Hiệu quả sử dụng vốn - những điều cần bàn

Như các loại hình doanh nghiệp (DN) khác, DN xây dựng giao thông (DNXDGT) nước ta hoạt động theo Luật DN. Tuy nhiên, loại hình DN này lại có những đặc thù riêng như sản phẩm xây dựng mang tính đơn chiếc; phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên; thời gian thi công kéo dài qui mô công trình lớn và hoạt động sản xuất của DN chỉ tiến hành ngoài trời cho nên chịu ảnh rất lớn của các yếu tố tự nhiên. Ngoài ra, DNXDGT còn chịu ảnh hưởng mạnh của các cơ chế chính sách về nhà đất, đầu tư, lãi suất, thuế nhập khẩu... vì thế, DNXDGT càng gặp nhiều khó khăn trong việc huy động, quản lý và sử dụng vốn kinh doanh và sản xuất. Để đánh giá hiệu quả vốn kinh doanh của các DNXDGT, cần chú ý một số chỉ tiêu chủ yếu sau:

- Vòng quay toàn bộ vốn kinh doanh: phản ánh vốn kinh doanh trong kỳ chu chuyển được bao nhiêu vòng hay mấy lần.

- Tỷ suất lợi nhuận trước thuế vốn kinh doanh: phản ánh mỗi đồng vốn kinh doanh bình quân sử dụng trong kỳ tạo ra bao nhiêu đồng lợi nhuận trước thuế.

- Hệ số lợi nhuận/tổng vốn (ROA): cho biết lợi nhuận mang lại cho cả chủ sở hữu và chủ nợ.

- Hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu: nếu hệ số này lớn, DN có thể huy động vốn bên ngoài để tài trợ cho tăng trưởng, ngược lại sẽ gặp khó khăn trong xây dựng.

- Tỷ suất sinh lời: phản ánh một đồng doanh thu tạo ra trong kỳ có bao nhiêu đồng lợi nhuận.

Ngoài ra, là các chỉ tiêu khác như: thu nhập trên mỗi cổ phần (cho biết sức thu nhập chứa đựng trong một cổ phần hay thể hiện thu nhập mà nhà đầu tư có được do mua cổ phần của DN); hiệu suất sử dụng tổng vốn (cho biết một đồng vốn trong kỳ tạo ra được bao nhiêu đồng doanh thu); Hệ số sinh lợi trên vốn cổ phần…

Thực trạng sử dụng vốn kinh doanh của các doanh nghiệp giao thông:

Số liệu khảo sát một số DN ở Bộ Giao thông Vận tải cho thấy, những năm gần đây DNXDGT có vốn chủ sở hữu chiếm tỷ lệ thấp trong tổng nguồn vốn kinh doanh chỉ từ 5% đến 16%. Cá biệt có DN còn thấp hơn. Vốn kinh doanh của các đơn vị chủ yếu phụ thuộc vào nguồn vốn vay từ các tổ chức tín dụng và vốn chiếm dụng của các nhà thầu cung cấp, dẫn tới chi phí sử dụng vốn vay, cổ phiếu ưu đãi, lợi nhuận để lại tái đầu tư... thường chiếm tỷ trọng lớn. Từ đó dẫn tới lợi nhuận sau thuế phân phối vào các quỹ rất thấp, thậm chí nhiều DN bị lỗ lũy kế.

Theo báo cáo tài chính năm 2011 thì hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh của các tổng công ty xây dựng là rất thấp, thể hiện ở các chỉ tiêu chủ yếu sau :

- Vòng quay vốn chỉ đạt từ 1,5 đến 2,1.

- Lợi nhuận trước lãi vay và thuế trên vốn kinh doanh từ 2,2% đến 5%.

- Tỷ suất lợi nhuận trước thuế từ 1,2% đến 2,6%.

- Tỷ suất lợi nhuận sau thuế từ 0,9% đến 1,95%.

- Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu từ 1,35% đến 3,2%.

Các chỉ tiêu trên cho thấy hiệu quả sử dụng và vốn kinh doanh của các đơn vị này chưa được như mong muốn. Các DN chưa phát huy được lợi thế kinh doanh, lợi thế cạnh tranh và giá trị thương hiệu của mình.

Ngoài ra, báo cáo tài chính 2011 của các đơn vị trên còn có một số chỉ tiêu đạt được như sau:

- Tổng sản lượng và tăng trưởng bình quân đạt 15%/năm; doanh thu tăng 33%/năm nhưng lợi nhuận chỉ tăng bình quân là 2,53%/năm, qua đó cho thấy sự mất cân đối giữa doanh thu và lợi nhuận.

- Các DN đã chấp hành tốt chính sách pháp luật về thuế và nộp ngân sách nhà nước đầy đủ.

- Các DNXDGT có đóng góp quan trọng vào tăng trưởngGDP và phát triển cơ sở hạ tầng với nhiều công trình quan trọng về đường bộ, đường sắt, cầu, cảng biển, sân bay.... đạt trình độ hiện đại của khu vực.

- Nhìn chung, vốn chủ sở hữu có tăng nhưng tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên nợ phải trả thấp.

- Năng lực tài chính chủ yếu từ các công trình vẫn còn hạn chế và còn gặp nhiều khó khăn dẫn đến hiệu quả chưa cao.

- Hiệu quả sử dụng vốn còn thấp do vay vốn đầu tư tài sản cố định, đầu tư góp vốn liên doanh, đầu tư mở rộng sản xuất... sử dụng vốn không hợp lý, tiến độ thực hiện chậm, chi phí lãi vay lớn.

Nguyên nhân cơ bản dẫn tới hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh của các DNXDGT thấp là:

- Cơ cấu vốn trong các DN hiện nay chưa hợp lý (tài sản ngắn hạn chiếm 80,28% trên tổng tài sản, tài sản dài hạn chỉ có 19,72% trên tổng tài sản).

- Việc thanh toán vốn của chủ đầu tư thường không theo đúng kế hoạch dẫn tới các khoản phải thu chiếm tỷ trọng cao so với tổng tài sản.

- Cơ cấu nguồn vốn trong các đơn vị hiện nay còn chưa hợp lý (vốn đầu tư mua sắm thiết bị chủ yếu là đi vay ngân hàng tới 90%, còn vốn tự có chỉ chiếm chưa tới 10%).

- Việc tổ chức sử dụng vốn cho từng khâu chưa đạt hiệu quả cao. Cũng theo báo cáo của các DNXDGT năm 2011 thì hàng tồn kho chiếm 20,88%, nợ phải thu chiếm 45,21% tổng tài sản của DN.

- Trong đầu tư và mua sắm thiết bị, công nghệ thi công còn chưa đáp ứng nhu cầu thực tế của công trình, ngoài ra còn vấp phải hạn chế về thiết bị cũ, giá quá cao...

- Nhiều dự án còn chậm nghiệm thu, giải ngân chậm, xuất hiện nợ quá hạn.

- Thời gian thi công các công trình thường kéo dài dẫn đến quyết toán không theo đúng kế hoạch.

Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh

Giải pháp về phía DN

Nhìn chung các DNXDGT thường bị mất cân đối giữa nợ phải trả và nguồn vốn chủ sở hữu, vì thế để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn DNXDGT cần đẩy nhanh tốc độ quay vòng vốn, giải quyết dứt điểm tình trạng nợ đọng trong sản xuất kinh doanh áp dụng mức khấu hao, đơn giá ca máy hợp lý, đảm bảo tiến độ công trình, thống nhất cơ chế quản lý, đảm bảo lợi nhuận, đổi mới cơ cấu tổ chức, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và hiệu quả đầu tư, Huy động vốn với nhiều hình thức, giảm tỷ lệ lợi nhuận cho các cổ đông, gia tăng nợ vay và thuê tài sản, máy móc thiết bị hoạt động sản xuất kinh doanh.

Đối với doanh nghiệp nhà nước lĩnh vực xây dựng giao thông, trong giai đoạn hiện nay cần tái cơ cấu theo hướng tập trung vào ngành nghề cốt lõi. Ngoài ra, cần đẩy mạnh cổ phần hóa đa dạng hóa hình thức sở hữu.

Trên cơ sở các giải pháp khắc phục tình trạng mất cân đối giữa nợ phải trả và vốn chủ sở hữu mà tiến hành hoàn thiện cơ cấu vốn như sau:

- Hoàn thiện cơ cấu vốn theo kết cấu tài sản. Đối với tài sản ngắn hạn, DN phải lập kế hoạch vốn bằng tiền cân đối tỷ trọng tiền của DN trong việc chi trả nguyên vật liệu, trả lương, tỷ trọng các khoản phải trả khác và tỷ trọng các khoản dự trữ cho việc chi đột xuất.

- Hoàn thiện cơ cấu vốn theo nguồn hình thành bao gồm: Giảm các khoản nợ phải trả, tăng vốn chủ sở hữu, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn cố định là phải xác định danh mục đầu tư, mua sắm máy móc thiết bị cho hợp lý, tính khấu hao cho đúng cho đủ quản lý, sử dụng có hiệu quả quỹ khấu hao, lập kế hoạch sữa chữa và sữa chữa tốt tài sản cố định. Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, lưu động cần tăng nhanh tốc độ luân chuyển vốn tăng cường công tác thu hồi nợ, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn trong khâu thanh toán (chủ động thu hồi dứt điểm công nợ; Sử dụng nghiệp vụ bao thanh toán, cố gắng không để phát sinh nợ mới), tham gia đấu thầu các công trình có nguồn vốn rõ ràng, thanh toán theo hạng mục công trình và chủ động kiến nghị chủ đầu tư nghiệm thu khi công trình hoàn thành.

Một số kiến nghị, đề xuất

Do đặc thù của ngành xây dựng giao thông để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh của các DN nên các cơ quan bộ ngành địa phương cần:

- Tạo điều kiện cho các DNXDGT xử lý dứt điểm các khoản nợ đọng, khắc phục tình trạng ngân sách nhà nước nợ DNXDGT với số lượng lớn.

- Hoàn thiện cơ chế quản lý, sử dụng vốn, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy. Ban hành các chế tài đủ mạnh để nâng cao trách nhiệm của các Ban quản lý dự án tham gia quản lý đầu tư xây dựng. Khắc phục những tồn tại trong công tác đấu thầu. Hoàn thiện cơ chế thanh, quyết toán vốn đầu tư. Nghiên cứu thay đổi mô hình tổ chức “khép kín” trong quản lý đầu tư.

Đối với bộ chủ quản, cần sớm xây dựng và hoàn thành đề án đảm bảo chất lượng, tiến độ công trình với đầy đủ các yếu tố, đề ra các giải pháp, đề xuất, kiến nghị cụ thể. Hàng năm, phải tiến hành rà soát và công bố danh mục các nhà thầu, tư vấn đủ năng lực thi công công trình. Phân cấp, phân quyền trong quản lý đầu tư cũng cần rà soát lại đi đôi với trách nhiệm đảm bảo tiến độ, chất lượng công trình. Cần xây dựng điều kiện, tiêu chuẩn, tiêu chí các ban quản lý xây dựng; Xây dựng định mức xây dựng cơ bản để hạn chế thiệt hại cho nhà thầu.

Bộ Xây dựng và Bộ Giao thông Vận tải cần thống nhất các giải pháp để các công trình trong nước sử dụng nguồn vật liệu đang dư thừa trong nước, xây dựng bộ tiêu chuẩn: kiểm tra, đánh giá chất lượng công trình, cấp chứng chỉ công trình chất lượng cao, có gắn với hiệu quả sử dụng vốn đầu tư. Tỷ lệ thanh toán cho nhà thầu, tỷ lệ thu hồi tạm ứng, tỷ lệ bảo hành, tạm giữ chờ quyết toán công trình nên quy định mức phù hợp, tránh nợ đọng vốn của nhà thầu; Quy định chặt chẽ thời gian công trình phải hoàn thành, quyết toán xong, có cơ chế thưởng phạt nghiêm minh; Xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát xã hội để người dân có thể phản biện, đóng góp ý kiến ...

Đối với Ngân hàng Nhà nước, cần có chính sách ưu đãi về lãi suất đối với công trình trọng điểm quốc gia, công trình phát triển kinh tế xã hội; Thủ tục vay vốn cần đơn giản và nhanh chóng để các DNXDGT không bị khó khăn về vốn.

Tài liệu tham khảo:

1. Tài chính DN hiện đại, TS. Nguyễn Thị Ngọc Trang; TS. Phan Thị Bích Nguyệt; TS. Nguyễn Thị Liên Hoa; TS. Nguyễn Thị Uyên Uyên;

2. Quản trị tài chính, Houston, Đại học Florida;

3. Đề án tái cơ cấu DNNN của Bộ Tài chính, năm 2012;

4. Báo cáo Kinh tế - Xã hội năm 2011, 2012;

5. Phiên chất vấn và trả lời chất vấn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đối với Thống đốc NHNN; ngày 21/8/2012 (bản tổng hợp thảo luận tại hội trường).