Việc đầu tư xây dựng cơ bản hiệu quả sẽ thúc đẩy sự phát triển về kinh tế - xã hội. Vì vậy, tăng cường công tác quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản phải luôn là ưu tiên hàng đầu. Trên cơ sở đánh giá thực trạng công tác quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản trên địa bàn Huyện.

Công tác quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại huyện Mai Châu

Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) có ý nghĩa hết sức quan trọng trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đưa đất nước trở thành một nước công nghiệp, có tốc độ phát triển nhanh và bền vững trong hội nhập kinh tế quốc tế. Vốn đầu XDCB từ ngân sách nhà nước (NSNN) đã góp phần quan trọng trong phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, hỗ trợ phát triển sản xuất, kinh doanh, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Hiện nay, việc thực hiện lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm cấp huyện theo quy trình mới với sự tham gia của nhiều thành phần, lập kế hoạch đầu tư XDCB từ nguồn NSNN cũng là một nội dung của việc lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Nguồn vốn đầu tư XDCB của huyện Mai Châu (tỉnh Hòa Bình) có quy mô ngày càng lớn, góp phần quan trọng trong công cuộc xây dựng cơ sở hạ tầng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, xóa đói giảm nghèo, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cải thiện và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân trên địa bàn Huyện.

Bảng 1 cho thấy, huyện Mai Châu sử dụng trung bình khoảng 19,83% tổng chi ngân sách huyện cho đầu tư XDCB, đây là một con số tương đối lớn. Điều đó cho thấy, huyện rất quan tâm và đánh giá rất cao vai trò của công tác đầu tư XDCB đối với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội.

Tổng hợp các nguồn vốn đầu tư XDCB trên địa bàn huyện Mai Châu giai đoạn 2015-2018 cho thấy, vốn đầu tư XDCB của huyện Mai Châu từ ngân sách nhà nước chiếm tỷ trọng rất lớn trong tổng nguồn vốn đầu tư XDCB của huyện (chiếm 92,7%), còn lại là nguồn vốn từ Ngân hàng Thế giới thông qua Dự án giảm nghèo các tỉnh miền núi phía Bắc (3,3%) và nguồn vốn huy động từ nhân dân đóng góp chủ yếu bằng công lao động và hiện vật (4%).

Ở đây, chưa có sự tham gia của các thành phần kinh tế ngoài nhà nước khác như: vốn đầu tư từ nước ngoài, vốn doanh nghiệp tư nhân theo các hình thức đối tác công tư... Điều đó cho thấy, đầu tư XDCB trên địa bàn huyện Mai Châu chưa có những chính sách, cơ chế phù hợp để thu hút, khuyến khích sự tham gia của các thành phần kinh tế khu vực ngoài Nhà nước, chưa đảm bảo theo chủ trương, định hướng của Đảng và Nhà nước (Bảng 2).

Tuy nhiên, nợ đọng XDCB còn khá lớn (trung bình trên 10% tổng mức đầu tư) và số nợ đọng XDCB có xu hướng tăng cao trong năm 2017, 2018 (bảng 3). Nguyên nhân là do đối với các công trình chuyển tiếp hoặc đã hoàn thành nhưng chưa bố trí đủ vốn mà chỉ bố trí một phần, trong khi tiếp tục đầu tư xây dựng nhiều công trình mới. Việc thẩm định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn chưa thực sự hợp lý dẫn tới số nợ đọng XDCB ngày càng tăng.

Quản lý công tác thẩm định dự án đầu tư

Trong giai đoạn 2015-2018, huyện Mai Châu đã tổ chức lập, thẩm định và phê duyệt 255 dự án, bao gồm: 03 dự án nhóm B, 252 dự án nhóm C, không có dự án nhóm A do danh mục đầu tư chủ yếu là các dự án có quy mô vừa và nhỏ. Việc thực hiện đầu tư mới một số lượng tương đối lớn các dự án cho thấy sự quan tâm của chính quyền địa phương trong lĩnh vực đầu tư. Tuy nhiên, số lượng dự án đầu tư nhiều nhưng tổng mức đầu tư còn thấp. Điều này thể hiện việc đầu tư chưa tập trung, còn nhỏ lẻ, manh mún, thậm chí bị xé lẻ để tránh một số các quy định của pháp luật về đầu tư.

Bên cạnh đó, công tác lập, thẩm định một số dự án còn chưa gắn với việc bố trí vốn đầu tư dự án, hoặc có bố trí nhưng tỷ lệ bố trí vốn rất thấp, dẫn tới việc nợ đọng XDCB ngày càng tăng. Ngoài ra, chất lượng công tác thẩm định dự án còn chưa đảm bảo, nhiều dự án sau khi triển khai thi công mới phát hiện hồ sơ thiết kế còn nhiều vấn đề chưa hợp lý, cần phải điều chỉnh và hồ sơ dự toán chưa tính đúng, tính đủ hoặc tính thừa, tính sai khối lượng. Chất lượng công tác thẩm định chưa cao dẫn tới nhiều dự án phải điều chỉnh thiết kế, dự toán. Thậm chí, có những dự án phải điều chỉnh nhiều lần.

Quản lý công tác đấu thầu

Mục đích của công tác đấu thầu là lựa chọn được nhà thầu có đầy đủ năng lực một cách khách quan, công bằng, minh bạch nhằm đảm bảo thực hiện gói thầu đúng tiến độ, chất lượng. Đồng thời, giá trị tiết kiệm qua đấu thầu sẽ được sử dụng cho mục đích tái đầu tư cơ sở hạ tầng.

Số lượng các gói thầu trên địa bàn huyện Mai Châu giai đoạn 2015-2018 là tương đối nhiều (1.028 gói thầu), trong đó, hình thức lựa chọn nhà thầu chỉ định thầu được áp dụng nhiều nhất, chiếm trên 75% số gói thầu. Lý giải cho kết quả này là do số lượng danh mục đầu tư của huyện Mai Châu là tương đối nhiều, tuy nhiên giá trị tổng mức đầu tư của từng danh mục dự án lại rất nhỏ, kéo theo đó là giá trị các gói thầu nhỏ, nằm trong hạn mức chỉ định thầu theo quy định của Luật Đấu thầu nên các gói thầu được lựa chọn chủ yếu là theo hình thức chỉ định thầu. Điều đó cũng cho thấy quy mô đầu tư XDCB của huyện Mai Châu giai đoạn 2015-2018 nhỏ lẻ, manh mún, không tập trung.

Trong giai đoạn 2015-2018, huyện Mai Châu có 88 gói thầu thực hiện theo hình thức đấu thầu rộng rãi, nhưng theo thống kê từ báo cáo công tác đấu thầu năm 2015, 2016, 2017, 2018 chỉ có 13 nhà thầu trúng thầu. Thống kê trên toàn bộ các gói thầu bao gồm cả chỉ định thầu thì chỉ có 29 nhà thầu trúng thầu trong tổng số 899 gói thầu (không tính các gói thầu thực hiện theo hình thức có sự tham gia thực hiện của cộng đồng). Qua đó, có thể thấy công tác đấu thầu trên địa bàn huyện Mai Châu còn thực hiện một cách hình thức.

 Công tác quyết toán dự án hoàn thành

Quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành là khâu cuối cùng trong công tác quản lý vốn đầu tư. Những năm gần đây, công tác quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành của huyện Mai Châu đã dần đi vào nề nếp. Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng vi phạm quy định về quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành, chủ yếu là vi phạm về thời gian thực hiện quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành. Theo thông kê, số lượng công trình đầu tư trên địa bàn huyện Mai Châu khá lớn, trong giai đoạn 2015-2018 có tới 327 công trình được nghiệm thu, bàn giao đưa vào sử dụng. Trong số đó, còn 38 công trình đã nộp hồ sơ nhưng chậm thẩm tra, phê duyệt quyết toán và 92 hồ sơ chậm nộp hồ sơ quyết toán.

Mặc dù, đã đạt được kết quả nhất định, nhưng công tác quản lý vốn đầu tư XDCB trên địa bàn huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình vẫn còn một số hạn chế đó là:

- Kế hoạch đầu tư còn dàn trải, manh mún, nhỏ lẻ, chưa tập trung. Chưa có những chính sách, cơ chế phù hợp để thu hút, khuyến khích sự tham gia của các thành phần kinh tế khu vực ngoài nhà nước: nguồn vốn của doanh nghiệp, nguồn vốn xã hội hóa và đặc biệt là huy động từ nhân dân.

- Kế hoạch phân bổ vốn đầu tư chưa thực sự bám sát nguyên tắc phân bổ vốn do Hội đồng nhân dân Tỉnh ban hành, do đó, vẫn còn để xảy ra tình trạng nợ đọng cao và xu hướng ngày càng tăng. Chưa có những biện pháp xử lý nghiêm đối với các dự án chậm tiến độ, kéo dài làm giảm hiệu quả đầu tư: điều chuyển, cắt giảm vốn, không bố trí vốn...

- Trình độ, năng lực, phẩm chất đạo đức của một số cán bộ làm công tác quản lý vốn đầu tư còn chưa cao. Việc sắp xếp, tổ chức cán bộ nhằm chuyên môn hóa, chuyên nghiệp hóa các khâu trong quy trình quản lý vốn đầu tư của Huyện còn chưa đảm bảo.

- Chưa có các chế tài đủ mạnh để xử lý các cá nhân, tổ chức liên quan đến công tác quản lý vốn đầu tư vi phạm quy định của pháp luật về quản lý vốn đầu tư và để xảy ra thất thoát, lãng phí, giảm hiệu quả đầu tư.

- Chưa thực hiện việc phân loại, đánh giá nhà thầu theo năng lực nên còn tình trạng các nhà thầu được lựa chọn thông qua hình thức chỉ định thầu có năng lực không đáp ứng yêu cầu dẫn tới chất lượng công trình đầu tư thấp.

- Công tác phối hợp giữa các đơn vị liên quan trong công tác quản lý vốn đầu tư chưa tốt. Đặc biệt, giữa các đơn vị Chủ đầu tư và các cơ quan quản lý nhà nước về chuyên môn.

Giải pháp tăng cường quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản ở huyện Mai Châu

Để tăng cường quản lý vốn đầu tư XDCB ở huyện Mai Châu, thời gian tới cần chú trọng triển khai một số giải pháp sau:        

Một là, tăng cường công tác lập kế hoạch đầu tư và kế hoạch phân bổ vốn đầu tư.

Nguồn lực cho đầu tư XDCB ngoài nguồn vốn từ cân đối ngân sách, cần đẩy mạnh khả năng huy động các nguồn lực khác: hỗ trợ của cấp trên, nguồn vốn của doanh nghiệp, nguồn vốn xã hội hóa và đặc biệt là huy động từ nhân dân (đóng góp bằng sức lao động, hiến đất, hiện vật.. quy ra tiền).

Tăng cường, nâng cao chất lượng công tác phân bổ vốn đảm bảo theo nguyên tắc phân bổ vốn do Hội đồng nhân dân Tỉnh ban hành. Trong đó, cần hạn chế đầu tư xây dựng mới nhằm tập trung nguồn lực giải quyết vấn đề nợ đọng XDCB. Đồng thời, cần tập trung rà soát, xử lý triệt để các dự án hoàn thành nhưng chưa bố trí đủ vốn, đối với các dự án nhóm C, bố trí vốn không quá 3 năm.

Rà soát các dự án đang thực hiện chưa thực sự cấp bách hoặc chậm tiến độ, kéo dài làm giảm hiệu quả đầu tư thực hiện cắt giảm khối lượng tại điểm dừng kỹ thuật, điều chuyển vốn cho các dự án cấp bách, trọng điểm, hoàn thành sớm tiến độ, có hiệu quả đầu tư cao. Kiên quyết không bố trí vốn đối với các dự án chậm tiến độ do lỗi của nhà thầu làm giảm hiệu quả đầu tư.

Hai là, tăng cường công tác thẩm định dự án.

Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ chuyên môn có trình độ, năng lực, phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị. Xây dựng đề án cơ cấu vị trí việc làm và sắp xếp lại vị trí công việc phù hợp năng lực chuyên môn của từng vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được giao. Bố trí đầy đủ cán bộ chuyên môn và thực hiện chuyên môn hóa đối với từng vị trí công việc, hạn chế việc giao kiêm nhiệm quá nhiều việc đối với các cán bộ chuyên môn.

Xây dựng chế tài xử lý đối với công tác thẩm định dự án. Nghiêm khắc kiểm điểm và có hình thức kỷ luật đối với các cán bộ làm công tác thẩm định thuộc thẩm quyền quản lý của Huyện khi để xảy ra tình trạng kéo dài thời gian thẩm định làm giảm hiệu quả đầu tư hoặc chất lượng công tác thẩm định thấp, phải điều chỉnh nhiều lần trong quá trình thi công. Xây dựng quy chế thực hiện, xử phạt đối với lỗi của các bên liên quan trong trường hợp làm thất thoát, lãng phí, giảm hiệu quả đầu tư.

Ba là, tăng cường công tác đấu thầu.

Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao nghiệp vụ, tiến tới chuyên môn hoá chuyên nghiệp hoá về công tác đấu thầu cho cán bộ chuyên môn tham gia hoạt động đấu thầu. Thường xuyên tổ chức các đợt kiểm tra, giám sát, theo dõi hoạt động đấu thầu theo quy định tại Điều 125, 126 – Nghị định số 63/2014/NĐ-CP ngày 26/6/2014 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu. Xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật về đấu thầu nhằm đảm bảo công bằng, tránh thất thoát nguồn vốn đầu tư của Nhà nước.

 Bốn là, tăng cường công tác quyết toán dự án hoàn thành.

Tăng cường công tác phối hợp giữa chủ đầu tư và cơ quan thẩm tra quyết toán. Phòng Tài chính – Kế hoạch phải theo dõi sát sao tiến độ thực hiện các dự án, căn cứ vào thời điểm bàn giao dự án đưa vào sử dụng để đôn đốc các đơn vị chủ đầu tư về thời hạn quyết toán dự án hoàn thành theo quy định.

Đồng thời, để công tác quyết toán các dự án thực hiện đúng quy định, cần phải tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ làm công tác quyết toán. Thực hiện chuyên môn hóa công tác quyết toán, bố trí đầy đủ nhân lực có đủ năng lực thực hiện công tác thẩm tra quyết toán, không giao các công việc kiêm nhiệm khác.

Tài liệu tham khảo: 

1. Bộ Tài chính (2016), Thông tư số 09/2016/TT-BTC ngày 18/01/2016 quy định về quyết toán dự án hoàn thành thuộc nguồn vốn nhà nước;
2. HĐND tỉnh Hòa Bình (2016), Nghị quyết về việc ban hành nguyên tắc, tiêu chí và định mức phân bổ vốn đầu tư công giai đoạn 2016-2020;
3. Ngụy Kim Phương (2009), Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn ngân sách địa phương tỉnh Bắc Giang, Luận văn Thạc sĩ quản trị kinh doanh, Đại học Quốc gia, Hà Nội;
4. Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Mai Châu (2015a,2016a,2017a), Báo cáo công tác xây dựng cơ bản huyện Mai Châu năm 2015, 2016, 2017;
5. Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Mai Châu (2015b,2016b,2017b), Báo cáo công tác đấu thầu huyện Mai Châu năm 2015, 2016, 2017.