Tái cấu trúc bộ máy hành chính địa phương không chỉ là một yêu cầu mang tính kỹ thuật tổ chức, mà còn là một xu thế tất yếu trong tiến trình cải cách nền hành chính nhà nước, nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, kiến tạo và phục vụ phát triển. Nhìn nhận từ góc độ của một chuyên gia kinh tế, trao đổi với phóng viên Tạp chí Kinh tế - Tài chính, chuyên gia - PGS.TS. Ngô Trí Long cho rằng, với nhiều vấn đề đặt ra hiện nay, công cuộc sắp xếp tinh gọn bộ máy hành chính địa phương đòi hỏi cần có sự nhận diện thấu đáo để có các giải pháp đồng bộ, nhất quán và khả thi. Sự thành công của quá trình này không chỉ từ quyết tâm chính trị cao của các cấp lãnh đạo, mà còn phụ thuộc vào năng lực tổ chức thực thi của đội ngũ cán bộ, công chức cũng như sự đồng thuận và ủng hộ của toàn xã hội.

Phóng viên: Thưa Ông, Ông nhận định thế nào về bối cảnh cần thiết của công cuộc sắp xếp, tinh gọn bộ máy hành chính địa phương đang được Đảng và Nhà nước đẩy mạnh hiện nay?

PGS. TS. Ngô Trí Long: Trong những năm gần đây, công cuộc đổi mới tổ chức bộ máy hệ thống chính trị nói chung, bộ máy hành chính địa phương nói riêng đang được Đảng và Nhà nước chỉ đạo thực hiện một cách quyết liệt và đồng bộ. Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về "Một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả" đã đặt nền tảng cho quá trình cải cách sâu rộng này.

Đặc biệt, các kết luận gần đây của Bộ Chính trị, như Kết luận số 121-KL/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII ngày 24/01/2025 về Tổng kết Nghị quyết số 18-NQ/TW và Kết luận số 126-KL/TW ngày 14/02/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị năm 2025, tiếp tục khẳng định quyết tâm chính trị cao và yêu cầu cấp thiết phải tái cấu trúc bộ máy hành chính địa phương theo hướng tinh gọn, chuyên nghiệp, hiệu quả và gần dân.

Trong bối cảnh đó, việc nhận diện đúng các cơ hội và rào cản hiện hữu sẽ giúp các cấp chính quyền địa phương chủ động xây dựng lộ trình sắp xếp hợp lý, vừa đảm bảo tính kế thừa, ổn định, vừa tạo ra động lực đổi mới thực chất, phù hợp với đặc điểm vùng miền và yêu cầu phát triển bền vững.

Phóng viên: Ông có thể chỉ rõ những cơ hội và động lực trong việc tái cấu trúc bộ máy hành chính địa phương?

PGS. TS. Ngô Trí Long: Thứ nhất, chúng ta đã có chủ trương thống nhất, định hướng rõ ràng từ Trung ương. Chính phủ yêu cầu hoàn thành cơ bản mô hình chính quyền 2 cấp trong tháng 6/2025, gắn với cải cách thủ tục hành chính và hoàn thiện pháp luật tổ chức bộ máy.

Thứ hai, cơ hội nâng cao hiệu lực quản lý và chất lượng phục vụ. Việc tinh gọn bộ máy, giảm trùng lặp giúp loại bỏ tình trạng chồng chéo chức năng giữa các đơn vị, nâng cao hiệu quả điều hành.

Thứ ba, việc sắp xếp tinh gọn bộ máy hành chính địa phương sẽ giúp cải thiện chất lượng cán bộ, gắn tinh giản biên chế với sàng lọc đội ngũ, nâng cao chất lượng công chức, góp phần thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính.

Thứ tư, việc tái cấu trúc bộ máy giúp tạo thuận lợi cho ứng dụng công nghệ và dữ liệu số, tạo đòn bẩy cho cải cách sâu rộng các giai đoạn tới. Dữ liệu số giúp minh bạch hóa quy trình, giám sát cán bộ theo thời gian thực, thay đánh giá cảm tính bằng dữ liệu định lượng. Đây là tiền đề xây dựng “Chính quyền phục vụ – không giấy tờ”.

Thứ năm, áp lực ngân sách chính là động lực lớn thúc đẩy cải cách. Nghị quyết 18-NQ/TW và các kết luận mới xác định mục tiêu giảm tối thiểu 10% đơn vị sự nghiệp và 5% biên chế ngân sách giai đoạn 2022–2026. Theo số liệu của Bộ Nội vụ, việc hợp nhất đầu mối, bỏ cấp phường tại Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng ước tính tiết kiệm 80–120 tỷ đồng/năm/địa phương tùy quy mô.

Như vậy, việc sắp xếp, tinh gọn và tái cấu trúc bộ máy hành chính địa phương trong giai đoạn 2024–2025 không chỉ là yêu cầu chính trị, mà còn là cơ hội chiến lược để xây dựng nền hành chính tinh gọn – hiện đại – phục vụ. Kết hợp giữa chủ trương đúng đắn, chuyển đổi số sâu rộng và cải cách ngân sách bài bản, các địa phương có thể chuyển mình mạnh mẽ, nâng cao hiệu quả điều hành, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dân và doanh nghiệp.

Phóng viên: Bên cạnh những cơ hội này, theo Ông, đâu là những vấn đề đặt ra trong thực trạng bộ máy hành chính địa phương hiện nay cần được nhận diện một cách thấu đáo để có định hướng cải cách đúng và trúng?

PGS. TS. Ngô Trí Long: Có thể thấy thực trạng bộ máy hành chính địa phương hiện nay vừa cồng kềnh, phân tán nhưng lại chồng chéo về tổ chức, dẫn đến hiệu quả hoạt động chưa đồng đều, tồn tại và phát sinh nhiều điểm nghẽn. Nhìn từ số liệu của Bộ Nội vụ, tính đến cuối năm 2024, cả nước có 63 tỉnh, thành với hơn 705 đơn vị cấp huyện và 10.600 đơn vị cấp xã. Bộ máy hành chính các cấp vẫn tổ chức theo mô hình ba cấp (tỉnh – huyện – xã), với nhiều sở, phòng ban chuyên môn, nhưng còn tồn tại tình trạng phân tán, thiếu liên thông và trùng lặp chức năng.

Ở cấp tỉnh, mỗi sở trung bình có 7–9 phòng chuyên môn, trong đó nhiều phòng có chức năng gần giống nhau. Ở cấp huyện, các phòng Tài chính – Kế hoạch và Kinh tế – Hạ tầng vẫn chồng lấn chức năng. Ngoài ra, một số địa phương còn duy trì các ban chỉ đạo không có tư cách pháp nhân nhưng có bộ máy giúp việc, làm tăng gánh nặng hành chính.

Cùng với đó, quy mô biên chế cán bộ công chức viên chức trong khu vực chính quyền địa phương là khá lớn, tính đến nay có hơn 1,65 triệu người trong tổng số 2,2 triệu cán bộ, công chức trên cả nước. Tuy nhiên, khoảng 28% biên chế không làm công tác chuyên môn do cơ cấu tổ chức cồng kềnh. Một số địa phương có tỷ lệ biên chế/dân số rất cao, ví dụ, một huyện miền núi có 900 cán bộ phục vụ chỉ hơn 45.000 dân (1/50), trong khi theo chuẩn của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) là 1/150–200. Tình trạng "hành chính hóa" các đơn vị sự nghiệp công cũng làm gia tăng bộ máy gián tiếp, tốn chi phí vận hành mà hiệu quả không tương xứng.

Trong khi đó, bộ máy hiện vẫn vận hành theo mô hình quản lý dọc, thiếu kết nối ngang, dẫn đến phân mảnh trong quản lý các lĩnh vực liên ngành như chuyển đổi số hay phát triển đô thị. Chi thường xuyên chiếm trên 60% ngân sách địa phương nhiều tỉnh, trong khi vốn đầu tư chỉ đạt 25–30%.

Phóng viên: Vậy những điểm nghẽn nào cần được tháo gỡ và tháo gỡ thế nào để giải quyết được bài toán nâng cao hiệu quả bộ máy hành chính địa phương sau khi sắp xếp, tinh gọn, thưa Ông?

PGS. TS. Ngô Trí Long: Bộ máy hành chính địa phương đang tồn tại 3 nút thắt lớn: Tổ chức cồng kềnh, hiệu suất biên chế thấp và hiệu quả vận hành chưa tương xứng. Một số địa phương đi đầu như Quảng Ninh, Đà Nẵng đã có mô hình tinh gọn, hiện đại, nhưng nhìn chung trên toàn quốc, phân mảnh và thiếu liên thông vẫn là rào cản và điểm nghẽn chính.
Cụ thể, hiệu suất và hiệu quả vận hành bộ máy thể hiện ở chất lượng thực thi công vụ tại địa phương tuy gần đây có cải thiện, nhưng chưa đồng đều. Tình trạng chồng chéo chức năng giữa các cơ quan vẫn phổ biến.

Chỉ số cải cách hành chính (PAR Index) năm 2023 cho thấy, top 5 tỉnh (Quảng Ninh, Hải Phòng, Bắc Giang, Đà Nẵng, Bình Dương) đạt trên 90 điểm, nhưng gần 20 tỉnh dưới 80 điểm. Còn về chỉ số PAPI 2024, khảo sát và công bố của UNDP chỉ ra rằng, mới chỉ có 45,6% người dân hài lòng với thủ tục hành chính, đặc biệt ở lĩnh vực đất đai, xây dựng vẫn tồn tại tình trạng “xin – cho”.

Số liệu của Cục Thống kê (Bộ Tài chính), trong quý I/2025, tỷ lệ hồ sơ điện tử giải quyết đúng hạn đạt tỷ lệ 82,4% ở cấp tỉnh, 74,6% ở cấp huyện, và dưới 60% cấp xã, chưa phải là một mức độ được người dân đánh giá tốt. Cùng với đó, Chỉ số hài lòng về sự phục vụ hành chính năm 2023 (SIPAS 2023) cho thấy người dân ở nông thôn, miền núi vẫn chưa hài lòng với dịch vụ công thiết yếu.

Xét hiệu suất của bộ máy hành chính thể hiện ở tiêu chí năng lực cán bộ, vẫn tồn tại tình trạng năng lực cán bộ không đồng đều, có tới 36% cán bộ cấp xã chưa đạt chuẩn đại học; 18% thiếu chứng chỉ nghiệp vụ hành chính, theo báo cáo Bộ Nội vụ. Việc bố trí nhân sự “đúng vị trí” còn mang tính hình thức; nhiều nơi thừa người hành chính, thiếu chuyên gia chính sách, tài chính, thể chế.

Ngoài ra, còn một loạt các vấn đề đặt ra cần tính tới như: Thể chế thiếu đồng bộ - Điểm nghẽn pháp lý cản trở cải cách; Tâm lý cục bộ, ngại thay đổi, “giữ ghế” - Làm chậm cải cách; Vấn đề nhân sự và quyền lợi cán bộ - Gánh nặng sau tinh giản; Hạn chế về năng lực và cơ chế kiểm soát công vụ…

Muốn giải quyết bài toán hiệu quả sắp xếp bộ máy, cần tháo gỡ được các nút thắt trên. Để công cuộc cải cách sắp xếp thành công, cần đổi mới toàn diện về thể chế – nhân lực – hạ tầng số, hướng tới mô hình “một cấp – nhiều nhiệm vụ – phục vụ người dân”. Rà soát, sáp nhập đơn vị trùng lặp chức năng; Đẩy mạnh chính quyền điện tử, giảm lệ thuộc nhân lực trực tiếp; Thí điểm cơ chế “một đầu mối quản lý đa lĩnh vực”; Áp dụng “biên chế linh hoạt” theo vùng – dân số – khối lượng công việc.

Phóng viên: Theo Ông, đâu là những giải pháp để giải quyết các điểm nghẽn này?

PGS. TS. Ngô Trí Long: Tôi cho rằng chúng ta cần triển khai đồng bộ loạt giải pháp bao gồm: Hoàn thiện thể chế pháp lý; Xây dựng lộ trình tái cấu trúc bộ máy hành chính theo phân kỳ; Thực hiện cơ chế sàng lọc, đánh giá và tuyển chọn nhân sự khoa học, loại bỏ tư duy “trung bình chủ nghĩa”,  trọng dụng người tài; Áp dụng chính sách tài chính – ngân sách gắn với tinh gọn bộ máy, hướng đến hiệu quả và trách nhiệm giải trình; Tăng cường kiểm tra, giám sát quá trình tái cấu trúc bộ máy hành chính, bảo đảm thực chất, minh bạch.

Việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy chỉ đạt hiệu quả thực sự khi được triển khai một cách bài bản, đồng bộ, có lộ trình rõ ràng và cơ chế giám sát minh bạch. Để bảo đảm tính bền vững và hiệu quả lâu dài, cần thiết phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa Trung ương và địa phương, giữa việc hoàn thiện thể chế với việc đổi mới tư duy, nâng cao chất lượng đội ngũ. Chỉ khi thể chế cải cách đồng bộ với yếu tố con người, bộ máy hành chính địa phương mới thực sự trở thành công cụ hiệu lực, hiệu quả, gần dân, phục vụ dân một cách thực chất. Đây chính là thước đo quan trọng cho thành công của tiến trình đổi mới hệ thống chính trị nói chung và cải cách hành chính nói riêng trong giai đoạn hiện nay.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn Ông!

17:52 12/06/2025