Theo quy định tại khoản 3 Điều 17 của Luật Giá số 11/2012/QH13 ngày 20/6/2012: “ Trong trường hợp cần thiết, lập quỹ bình ổn giá đối với mặt hàng cần bình ổn giá thuộc Danh mục hàng hóa, dịch vụ thực hiện bình ổn giá nhằm mục tiêu hỗ trợ cho bình ổn giá; sử dụng quỹ bình ổn giá khi giá của hàng hóa, dịch vụ đó biến động bất thường hoặc tác động xấu đến nền kinh tế và đời sống”.

Hiện nay cơ chế hình thành, quản lý, sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu được quy định chi tiết trong Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngày 03/9/2014 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu (sau đây gọi tắt là Nghị định số 83/2014/NĐ-CP), Thông tư liên tịch số 39/2014/TTLT-BCT-BTC ngày 29/10/2014 của Bộ Công Thương, Bộ Tài chính quy định về phương pháp tính giá cơ sở; cơ chế hình thành, quản lý, sử dụng Quỹ Bình ổn giá và điều hành giá xăng dầu theo quy định tại Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngày 03 tháng 9 năm 2014 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu (sau đây gọi tắt là Thông tư liên tịch số 39/2014/TTLT-BCT-BTC).

Theo đó, tại khoản 1 Điều 6 Thông tư số 39/2014/TTLT-BCT-BTC nêu rõ: “ Các thương nhân đầu mối.......trích lập Quỹ Bình ổn giá và chỉ sử dụng Quỹ Bình ổn giá cho mục đích ổn định thị trường, bình ổn giá xăng dầu theo quy định của pháp luật...”

Cũng theo quy định tại khoản 2 Điều 6 của Thông tư liên tịch số 39/2014/TTLT-BCT-BTC thì: "Quỹ Bình ổn giá được trích lập thường xuyên, liên tục bằng một khoản tiền cụ thể, cố định trong giá cơ sở là 300 đồng/lít ở nhiệt độ thực tế đối với các loại xăng, dầu diezen, dầu hỏa và 300 đồng/kg đối với các loại dầu madut thực tế tiêu thụ...".

Đồng thời, khoản 2 Điều 7 Thông tư số 39/2014/TTLT-BCT-BTC cũng quy định: “Nghiêm cấm sử dụng Quỹ Bình ổn giá để cấp vốn kinh doanh hoặc cho các mục đích khác ngoài quy định tại khoản 1 Điều 6 Thông tư này”.

Như vậy, thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối chỉ được sử dụng Quỹ Bình ổn giá vào mục đích bình ổn giá xăng dầu trong nước theo chỉ đạo của Liên Bộ Tài chính - Công Thương.

Có thể nêu những dẫn chứng cụ thể như: Trong giai đoạn trước, trong và sau Tết Nguyên đán Ất Mùi 2015, giá xăng dầu thành phẩm thế giới có diễn biến tăng. Tuy nhiên, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Chỉ thị số 36/CT-TTg ngày 22 tháng 12 năm 2014 về việc tăng cường công tác quản lý điều hành nhằm bình ổn giá cả thị trường, bảo đảm trật tự an toàn xã hội dịp Tết Nguyên đán Ất Mùi 2015, Bộ Tài chính đã phối hợp với Bộ Công Thương ban hành văn bản số 1337/BCT-TTTN ngày 05/02/2015 và văn bản số 1860/BCT-TTTN ngày 24/02/2015.

Theo đó, giữ ổn định giá bán xăng dầu trong nước đồng thời cho sử dụng Quỹ BOG xăng dầu để bù đắp phần chênh lệch giá cơ sở kỳ công bố cao hơn giá cơ sở kỳ liền kề (có giai đoạn Quỹ BOG đã được sử dụng ở mức 2.448 đồng/lít và hiện nay, mức sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu là 527 đồng/lít xăng RON 92. Trường hợp không sử dụng Quỹ BOG như vậy sẽ phải điều chỉnh tăng giá bán xăng dầu trong nước tương ứng).

Giá xăng dầu được giữ ổn định trong giai đoạn này góp phần kiểm soát chỉ số giá tiêu dùng CPI dịp trước, trong và sau Tết Nguyên đán Ất Mùi 2015 (CPI tháng 1/2015 giảm 0,2% so với tháng 12 năm 2014; CPI tháng 2/2015 giảm 0,05% so với tháng 1 năm 2015; CPI tháng 3/2015 tăng 0,15% so với tháng 2 năm 2015) và lần đầu tiên trong các năm qua, giá cả các mặt hàng phục vụ Tết Nguyên đán Ất Mùi 2015 không tăng giá, tạo điều kiện cho người dân mua sắm Tết.

Như vậy, việc hình thành Quỹ bình ổn giá xăng dầu là cần thiết vì thông qua việc điều hành sử dụng Quỹ là công cụ tài chính góp phần quan trọng bình ổn giá xăng dầu trong nước, qua đó bình ổn mặt bằng giá cả nói chung.

Có thể thấy rằng, việc hình thành Quỹ Bình ổn giá đã đem những lợi ích nhất định không chỉ đối với người tiêu dùng mà cả thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối và nền kinh tế - xã hội:

Đối với người tiêu dùng: Nhờ cơ chế trích lập, quản lý và sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu, vì vậy mà người tiêu dùng được dùng xăng, dầu giá thấp hơn xăng, dầu các nước trong khu vực và ổn định hơn, giảm tần suất và mức độ điều chỉnh.

Đối với các thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối: Nhờ Quỹ bình ổn giá xăng dầu để tại doanh nghiệp nên khi Nhà nước cho phép sử dụng các doanh nghiệp đã sử dụng kịp thời để góp phần bình ổn giá xăng dầu trong nước.

Đối với kinh tế - xã hội: nhờ cơ chế trích lập, quản lý và sử dụng Quỹ bình ổn giá, vì vậy mà giảm được tần suất và mức điều chỉnh tăng giá bán xăng dầu, trong bối cảnh giá xăng dầu thế giới biến động phức tạp khó lường, góp phần kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, duy trì tăng trưởng và ổn định an sinh xã hội.

Kiểm toán Nhà nước cũng đã đánh giá cao về hiệu quả của Quỹ Bình ổn giá xăng dầu với nội dung tương tự như trên tại Báo cáo Kiểm toán số 271/KTNN-TH ngày 11/10/2011 báo cáo kiểm toán chuyên đề về việc trích lập, quản lý và sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu giai đoạn 2009-2010.

Về công khai, minh bạch trong điều hành và quản lý Quỹ Bình ổn giá xăng dầu, quán triệt nguyên tắc thực hiện công khai minh bạch trong điều hành giá xăng dầu, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã thừa ủy quyền Chính phủ có Báo cáo số 211/BC-CP ngày 29/5/2013 và số 195/BC-CP ngày 6/6/2014 về việc quản lý, sử dụng Quỹ BOG xăng dầu báo cáo các Đại biểu Quốc hội tại kỳ họp thứ V và thứ VII Quốc hội khóa XIII. Báo cáo đã trình bày cụ thể về cơ chế trích lập và sử dụng Quỹ BOG; cơ chế quản lý, kiểm tra, giám sát và thực hiện công khai minh bạch trong quản lý Quỹ BOG; đánh giá hiệu quả của Quỹ BOG và công khai chi tiết số trích, sử dụng Quỹ BOG của từng doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối từng thời kỳ.

Đồng thời, theo quy định tại Điều 39 Nghị định số 83/2014/NĐ-CP, Liên Bộ Công Thương - Tài chính đã nghiêm túc triển khai việc công bố thường xuyên, công khai, minh bạch những thông tin về kinh doanh xăng dầu như giá xăng dầu thế giới, giá bán lẻ xăng dầu hiện hành; thời điểm sử dụng, số trích lập và đặc biệt là chi tiết tình hình trích lập, sử dụng, số dư Quỹ Bình ổn giá của từng thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối hàng quý trên trang thông tin điện tử của Bộ Tài chính, Bộ Công Thương.