Theo kiến nghị của các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh sản phẩm thuốc lá hợp pháp tại Việt Nam - Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam gửi các Bộ, ngành đề nghị tang vật thuốc lá nhập lậu bị tịch thu buộc phải tiêu hủy, vì quy định tại Khoản 4(c) Điều 15 Công ước Khung của Tổ chức Y tế thế giới về kiểm soát thuốc lá (FCTC), thuốc lá nhập lậu bị tịch thu phải được tiêu hủy.

Thực tế tại Việt Nam hiện nay, việc cho phép tái xuất thuốc lá nhập lậu bị tịch thu chỉ làm tăng nguy cơ tái thẩm lậu, tạo điều kiện để thuốc lá nhập lậu được đưa trở lại Việt Nam một cách dễ dàng hơn và vô hiệu hóa công sức chống buôn lậu của các lực lượng chức năng.

Bên cạnh đó, lượng thuốc lá nhập lậu bị bắt giữ, tịch thu chủ yếu tập trung tại khu vực biên giới Tây Nam, giáp với Campuchia, chủ yếu là nhãn hiệu Jet và Hero, chiếm tới 80-90% tổng lượng thuốc lá nhập lậu vào Việt Nam. Căn cứ Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với thuốc lá điếu ban hành kèm theo Thông tư số 23/2015/TT-BYT, các loại thuốc lá nhập lậu nêu trên đều không phù hợp với quy chuẩn.

Theo Quyết định số 20/2018/QĐ-TTg ngày 26/4/2018 của Thủ tướng Chính phủ (có hiệu lực từ 15/6/2018) quy định việc thực hiện tiêu hủy thuốc lá ngoại nhập lậu bị tịch thu là thuốc lá giả, thuốc lá không đảm bảo chất lượng và thí điểm bán đấu giá thuốc lá ngoại nhập lậu bị tịch thu còn chất lượng để xuất khẩu ra nước ngoài. Qua một thời gia triển khai thí điểm thực hiện, trên cơ sở vướng mắc thực tế do các đơn vị báo cáo, Bộ Tài chính nhận thấy phát sinh nhiều khó khăn, vướng mắc khi thực hiện, cụ thể:

Thứ nhất, khó khăn trong việc xác định tổ chức giám định. Có ý kiến cho rằng có thể trưng cầu giám định tại Viện thuốc lá, Viện khoa học hình sự - Bộ Công an. Tuy nhiên không khả thi vì lý do: để xử lý việc phân tích, kiểm nghiệm chất lượng 1 mẫu hàng mất rất nhiều thời gian, trong khi quá trình bắt giữ thường xuyên, liên tục, nhiều mẫu mã, chủng loại. Việc mời cơ quan có thẩm quyền đánh giá chất lượng tới địa bàn tỉnh rất khó khăn, chi phí thuê cơ quan chuyên môn có thẩm quyền rất cao…

Thứ hai, khó khăn trong việc xác định tiêu chí chất lượng. Thuốc lá nhập lậu là thuốc lá ngoại, ngoài nhãn hiệu Jet, Hero còn rất nhiều chủng loại, nhãn hiệu ngoại khác. Trong khi tiêu chí xác định chất lượng thuốc lá hiện hành chỉ áp dụng với thuốc lá sản xuất trong nước hoặc thuốc nhập khẩu theo tiêu chuẩn nội địa của Việt Nam, không phù hợp để xác định chất lượng thuốc lá ngoại làm cơ sở xác định điều kiện có được phép đấu giá xuất khẩu ra nước ngoài hay không. Thực tế, kể từ khi Quyết định 20/2018/QĐ-TTg có hiệu lực đến nay cũng chưa xuất khẩu được trường hợp nào.

Thứ ba, Quyết định số 20/2018/QĐ-TTg tạm ngưng hiệu lực của Quyết định số 2371/QĐ-TTg ngày 26/4/2014 về việc tiêu hủy toàn bộ thuốc lá ngoại nhập lậu bị tịch thu dẫn tới việc hỗ trợ kinh phí tiêu hủy theo Thông tư số 19/2015/TT-BTC (có căn cứ ban hành theo Quyết định số 2371/QĐ-TTg) không thực hiện được nữa. Hiện tại số lượng thuốc lá lậu bị bắt giữ còn tồn đọng số lượng lớn (hơn 2 triệu bao) mà không có phương án xử lý.

Do vậy, nếu thực hiện theo Quyết định số 20/2018/QĐ-TTg nêu trên thì các lô hàng bị tịch thu bán đấu giá để tái xuất chỉ được xuất khẩu qua các cửa khẩu cảng biển, cảng hàng không; không được xuất qua cửa khẩu đường bộ sẽ khó có khả năng thực hiện được (do các loại thuốc Jet và Hero chủ yếu được sản xuất để phục vụ người dân Campuchia và các tỉnh Miền Tây của Việt Nam, việc xuất khẩu nếu có thực hiện được thì chỉ xuất đi Campuchia).

Vì những lý do đã nêu trên, Bộ Tài chính thấy cần thiết phải sửa đổi, bổ sung Quyết định số 20/2018/QĐ-TT. Nhằm giải quyết những giải quyết những vướng mắc do việc xử lý thuốc lá ngoại nhập lậu bị tịch thu, Bộ Tài chính đề xuất hai phương án:

Phương án 1, Bộ Tài chính trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định bãi bỏ Quyết định số 20/2018/QĐ-TTg. Đồng thời, tiếp tục thực hiện việc tiêu hủy toàn bộ thuốc lá nhập lậu bị tịch thu theo Quyết định 2371/QĐ-TTg như trước đây.

Phương án 2, Bộ Tài chính sẽ trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định thay thế Quyết định số 20/2018/QĐ-TTg theo hướng giao quyền chủ động trong việc lựa chọn phương án tiêu hủy hoặc bán đấu giá để xuất khẩu cho cơ quan có thẩm quyền ra quyết định tịch thu.