẽ với cơ quan tài chính các cấp, ban, ngành, các chủ đầu tư tìm hiểu nguyên nhân vướng mắc, tham mưu, báo cáo các cấp có thẩm quyền có biện pháp tháo gỡ kịp thời, góp phần đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công...

Đối với các chương trình, dự án sử dụng nguồn vốn ODA, vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài: KBNN đã trình Bộ Tài chính ký ban hành Công văn số 4754/BTC-KBNN và Công văn số 10702/BTC-KBNN hướng dẫn quy trình nhập, phân bổ dự toán, hạch toán ghi thu ghi chi vốn ODA, vốn vay ưu đãi trên cơ sở thực hiện kiểm soát chi và hạch toán ghi thu, ghi chi trong phạm vi dự toán vốn ngoài nước được cấp có thẩm quyền giao và được nhập trên hệ thống TABMIS.
Quán triệt và triển khai ý kiến chỉ đạo của Bộ Tài chính và KBNN, các đơn vị KBNN địa phương đã thực hiện kiểm soát các khoản chi NSNN đúng theo quy định. Kết quả ghi nhận cho thấy, công tác này đã có nhiều chuyển biến tích cực, cụ thể:

Về kiểm soát chi đầu tư: Mặc dù 6 tháng đầu năm 2017, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư qua KBNN chỉ đạt 33,2% kế hoạch nhưng đến hết ngày 15/01/2018, lũy kế vốn đầu tư giải ngân qua hệ thống KBNN thuộc nguồn vốn Chính phủ giao đã đạt 76,7% kế hoạch (khoảng 240.499,2 tỷ đồng).

Số liệu trên cho thấy, sự chuyển biến tích cực trong công tác kiểm soát chi và giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) cũng như nỗ lực triển khai Nghị quyết của Chính phủ và của các bộ, ngành, địa phương trong thời gian qua. Tính chung từ tháng 8/2017 đến giữa tháng 1/2018, vốn đầu tư XDCB giải ngân qua KBNN đạt 142.857,2 tỷ đồng, chiếm 53,4% tổng số vốn đầu tư đã giải ngân từ đầu năm 2017 đến giữa tháng 1/2018 và bằng 114,5% tổng số vốn đầu tư đã giải ngân của 7 tháng đầu năm 2017.

Thông qua kiểm soát thanh toán vốn đầu tư, hệ thống KBNN cũng đã từ chối thanh toán khoảng 105 tỷ đồng, do chủ đầu tư đề nghị thanh toán chưa đúng chế độ quy định, quyết định phê duyệt dự án đầu tư sau thời điểm quy định. Kết quả này cho thấy, các giải pháp của Chính phủ đề ra tại Nghị quyết số 70/NQ-CP ngày 03/8/2017 đã phát huy hiệu quả cũng như ghi nhận những nỗ lực của các bộ, ngành, địa phương đã quyết liệt và chủ động trong việc rà soát, nắm vững tình hình giải ngân vốn, để có biện pháp chỉ đạo và triển khai thực hiện kế hoạch vốn được giao, góp phần đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công.

Về kiểm soát chi thường xuyên: Tính đến hết năm 2017, lũy kế vốn qua hệ thống KBNN kiểm soát ước đạt 846.517 tỷ đồng (không bao gồm chi trả nợ, viện trợ, chi bổ sung quỹ dự trữ tài chính, dự phòng) bằng 93,8% dự toán năm 2017. Thông qua công tác kiểm soát chi NSNN, các đơn vị KBNN đã phát hiện và yêu cầu bổ sung hồ sơ thanh toán khoảng 20.205 khoản chi chưa đủ thủ tục, số tiền thực từ chối thanh toán là 60,1 tỷ đồng. Kết quả này có được là nhờ KBNN các tỉnh, thành phố đã nỗ lực kiểm soát thanh toán theo đúng hướng dẫn, chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Tài chính và KBNN; thực hiện kiểm soát chặt chẽ các khoản chi NSNN trong phạm vi dự toán được cấp có thẩm quyền giao theo đúng quy định của pháp luật...

Trong năm 2017, mặc dù đã đạt nhiều kết quả tích cực nhưng công tác kiểm soát chi NSNN vẫn còn tồn tại một số khó khăn cần tháo gỡ như sau:

Thứ nhất, thời gian thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công chưa phù hợp với quy định của Luật Đầu tư công. Cụ thể: Khoản 1, Điều 76, Luật Đầu tư công quy định: “Thời gian giải ngân vốn kế hoạch đầu tư công hàng năm được kéo dài sang năm sau. Trường hợp đặc biệt, được cấp có thẩm quyền cho phép thì được kéo dài thời gian giải ngân nhưng không quá kế hoạch đầu tư công trung hạn”. Tuy nhiên, Điều 46, Nghị định số 77/2015/NĐ-CP của Chính phủ lại quy định việc kéo dài thời gian thực hiện và giải ngân kế hoạch đầu tư hàng năm chưa phù hợp với quy định của Luật Đầu tư công. Ngay cả thẩm quyền cho phép cũng kéo dài không theo quy định của Luật. Ngoài ra, các bộ, ngành, địa phương còn phải thực hiện thêm quy trình, thủ tục kéo dài. Hơn nữa, việc quy định vốn đầu tư hàng năm không sử dụng hết được chuyển sang năm sau đã tạo sức ì cho các đơn vị với tâm lý “năm nay không thực hiện hết thì còn năm sau”, điều này đã phần nào ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện dự án.

Vì vậy, để khắc phục và hạn chế việc chuyển nguồn như hiện nay, cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung đồng bộ từ Luật Đầu tư công đến các văn bản hướng dẫn cho phù hợp với quy định của Luật NSNN mới, theo hướng: Thời gian thực hiện và giải ngân vốn đầu tư công hàng năm được thực hiện đến hết ngày 31/01 năm sau; trừ các dự án khẩn cấp nhằm khắc phục kịp thời các sự cố thiên tai và các trường hợp bất khả kháng khác.  

Thứ hai, khó kiểm soát thanh toán và giải ngân vốn dự án khởi công mới: Theo Luật Đầu tư công và các văn bản hướng dẫn quy định: Các dự án khởi công mới phải có quyết định phê duyệt đầu tư của cấp có thẩm quyền trước ngày 31/10 năm trước (Điều 27, Nghị định số 77/2015/NĐ-CP ngày 10/9/2015 của Chính phủ). Tuy nhiên, đối với các dự án khởi công mới được đầu tư từ nguồn thu để lại, hoặc các nguồn vốn huy động mà chưa xác định được ngay từ khi lập phê duyệt, lại rất khó để cấp có thẩm quyền phê duyệt quyết định đầu tư trước thời điểm 31/10 năm trước, do đó các địa phương vẫn bố trí vào kế hoạch năm 2017 đối với những dự án khởi công mới có quyết định đầu tư sau ngày 31/10 năm trước. Thực tế này đã gây khó khăn cho KBNN trong công tác kiểm soát thanh toán và giải ngân vốn cho dự án khởi công mới. Bởi quy định tại Nghị quyết số 70/NQ-CP, Chính phủ chỉ cho phép thời hạn phê duyệt quyết định đầu tư đối với các dự án khởi công mới năm 2017 sử dụng vốn ngân sách địa phương, vốn từ nguồn thu để lại nhưng chưa đưa vào cân đối ngân sách địa phương... chậm nhất đến hết tháng 9/2017.

Mặt khác, phạm vi điều chỉnh của Luật Đầu tư công khá rộng, liên quan đến nhiều nguồn vốn thuộc các cấp ngân sách, có nguồn vốn không đưa vào cân đối ngân sách, không xác định được ngay từ ban đầu khi xây dựng dự án, trong khi quy trình hoàn thiện các thủ tục đầu tư lại phải trải qua nhiều bước, nhiều cơ quan liên quan và mất khá nhiều thời gian. Do vậy, cần đẩy nhanh tiến độ sửa đổi Nghị định số 77/2015/NĐ-CP ngày 10/9/2015 cho phù hợp với tình hình thực tế.

Thứ ba, khó kiểm soát thanh toán vốn đầu tư trong trường hợp ủy thác quản lý dự án: Các bộ, ngành, địa phương hiện đang trong quá trình kiện toàn, sắp xếp các Ban quản lý dự án (QLDA) theo mô hình Ban QLDA chuyên ngành, khu vực. Sau khi kiện toàn, các Ban QLDA chuyên ngành, khu vực sẽ được nhận ủy thác QLDA đối với các chủ đầu tư khác theo hướng dẫn tại Thông tư số 16/2016/TT-BXD ngày 30/6/2016 của Bộ Xây dựng. Tuy nhiên, thẩm quyền của Ban QLDA chuyên ngành, khu vực khi nhận ủy thác QLDA trong việc mở và sử dụng tài khoản của dự án tại KBNN vẫn còn gặp nhiều vướng mắc. Bởi vì các Ban QLDA chuyên ngành, khu vực không được giao kế hoạch vốn nên không thể làm chủ tài khoản thanh toán vốn. Để khắc phục cần sớm nghiên cứu bổ sung, sửa đổi Thông tư số 08/2016/TT-BTC và Thông tư số 108/2017/TT-BTC để tháo gỡ khó khăn trong kiểm soát thanh toán vốn đầu tư trong trường hợp ủy thác QLDA. 

Thứ tư, lúng túng trong kiểm soát chi, xác nhận và hạch toán ghi thu ghi chi vốn ODA:

- Về việc lập và bố trí kế hoạch vốn ngoài nước: Khác với trước đây, nguồn vốn ngoài nước được thực hiện trên cơ sở tiến độ thực hiện dự án và cấp vốn của nhà tài trợ, từ năm 2016 đến nay, cơ chế về lập, phân bổ và giao kế hoạch vốn ngoài nước đã thay đổi theo hướng thực hiện và giải ngân theo kế hoạch vốn hàng năm được giao. Thực tế triển khai cho thấy, một số dự án thuộc các bộ, ngành, địa phương có khối lượng thực hiện lớn hơn rất nhiều so với kế hoạch vốn ngoài nước năm 2017 được giao, nhưng không giải ngân được do đã hết kế hoạch vốn. Ngược lại, cũng có những dự án triển khai thực hiện chậm, nguyên nhân là do việc lập, phân bổ và giao kế hoạch vốn ngoài nước cho các dự án chưa phù hợp với tiến độ thực hiện và giải ngân của dự án.

Mặt khác, việc nhập phân bổ kế hoạch vốn ngoài nước trên hệ thống TABMIS còn gặp khó khăn ngay trong những tháng đầu năm 2017, do việc hướng dẫn chưa kịp thời. Điều này, khiến các bộ, địa phương còn lúng túng và chưa có thói quen với việc nhập kế hoạch vốn ngoài nước vào TABMIS, gây ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chi và hạch toán ghi thu, ghi chi của hệ thống KBNN. 

- Việc thay đổi thẩm quyền quản lý, phân bổ kế hoạch vốn đối với các dự án Ô (chương trình, dự án trong đó có một cơ quan chủ quản giữ vai trò điều phối chung và các cơ quan chủ quản của các dự án thành phần) theo quy định của Luật NSNN (2015): Trước năm 2017, đối với các dự án Ô do một số bộ, ngành làm chủ dự án, phần kế hoạch vốn đối với các tiểu dự án ở địa phương được giao qua Bộ chủ quản dự án, sau đó Bộ chủ quản dự án phân bổ kế hoạch vốn đến các tiểu dự án ở địa phương. Đến năm 2017, thực hiện Luật NSNN (2015) thì việc phân bổ kế hoạch cho các tiểu dự án thành phần ở địa phương thuộc dự án Ô thuộc thẩm quyền của địa phương. Do đó, đối với các dự án Ô đang thực hiện từ trước năm 2017, tiếp tục thực hiện trong năm 2017 còn gặp lúng túng cho các chủ dự án, cơ quan kiểm soát chi nên phần nào ảnh hưởng đến việc triển khai thực hiện dự án.

Vướng mắc trong quá trình thực hiện nhiệm vụ kiểm soát chi thường xuyên chủ yếu tập trung vào việc thanh toán mua sắm các trang thiết bị theo Quyết định số 58/2015/QĐ-TTg ngày 17/11/2015 của Thủ tướng Chính phủ về Quy định tiêu chuẩn, định mức, chế độ quản lý, sử dụng máy móc, thiết bị của cơ quan nhà nước, tổ chức, đơn vị sự nghiệp công lập. Tháo gỡ vấn đề này, Bộ Tài chính cũng đã có các công văn hướng dẫn như: Công văn số 14065/BTC-QLCS ngày 19/10/2017 về xử lý một số vấn đề phát sinh trong quá trình mua sắm tài sản nhà nước. Theo đó, các bộ, ngành, địa phương có thể ban hành tiêu chuẩn, định mức máy móc thiết bị chuyên dùng thành nhiều đợt, không cần chờ đến khi rà soát tổng thể rồi mới ban hành; Công văn số 15803/BTC-QLCS ngày 22/11/2017 về việc kéo dài thời gian thực hiện đối với khoản kinh phí mua sắm tập trung năm 2017.

Theo đó, cho phép các khoản kinh phí đã bố trí trong dự toán NSNN giao đầu năm để mua sắm các tài sản đã đăng ký mua sắm tập trung được kéo dài thực hiện đến hết năm ngân sách 2017. Tuy nhiên, việc mua sắm các trang thiết bị chuyên dùng vẫn còn gặp khó khăn, do các bộ, ngành, địa phương vẫn chưa ban hành tiêu chuẩn, định mức trang thiết bị chuyên dùng, nhất là các trang thiết bị chuyên dùng ngành y tế, giáo dục... do vậy, cần tiếp tục nghiên cứu trong thời gian tới, để sớm có biện pháp tháo gỡ.  

Để triển khai hiệu quả công tác kiểm soát chi NSNN niên độ ngân sách 2018, hệ thống KBNN đã đề ra một số nhiệm vụ và giải pháp sau:
Đối với các đơn vị thuộc KBNN

- Bám sát chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Tài chính để xây dựng kịch bản điều hành ngân sách, trên cơ sở đó trình lãnh đạo KBNN có hướng dẫn, chỉ đạo toàn hệ thống thực hiện. 

- Chủ động nắm bắt những vướng mắc phát sinh tại địa phương về cơ chế chính sách, về quy trình kiểm soát chi để có biện pháp tháo gỡ kịp thời.

- Tiếp thu các ý kiến đóng góp qua hội nghị đánh giá bước đầu về Đề án “Thống nhất đầu mối kiểm soát các khoản chi NSNN qua KBNN” để nghiên cứu, hoàn thiện quy trình kiểm soát chi theo hướng thuận lợi cho người sử dụng, tạo thuận lợi trong việc bàn giao hồ sơ chứng từ giữa kiểm soát chi và kế toán; an toàn trong bảo mật thông tin.

- Nghiên cứu và hướng dẫn công tác kiểm soát chi NSNN niên độ ngân sách 2018 theo đúng chủ trương, giải pháp điều hành phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách năm 2018 của Chính phủ, Bộ Tài chính.

- Phối hợp với cơ quan tài chính đảm bảo đầy đủ nguồn vốn để đáp ứng nhu cầu thanh toán chi trả theo đề nghị của đơn vị sử dụng ngân sách, chủ đầu tư tại mọi thời điểm; thực hiện kiểm soát thanh toán ngay khi nhận được đầy đủ hồ sơ do đơn vị gửi đến theo quy định, không được để tồn đọng hồ sơ tại KBNN mà không có lý do chính đáng.

- Quá trình thực hiện nhiệm vụ kiểm soát chi, cần chủ động trao đổi và hướng dẫn để các đơn vị hoàn thiện hồ sơ thục tục thanh toán theo quy định, tránh để đơn vị phải đi lại nhiều lần; thực hiện kiểm soát chặt chẽ các khoản chi bằng tiền mặt theo quy định của Thông tư số 13/2017/TT-BTC ngày 15/02/2017 của Bộ Tài chính; trường hợp hồ sơ chi bằng tiền mặt đúng quy định phải thực hiện kiểm soát, thanh toán ngay, không được để sang ngày hôm sau...

- Phối hợp chặt chẽ và thường xuyên liên hệ với chủ đầu tư để nắm chắc kế hoạch vốn được cấp có thẩm quyền giao theo từng dự án, nhất là các trường hợp điều chỉnh giảm kế hoạch vốn thấp hơn số vốn đã giải ngân, phải có ý kiến bằng văn bản đề nghị cấp có thẩm quyền điều chỉnh lại kế hoạch vốn đầu tư cho phù hợp.

- Rà soát lại các dự án ODA, số vốn đã được KBNN kiểm soát, xác nhận để có văn bản đôn đốc các chủ dự án làm thủ tục ghi thu ghi chi ngay trong vòng không quá 05 ngày làm việc, kể từ ngày giải ngân từ nhà tài trợ, hoặc giải ngân từ ngân hàng phục vụ theo đúng quy định tại Thông tư số 111/2016/TT-BTC ngày 30/06/2016 của Bộ Tài chính.

- Thực hiện nghiêm túc chế độ báo cáo tình hình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư công hàng tháng, quý, năm, đảm bảo số liệu chính xác và được cập nhật kịp thời.