Trong lịch sử xây dựng và phát triển, ngành Tài chính Việt Nam vinh dự được ghi dấu ấn của nhiều vị tiền bối, lão thành cách mạng. Những nhà lãnh đạo như: Phạm Văn Đồng, Lê Văn Hiến, Hoàng Anh… không chỉ đảm nhiệm cương vị người đứng đầu của Ngành trong những thời kỳ khó khăn, gian khổ nhất của Đất nước mà còn có công dựng móng, xây nền, thúc đẩy sự nghiệp tài chính cách mạng nước nhà không ngừng trưởng thành, phát triển, đóng góp tích cực vào công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Riêng với đồng chí Hoàng Anh, nguyên Bí Thư Trung ương Đảng, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ là người có sự gắn bó với ngành Tài chính rất đặc biệt, đảm nhiệm cương vị Bộ trưởng Bộ Tài chính ở hai thời kỳ khác nhau. Ở thời kỳ nào, dấu ấn của Bộ trưởng Hoàng Anh để lại với Ngành cũng thật sâu sắc, đậm nét. Ghi nhận những công lao to lớn với đất nước, năm 2007, Đảng và Nhà nước đã trao tặng Đồng chí Huân Chương Sao vàng - Huân chương cao quý nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam và nhân dịp kỷ niệm sinh nhật lần thứ 100, năm 2012, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã trao cho Đồng chí - người đảng viên cộng sản lão thành - Huy hiệu 75 năm tuổi Đảng...

Sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo, giàu truyền thống yêu nước, từ nhỏ, trong ký ức của đồng chí Hoàng Anh đã ghi dấu ấn những câu chuyện của cha mẹ kể về tội ác của thực dân Pháp cướp nước và nỗi nhục của người dân mất nước. Là người con duy nhất trong một gia đình có 8 anh chị em được đi học, từ rất sớm, Đồng chí đã bộc lộ một tư chất thông minh, sáng láng. Lớn lên trên quê hương giàu truyền thống cách mạng, sớm chịu ảnh hưởng của những bậc chí sĩ yêu nước nổi tiếng như Huỳnh Thúc Kháng, Phan Châu Trinh, Phan Bội Châu, như những thanh niên ưu tú thời đó, đồng chí Hoàng Anh đã sớm tìm đến với ánh sáng của Đảng.

Năm 1932, cùng một số đồng chí thành lập “Nhóm thanh niên sông Bồ” tích cực vận động quần chúng đấu tranh chống thực dân và bè lũ tay sai. Năm 1936, đồng chí Hoàng Anh chính thức bắt được liên lạc với Đảng và năm 1937, trở thành Đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương. Thời kỳ này Đồng chí là một trong những cán bộ ưu tú của Đảng ta trong mặt trận Bình dân chống Pháp ở Trung kỳ. Cuối năm 1938, Đồng chí bị thực dân Pháp bắt lần thứ nhất và tháng 5/1939, bị giặc bắt lần thứ hai. Cùng với các chiến sỹ cách mạng tiêu biểu ở Huế và Trung Kỳ như Tố Hữu, Nguyễn Chí Thanh, Đồng chí đã bị giặc Pháp đày qua các nhà lao nổi tiếng tàn ác và khắc nghiệt thời đó như Lao Bảo, Buôn Mê, Đắc Tô với nhiều cực hình tra tấn tàn bạo của kẻ thù. Mặc dù vậy, ở trong những hoàn cảnh ngặt nghèo nhất, đồng chí Hoàng Anh vẫn giữ vững khí tiết của người chiến sỹ cộng sản trung kiên, biến nhà ngục của kẻ thù thành trường học cách mạng, tổ chức đấu tranh với địch, ngầm bắt liên lạc với tổ chức, chờ ngày ra tù trở về với cách mạng…

Tháng 5/1945, ngay sau khi trở về với Cách mạng, đồng chí Hoàng Anh đã tích cực chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa tháng Tám, tham gia Ban chấp hành Việt Minh tỉnh Thừa Thiên trực tiếp vận động các bộ trưởng trong Chính phủ Trần Trọng Kim hợp tác với cách mạng. Sau cách mạng tháng Tám, Đồng chí lần lượt đảm nhiệm các cương vị như Phó Chủ tịch, rồi Chủ tịch Uỷ ban Kháng chiến - Hành chính tỉnh Thừa Thiên, là Đại biểu Quốc hội khoá đầu tiên. Năm 1950, Đồng chí được bầu vào Ban Thường vụ Liên khu ủy Khu IV, phụ trách Bình Trị Thiên, kiêm Chính ủy mặt trận Bình Trị Thiên. Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II năm 1951, Đồng chí được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam. Tháng 11 năm 1953, Đồng chí Hoàng Anh lại được Trung ương giao một nhiệm vụ mới: trực tiếp chỉ đạo chính quyền Việt Minh ở Thanh Hóa, tổ chức mở tiếp tế chi viện cho Chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử.

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, đồng chí Hoàng Anh được Trung ương điều ra Bắc tham gia Tổng quân ủy Trung ương, và từ đây Đồng chí được Chủ tịch Hồ Chí Minh và Trung ương lần lượt giao đảm nhiệm các cương vị quan trọng trong tổ chức Đảng và Chính phủ như: Thứ trưởng Bộ Quốc phòng (1954-1958); Bí Thư Trung ương Đảng (1958-1976); Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp (1965-1967), Bí thư Khu ủy kiêm Chính ủy Quân khu Trị Thiên (1967-1971), Phó Thủ tướng Chính phủ (1971-1976), Tổng Giám đốc Ngân hàng Nhà nước (1976-1977). Riêng với ngành Tài chính Việt Nam, đồng chí Hoàng Anh gắn bó trong hai thời kỳ. Thời kỳ thứ nhất, Đồng chí đảm nhiệm cương vị Bộ trưởng Bộ Tài chính thay Bộ trưởng Lê Văn Hiến từ tháng 6/1958 đến tháng 4/1965. Thời kỳ thứ hai, Đồng chí đảm nhiệm cương vị Bộ trưởng thay Bộ trưởng Đào Thiện Thi là từ tháng 3/1977 đến tháng 5/1982, rồi nghỉ hưu ở tuổi ngoài bảy mươi…

 Là một nhà lãnh đạo chính trị, quân sự, kinh tế tài năng của Đảng ta, cả hai thời kỳ đảm nhiệm trọng trách là người đứng đầu của ngành Tài chính, đồng chí Hoàng Anh đều ghi dấu ấn to lớn với sự trưởng thành, phát triển của Ngành.

Ở giai đoạn thứ nhất, ngành Tài chính Việt Nam vừa hoàn thành xuất sắc sứ mệnh phục vụ Đảng, Chính phủ, toàn quân và toàn dân thực hiện thắng lợi cuộc trường kỳ kháng chiến chống Pháp mà đỉnh cao là chiến thắng Điện Biên Phủ lịch sử. Nhiệm vụ đặt ra cho Ngành giai đoạn này là nhanh chóng hoàn thiện hệ thống tài chính, hoàn thiện tổ chức, bộ máy để phục vụ công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, là hậu phương lớn cho miền Nam đánh thắng giặc Mỹ xâm lược. Nhận thức được nhiệm vụ đó, Bộ trưởng Hoàng Anh đã tập trung quán triệt đến từng cán bộ, viên chức trong ngành Tài chính vai trò mới của nền tài chính xã hội chủ nghĩa, đó là tập trung đẩy mạnh sản xuất, phát triển lưu thông hàng hóa, mở rộng các nguồn thu, tăng cường quản lý và tiết kiệm chi, phát huy hiệu lực của tiền vốn, nhằm thỏa mãn yêu cầu của công cuộc xây dựng kinh tế và văn hóa đất nước.

Công tác tài chính thời kỳ này chú trọng vào hoàn thiện và nâng cao chất lượng các lĩnh vực như ngân sách nhà nước, tài vụ xí nghiệp, tài vụ hợp tác xã, các hình thức tín dụng; sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên trong nền kinh tế quốc dân, củng cố chế độ tiết kiệm, thực hiện kiểm tra việc xây dựng và thực hiện kế hoạch kinh tế quốc dân, phát huy mọi nhân tố tích cực, thúc đẩy sản xuất phát triển. Nhờ vậy, mà ngành Tài chính đã góp phần to lớn giúp miền Bắc thực hiện thành công kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961 - 1965) mà dấu ấn rõ nét là sự ra đời của các khu công nghiệp: Cơ  khí, công cụ số 1, Gang thép Thái Nguyên, các công trường thuỷ lợi lớn như Bắc Hưng Hải, mở mang các nông trường, lâm trường, xây dựng các trường đại học, xây dựng thành công mô hình hợp tác xã nông nghiệp nhân rộng toàn miền Bắc, đưa miền Bắc trở thành hậu phương vững chắc cho cả nước tập trung sức người, sức của cho tiền tuyến chống Mỹ, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Với tầm nhìn sâu rộng, đồng chí Hoàng Anh là người trực tiếp chỉ đạo thành lập hàng loạt cục, vụ, cơ quan chuyên môn, các trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học, cơ quan báo chí, tuyên truyền của ngành Tài chính như Viện Khoa học Tài chính (năm 1961), Trường Đại học Tài chính - Kế toán (tiền thân của Học viện Tài chính) năm 1963, Tập san Tài chính - Kế toán (tiền thân của Tạp chí Tài chính) năm 1963… hệ thống tài chính được xây dựng, chặt chẽ, thống nhất từ trung ương xuống tỉnh, huyện, xã, được tổ chức bài bản, chuyên nghiệp. Đội ngũ cán bộ tài chính được đào tạo, rèn luyện “vừa hồng, vừa chuyên”, luôn thấm nhuần quan điểm “ba xây, ba chống: Không ngừng nâng cao tinh thần trách nhiệm, tinh thần phục vụ nhân dân và ý thức tổ chức và kỷ luật trong công tác tài chính, chống lối làm việc tắc trách, tự do vô kỷ luật và mọi biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân; thấm nhuần tư tưởng: “Cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”.

Lần thứ hai đồng chí Hoàng Anh đảm nhiệm cương vị Bộ trưởng Bộ Tài chính là giai đoạn từ tháng 3/1977 đến tháng 5/1982. Thời kỳ này, dù miền Nam vừa được giải phóng, đất nước thống nhất, nhưng hậu quả của một nền kinh tế nửa thuộc địa mà Mỹ và chế độ cũ để lại với miền Nam hết sức nặng nề, trong khi đó miền Bắc nhiều năm liền phải thực hiện nhiệm vụ chi viện cho tiền tuyến nên tiềm lực vật chất và sức sản xuất rất hạn chế. Nền kinh tế đứng trước những khó khăn, thách thức to lớn không dễ sớm vượt qua. 

Với kinh nghiệm và bề dày của một nhà lãnh đạo chính trị và kinh tế xuất sắc, Bộ trưởng Hoàng Anh đã xác định vai trò then chốt của nền tài chính trong nước Việt Nam thống nhất là lấy hoạt động kinh tế làm cơ sở. Công tác tài chính bởi vậy phải tập trung hỗ trợ khôi phục kinh tế, thúc đẩy phát triển sản xuất mà trọng tâm là gia tăng năng suất lao động, cải tiến năng lực hoạt động của các nhà máy, xí nghiệp. Bộ trưởng Hoàng Anh chỉ ra điểm yếu cơ bản của nền kinh tế thời kỳ này là công tác quản lý doanh nghiệp hạn chế dẫn đến năng suất, sản lượng yếu kém. Cán bộ tài chính bởi vậy phải thâm nhập sâu sắc thực tế, hỗ trợ các ngành, các doanh nghiệp bằng việc phát hiện ra những sơ hở, thiếu sót mà tự họ không nhìn thấy, từ đó đề xuất  chính sách giúp đỡ, tháo gỡ khó khăn cho sản xuất, kinh doanh.

Với cách nhìn vấn đề đầy sâu sắc, thực tiễn của Bộ trưởng Hoàng Anh, ngành Tài chính đã thành lập nhiều đoàn cán bộ đi sâu vào nghiên cứu năng lực quản lý về vốn, tài sản, đầu tư, tiêu thụ, hạch toán giá thành, kiểm tra kế toán của hệ thống doanh nghiệp quốc doanh, kịp thời có những đề xuất giúp doanh nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng, doanh thu và lợi nhuận, tháo gỡ nút thắt quản lý. Những đề xuất như cho doanh nghiệp thủy sản được dùng một phần ngoại tệ nhập khẩu hàng hóa về bán đầu những năm 1980 hay đồng ý cho các địa phương học tập Long An thí điểm cải cách giá - lương - tiền, hỗ trợ đời sống cán bộ, công nhân viên là những viên gạch tiền đề cho công cuộc đổi mới sau này. Chính cách nhìn tài chính phải lấy sản xuất làm gốc của Bộ trưởng Hoàng Anh đã giúp nhiều nhà máy, xí nghiệp, nhiều địa phương có những bước đột phá, từng bước vượt qua khó khăn, từ đó đóng góp trở lại cho ngân sách nhà nước. Chính sách quản lý của nhà nước trong lĩnh vực tài chính nhờ vậy cũng không ngừng được đổi mới, hoàn thiện…

Dấu ấn lớn của Bộ trưởng Hoàng Anh với ngành Tài chính giai đoạn này còn là công tác xây dựng đội ngũ cán bộ. Dưới sự chỉ đạo của đồng chí Hoàng Anh, nhiều đoàn cán bộ tài chính đã được tăng cường cho các tỉnh phía Nam, trở thành hạt nhân, nòng cốt của công tác tài chính tại các vùng mới giải phóng; nhiều đoàn cán bộ tài chính tham gia giúp nước bạn Lào, Campuchia, thể hiện tình hữu nghị trong sáng, cao cả của Ngành. Một lớp cán bộ trẻ được đào tạo bài bản, có kiến thức chuyên môn, có đạo đức và nhiệt huyết cách mạng đã được Bộ trưởng Hoàng Anh mạnh dạn giao cho nắm những vị trí quan trọng trong Ngành, nhờ đó mà không ngừng trưởng thành, phát triển tiếp tục giữ vững nét son của ngành Tài chính: “Cần kiệm, liêm chính, chí công, vô tư”, nhiều đồng chí đã trở thành những lãnh đạo của Ngành, có nhiều đóng góp cho công cuộc đổi mới đổi mới nền tài chính quốc gia những năm sau này.

Điều đặc biệt rất quý báu đối với ngành Tài chính là những năm qua, dù tuổi cao, sức khỏe không còn được tốt như trước nhưng đồng chí Hoàng Anh bao giờ cũng dành sự quan tâm đặc biệt đối với ngành Tài chính. Mỗi dịp chúng tôi vào thăm, bao giờ cũng nhận được cái bắt tay nồng ấm, những lời hỏi han ân tình của người lãnh đạo lớp trước với thế hệ con cháu đang nắm trọng trách đưa nền tài chính Việt Nam phát triển và hội nhập, phục vụ thắng lợi công cuộc xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa mà toàn Đảng, toàn dân ta đang thực hiện rất thành công. Đồng chí Hoàng Anh luôn tỏ ra phấn khởi, vui mừng vì lớp cán bộ tài chính hôm nay vẫn giữ được truyền thống quý báu của các thế hệ cha anh, giữ vững nét son của ngành Tài chính, giữ vững tinh thần đoàn kết, nỗ lực vượt khó, hết lòng phụng sự Đảng, Đất nước, Nhân dân...

* Lược trích Bài viết của NguyênThứ trưởng Thường trực Bộ Tài chính Nguyễn Công Nghiệp, trích trong cuốn sách "Đồng chí Hoàng Anh: Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng".