Những tồn tại cần sửa đổi

Thời gian qua, các công ty tài chính (CTTC) và công ty cho thuê tài chính (CTCTTC) đã có nhiều nỗ lực phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh... Sự phát triển đã tạo thêm kênh dẫn vốn quan trọng đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế, đặc biệt là giúp cho các doanh nghiệp có cơ hội tiếp cận nguồn vốn trung, dài hạn với các điều kiện và phương thức đơn giản bởi phần lớn các công ty này thuộc ngân hàng thương mại và tập đoàn kinh tế nhà nước.

CTTC có chức năng cho vay, đầu tư, cung ứng các dịch vụ tư vấn về tài chính, tiền tệ và thực hiện một số dịch vụ khác. Còn CTCTTC thì thực hiện hoạt động tín dụng trung và dài hạn, thông qua việc cho thuê máy móc, thiết bị, phương tiện vận chuyển và các động sản khác. Theo quy định, ngân hàng muốn hoạt động cho thuê tài chính, thì buộc phải thành lập CTCTTC riêng. Các loại hình công ty này đều là tổ chức tín dụng như ngân hàng nhưng điểm khác biệt là không được làm dịch vụ thanh toán và huy động vốn ngắn hạn, có kỳ hạn dưới 1 năm.

Tuy nhiên, thực tế hoạt động các CTTC và CTCTTC đã thời gian qua đã bộc lộ một số vấn đề có khả năng ảnh hưởng đến an toàn trong hoạt động của các công ty như: Việc thẩm định, lựa chọn khách hàng chưa chặt chẽ, có những khách hàng không đủ tư cách pháp lý... vẫn được một số công ty xem xét cho thuê tài chính. Đặc biệt, một số CTCTTC có dấu hiệu tiếp tay, tạo kẽ hở cho bên thuê lợi dụng vốn khi thuê tài sản, vi phạm pháp luật nhà nước; Một số công ty buông lỏng việc kiểm tra, giám sát bên thuê và tài sản cho thuê. Do đó, nhiều trường hợp bên thuê không sử dụng mà đem cho thuê lại hoặc đem bán tài sản mà các CTCTTC không biết, gây rủi ro trong hoạt động cho các CTCTTC.

Theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam, tính đến tháng 1/2014, hệ số an toàn (CAR) của khối CTTC và CTCTTC là bi đát nhất trong hệ thống các tổ chức tín dụng với 5,52% (theo quy định thì mức tối thiểu phải đạt 9%). Hiện nay, cả nước có khoảng gần 20 CTCTTC, đa số thuộc tập đoàn kinh tế nhà nước, hoạt động không hiệu quả. Nguyên nhân là bởi những công ty này đều không được huy động nguồn vốn ngắn hạn, khó cạnh tranh với các ngân hàng thương mại về tín dụng cho vay. Hơn nữa, họ luôn phải tìm cách thúc đẩy cho vay cá nhân, bất chấp rủi ro nên nợ xấu ở mức độ rất cao. Điều này không chỉ tạo rủi ro cho thị trường tài chính mà còn tác động xấu đến nền kinh tế đất nước.

Trước những tồn tại trên, việc sửa đổi các quy định về hoạt động của CTTC và CTCTTC cho phù hợp với thực tiễn phát sinh, đảm bảo an toàn cho thị trường tài chính là đòi hỏi tất yếu. Nghị định 39/2014/NĐ-CP về hoạt động của CTTC và CTCTTC được kỳ vọng sẽ giúp giảm thiểu các rủi ro cho thị trường tài chính, khơi thông nguồn vốn cho doanh nghiệp qua hoạt động cho thuê tài chính.

Giảm thiểu rủi ro cho thị trường tài chính

Nghị định 39/2014/NĐ-CP gồm 4 chương, 28 điều được thừa kế và thay thế hàng loạt các Nghị định quy định về hoạt động của CTTC và CTCTTC đã được Chính phủ ban hành trước đây.

Về hoạt động của công ty tài chính

Theo Nghị định 39/2014/NĐ-CP, điều kiện chung để CTTC thực hiện hoạt động ngân hàng: Thứ nhất, hoạt động ngân hàng của CTTC phải được ghi trong Giấy phép thành lập và hoạt động do Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cấp; Thứ hai, phải có đội ngũ cán bộ đủ trình độ, năng lực chuyên môn, cơ sở vật chất, công nghệ, phương tiện, thiết bị và các quy định nội bộ theo quy định của pháp luật để thực hiện hoạt động ngân hàng; Thứ ba, đối với các hoạt động ngân hàng có liên quan đến hoạt động ngoại hối, CTTC phải tuân thủ các quy định của pháp luật về quản lý ngoại hối; Thứ tư, phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện nghiệp vụ đối với hoạt động ngân hàng do NHNN quy định.

Đối với vấn đề phát hành chứng chỉ tiền gửi, kỳ phiếu, tín phiếu, trái phiếu để huy động vốn của tổ chức, yêu cầu bắt buộc là CTTC ngoài việc đáp ứng đầy đủ 4 điều nêu trên còn phải tuân thủ các nguyên tắc bắt buộc khác. Cụ thể là, CTTC phải đáp ứng được thời gian hoạt động tối thiểu, kết quả hoạt động, kinh doanh do NHNN quy định; Phương án phát hành giấy tờ có giá dài hạn phải được Đại hội đồng cổ đông hoặc Hội đồng quản trị, Hội đồng thành viên thông qua.

Bên cạnh đó, CTTC được thực hiện hoạt động bao thanh toán khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện trên, đồng thời có quy định nội bộ về quy trình, thủ tục, nguyên tắc nhận biết khách hàng để giám sát chặt chẽ, tránh trường hợp bị lạm dụng cho các mục đích rửa tiền, tài trợ khủng bố và tội phạm khác. Nếu CTTC được thành lập và hoạt động trước ngày Nghị định này có hiệu lực thi hành được bổ sung hoạt động bao thanh toán khi đáp ứng các điều kiện: Hoạt động kinh doanh có lãi ít nhất trong năm liền kề đề nghị bổ sung hoạt động; Có thời gian hoạt động tối thiểu, phương án hoạt động bao thanh toán do NHNN quy định; Tuân thủ các quy định về các tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động ngân hàng, phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro liên tục trong tất cả các quý của năm liền kề trước năm đề nghị được bổ sung hoạt động; Tỷ lệ nợ xấu dưới mức quy định; Không bị xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng trong thời hạn 01 năm liền kề tính từ thời điểm đề nghị bổ sung hoạt động trở về trước.

Về hoạt động của Công ty cho thuê tài chính

Chính phủ quy định rõ, bên cho thuê có quyền sở hữu tài sản cho thuê trong suốt thời hạn cho thuê và không bị ảnh hưởng trong trường hợp bên thuê phá sản, giải thể hoặc có tranh chấp, khởi kiện trước Tòa án liên quan đến một bên thứ ba khác. Tài sản cho thuê không được coi là tài sản của bên thuê khi xử lý tài sản để trả nợ cho các chủ nợ khác; Có quyền gắn ký hiệu sở hữu của bên cho thuê trên tài sản cho thuê trong suốt thời hạn cho thuê; Có quyền yêu cầu bên thuê cung cấp thông tin về bên cung ứng, báo cáo tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh hàng quý, báo cáo quyết toán tài chính năm và các vấn đề khác có liên quan đến bên thuê và tài sản cho thuê...

Mặt khác, CTCTTC được quyền chấm dứt hợp đồng cho thuê trước thời hạn và yêu cầu bên thuê thanh toán đầy đủ số tiền thuê còn lại và các chi phí phát sinh, điều kiện là căn cứ chấm dứt hợp đồng được quy định trong hợp đồng cho thuê tài chính. Cùng với đó, có quyền thu hồi tài sản cho thuê khi bên thuê sử dụng, khai thác tài sản cho thuê trái với quy định của hợp đồng cho thuê tài chính; Yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng các biện pháp theo quy định của pháp luật để bảo đảm bên cho thuê thực hiện các quyền của chủ sở hữu đối với tài sản cho thuê…

Bên cạnh các quyền trên, Chính phủ cũng đặt ra các nghĩa vụ bên cho thuê tài chính phải thực hiện. Điển hình như, bên cho thuê có nghĩa vụ đánh giá năng lực tài chính, uy tín của bên cung ứng hoạt động hợp pháp, tài sản cho thuê bao gồm đặc tính kỹ thuật, chủng loại, giá cả, thời hạn giao nhận, lắp đặt, bảo hành; Mua, nhập khẩu tài sản cho thuê theo thỏa thuận của hai bên trong hợp đồng cho thuê tài chính. Đồng thời, đăng ký quyền sở hữu, thủ tục mua bảo hiểm đối với tài sản cho thuê; Bên cho thuê không chịu trách nhiệm về việc tài sản cho thuê không được giao hoặc giao không đúng với các điều kiện do bên thuê thỏa thuận với bên cung ứng.

Ngoài ra, để tạo sự công bằng, Nghị định cũng quy định cụ thể về quyền của bên thuê tài chính đó là có quyền yêu cầu bên cho thuê bồi thường thiệt hại khi bên cho thuê vi phạm các điều khoản, điều kiện theo quy định của hợp đồng cho thuê tài chính.

Trong thời hạn 12 tháng, kể từ ngày Nghị định 39/2014/NĐ-CP có hiệu lực thi hành, CTTC, CTCTTC đã thành lập và hoạt động theo Giấy phép do NHNN cấp trước ngày Nghị định này có hiệu lực thi hành phải đảm bảo đầy đủ các điều kiện quy định đối với các hoạt động có điều kiện quy định tại Nghị định này. Đồng thời, trong thời hạn 18 tháng, kể từ ngày Nghị định này có hiệu lực thi hành, CTTC tổng hợp, CTTC tín dụng tiêu dùng, CTCTTC đã thành lập và hoạt động theo Giấy phép do NHNN cấp trước ngày Nghị định này có hiệu lực thi hành phải chấm dứt các hoạt động.