Khoan sức dân, tạo cơ sở pháp lý cho Quỹ hưu trí tự nguyện

Có thể khẳng định, việc ra đời Nghị định số 65/2013/NĐ-CP đã cụ thể hóa tư tưởng khoan thư sức dân theo Luật thuế TNCN, đồng thời, tạo cơ sở pháp lý cho việc hình thành, hoạt động của các định chế tài chính mới tham gia vào chương trình bảo đảm an sinh xã hội. Cụ thể:

Một là, giảm mức đóng góp thuế của cá nhân thông qua việc nâng mức giảm trừ gia cảnh (GTGC) cho người nộp thuế từ 4 triệu đồng/tháng lên mức 9 triệu đồng/tháng; mức giảm trừ cho mỗi người phụ thuộc mà người nộp thuế có trách nhiệm nuôi dưỡng, cấp dưỡng từ 1,6 triệu đồng/tháng/người lên mức 3,6 triệu đồng/tháng/người Ví dụ: Một cá nhân có 01 người phụ thuộc, với mức thu nhập 10 triệu đồng/ tháng, trước đây nộp thuế 220 nghìn đồng/tháng thì nay sẽ không phải nộp; với mức thu nhập 15 triệu đồng/tháng, trước đây nộp thuế 690 nghìn đồng, nay chỉ nộp 120 nghìn đồng/tháng.

Hai là, khuyến khích và tạo hành lang pháp lý cho việc hình thành Quỹ hưu trí tự nguyện (hưu trí bổ sung) thông qua 2 cơ chế ưu đãi cả đầu ra và đầu vào. Cụ thể, theo Nghị định số 65/2013/NĐ-CP và Thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính: (i) Cho phép cá nhân có thu nhập từ kinh doanh, từ tiền lương tiền công được trừ ra khỏi thu nhập tính thuế đối với khoản đóng góp vào Quỹ hưu trí tự nguyện theo mức tối đa không quá 1 triệu đồng/tháng (12 triệu đồng/năm); (ii) Miễn thuế đối với khoản tiền lương hưu mà cá nhân sẽ nhận được từ Quỹ hưu trí tự nguyện chi trả hàng tháng. Theo đó, một cá nhân nếu tham gia cả chương trình bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc và Quỹ hưu trí tự nguyện thì sau này sẽ có 2 sổ lương hưu và khi được nhận tiền hàng tháng thì đều được miễn thuế TNCN.

Quy định rõ các khoản phụ cấp, trợ cấp, tiền nhận được do công việc đặc thù...

Thực tiễn thi hành Luật thuế TNCN những năm qua cho thấy, việc phân định những khoản tiền nào tính vào thu nhập chịu thuế (TNCT), khoản nào không tính vào TNCT là rất phức tạp, gây tốn kém công sức và thời gian cho cơ quan chi trả và nếu không được hướng dẫn rõ sẽ dễ gây hiểu lầm, thắc mắc giữa những người nộp thuế (NNT). Khắc phục tình hình này, Nghị định 65/2013/NĐ-CP và Thông tư hướng dẫn đã có các quy định minh bạch sau đây:

Thứ nhất, quy định cụ thể các khoản tiền phụ cấp, trợ cấp được loại trừ, không phải tính vào TNCT từ tiền lương, tiền công để cụ thể hóa điều 3 Luật Thuế TNCN số 04/2007 (được sửa đổi tại khoản 1 và 2 điều 1 của Luật số 26/2012). Qua rà soát các văn bản hiện hành về phụ cấp, trợ cấp cho thấy có loại mang ý nghĩa chính sách đền ơn đáp nghĩa nhưng cũng có loại mang tính chất bù đắp chi phí, có loại mang tính chất bảo trợ xã hội. Bên cạnh đó, còn có những khoản phụ cấp, trợ cấp đối với những lĩnh vực công tác, ngành nghề đặc thù… tuy được tính bằng tỷ lệ % trên tiền lương tối thiểu hoặc mức tiền cụ thể nhưng cũng mang tính chất bù đắp chi phí, không mang tính chất tăng thu nhập. Những loại phụ cấp nêu trên được Nghị định 65/2013 quy định theo kỹ thuật loại trừ không tính vào TNCT của cá nhân với điều kiện là những loại này phải do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định chế độ phụ cấp, trợ cấp.

Trong thực tế, cũng có không ít khoản có tên gọi là phụ cấp, trợ cấp gắn với vị trí công tác đang đảm nhiệm tại các DN, cơ quan trả thu nhập. Có trường hợp do Nhà nước quy định theo chế độ thang, bảng lương nhưng cũng không ít trường hợp do DN tự đặt ra với tên gọi “phụ cấp” và quyết định tự chi trả... Đây là những loại phụ cấp mang bản chất là tiền lương, tiền công vì nó gắn liền với thời gian lao động, công việc đang thực hiện, cho nên cần phải tính vào TNCT của cá nhân.

Để tạo thuận lợi cho người nộp thuế và cơ quan trả thu nhập, Nghị định số 65/2013/NĐ-CP quy định theo cách loại trừ những khoản phụ cấp, trợ cấp do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định không tính vào TNCT (Thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính có quy định liệt kê cụ thể trong bảng Phụ lục).

Thứ hai, hướng dẫn rõ một số khoản tiền tài trợ cho cá nhân hoặc tiền nhận được mang tính chất đặc thù không tính vào TNCT. Để đảm bảo minh bạch chính sách, nay Chính phủ cho bổ sung quy định cụ thể các khoản tiền không tính vào TNCT của cá nhân, đó là:

- Khoản hỗ trợ của người sử dụng lao động dành cho bản thân người lao động và/hoặc thân nhân của người lao động (bố, mẹ, vợ/chồng, con);

- Khoản tiền nhận được theo chế độ liên quan đến sử dụng phương tiện đi lại trong cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, tổ chức đảng, đoàn thể;

- Khoản tiền nhận được theo chế độ nhà ở công vụ theo quy định của pháp luật;

- Các khoản nhận được ngoài tiền lương, tiền công do tham gia, phục vụ hoạt động đảng, đoàn, Quốc hội hoặc xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước;

- Khoản tiền ăn giữa ca do người sử dụng lao động chi trả cho người lao động không vượt quá mức quy định của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội;

- Khoản tiền mua vé máy bay khứ hồi do người sử dụng lao động trả hộ cho người lao động là người nước ngoài, người lao động là người Việt Nam làm việc ở nước ngoài về phép mỗi năm một lần;

- Khoản tiền học phí cho con của người lao động nước ngoài học tại Việt Nam, con của người lao động Việt Nam đang làm việc ở nước ngoài học tại nước ngoài theo bậc học từ mầm non đến trung học phổ thông do người sử dụng lao động trả hộ.

Thứ ba, thời điểm tính thuế, khấu trừ thuế TNCN đối với một số khoản lợi ích về bảo hiểm không bắt buộc, đóng góp Quỹ hưu trí tự nguyện do người sử dụng lao động chịu trách nhiệm đài thọ (trả hộ) cho cá nhân.

Theo quy định của Luật Lao động thì người sử dụng lao động có trách nhiệm bắt buộc phải mua cho người lao động các loại bảo hiểm như: bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp. Đối với các loại bảo hiểm không bắt buộc thì DN có quyền thỏa thuận mua cho người lao động, theo quy định của Luật Dân sự, Luật DN, Luật thuế TNDN thì DN sẽ được tính vào chi phí được trừ khi xác định TNCT nếu có cam kết trong hợp đồng lao động hoặc thỏa ước lao động tập thể. Trường hợp này, người lao động không phải trả tiền nhưng được hưởng các quyền lợi bảo hiểm và đây là khoản lợi ích vật chất mà cá nhân được hưởng. Tại điểm đ khoản 2 điều 3 Luật thuế TNCN có quy định các khoản lợi ích khác mà NNT nhận được bằng tiền hoặc không bằng tiền được xác định là TNCT.

Thực tế hiện nay, có nhiều trường hợp chủ sử dụng lao động đã có chính sách mua thêm một số loại bảo hiểm khác cho người lao động như bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm sức khỏe tự nguyện, đóng góp quỹ hưu trí tự nguyện... Nghị định 65/2013/NĐ-CP quy định rõ: Cá nhân chưa phải nộp thuế TNCN ngay tại thời điểm DN mua bảo hiểm không bắt buộc hoặc DN đóng góp vào quỹ hưu trí tự nguyện cho người lao động. Khi cá nhân thực tế nhận được tiền tích lũy từ công ty bảo hiểm, từ quỹ hưu trí tự nguyện, quỹ mang tính chất an sinh xã hội thì lúc đó mới tính thuế. Để đơn giản trong quản lý thu thuế, đồng thời vừa khuyến khích phát triển thị trường bảo hiểm và định chế tài chính mới, vừa tạo cơ hội cho những cá nhân có trình độ cao, tay nghề giỏi được ưu đãi thuế, Nghị định quy định tỷ lệ khấu trừ thuế tại nguồn là 10% như đối với thu nhập vãng lai; Đồng thời giao trách nhiệm khấu trừ thuế tại nguồn cho DN bảo hiểm, công ty quản lý quỹ hưu trí tự nguyện khi thực hiện chi trả. Việc thực hiện khấu trừ thuế của các cơ quan này được quy định tại điểm i, khoản 1, điều 17, Thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính.

Đồng bộ, minh bạch về TNCT, thu nhập được miễn thuế và cách tính thuế đối với thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản.

Về thu nhập chịu thuế

Khoản 5, điều 3, Nghị định số 65/2013/NĐ-CP quy định về TNCT đối với hoạt động chuyển nhượng bất động sản (BĐS) của cá nhân. Trong đó, đã quy định cụ thể đối với thu nhập phát sinh từ các loại BĐS được cá nhân chuyển nhượng cũng như hình thức chuyển nhượng BĐS đã và đang diễn ra trong đời sống xã hội, đó là: (i) Thu nhập từ chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất, kể cả công trình xây dựng hình thành trong tương lai; (ii) Thu nhập từ chuyển nhượng quyền sở hữu hoặc sử dụng nhà ở, kể cả nhà ở hình thành trong tương lai; (iii) Thu nhập từ chuyển nhượng quyền thuê đất, quyền thuê mặt nước; (iv) Các khoản thu nhập khác nhận được từ chuyển nhượng BĐS dưới mọi hình thức.

Điểm mới trong quy định tại Nghị định số 65/2013/ NĐ-CP không chỉ bao gồm thu nhập từ việc chuyển nhượng BĐS hình thành trong tương lai (để bảo đảm thống nhất với pháp luật về kinh doanh BĐS), mà còn bao gồm cả khoản thu nhập từ việc uỷ quyền quản lý BĐS mà người được uỷ quyền có quyền chuyển nhượng BĐS hoặc có đủ quyền như người sở hữu BĐS theo quy định của pháp luật nhằm hạn chế khả năng lợi dụng, tránh thuế.

Về thu nhập được miễn thuế đối với nhà ở, đất ở duy nhất

Nhằm tạo điều kiện cho mọi cá nhân được cải thiện nhà ở, Luật thuế TNCN có quy định cá nhân có một nhà ở duy nhất hoặc có quyền sử dụng đất ở duy nhất tại Việt Nam nay phải chuyển nhượng thì được miễn thuế TNCN. Để bảo đảm việc thực hiện Luật được thống nhất, đúng chính sách và hạn chế tối đa những trường hợp trục lợi, Nghị định số 65/2013/NĐ-CP quy định cụ thể các điều kiện: (i) tại thời điểm chuyển nhượng, cá nhân chỉ có quyền sở hữu, quyền sử dụng một nhà ở hoặc một thửa đất ở; (ii) thời gian cá nhân có quyền sở hữu, quyền sử dụng nhà ở, đất ở tính đến thời điểm chuyển nhượng tối thiểu là 183 ngày; (iii) nhà ở, quyền sử dụng đất ở được chuyển nhượng toàn bộ.

Về miễn thuế đối với chuyển nhượng, thừa kế, quà tặng là BĐS

Nghị định số 65/2013/NĐ-CP quy định việc miễn thuế TNCN đối với các trường hợp chuyển nhượng, thừa kế và quà tặng là BĐS giữa: vợ với chồng; cha đẻ, mẹ đẻ với con đẻ; cha nuôi, mẹ nuôi với con nuôi; cha chồng, mẹ chồng với con dâu; cha vợ, mẹ vợ với con rể; ông nội, bà nội với cháu nội; ông ngoại, bà ngoại với cháu ngoại; anh, chị em ruột với nhau. Tương tự như quy định đối với các trường hợp tính thuế, đối với BĐS được chuyển nhượng, thừa kế, quà tặng/cho giữa những người thân thuộc được miễn thuế theo quy định này sẽ bao gồm cả việc chuyển nhượng nhà ở, công trình xây dựng hình thành trong tương lai theo quy định của pháp luật về kinh doanh BĐS.

Về cách tính thuế đối với thu nhập từ chuyển nhượng BĐS

Quy định mới của Nghị định số 65/2013/NĐ-CP đã giải quyết được một cách căn bản các vướng mắc trong thực tiễn vừa qua trong việc xác định giá mua (giá vốn) để tính thuế đối với các trường hợp chuyển nhượng BĐS. Theo đó, những trường hợp BĐS không có nguồn gốc từ nhận chuyển nhượng, không thuộc trường hợp đất do Nhà nước giao, hoặc do trúng đấu giá thì việc xác định giá vốn sẽ căn cứ vào chứng từ chứng minh thực hiện nghĩa vụ tài chính với Nhà nước tại thời điểm được cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu, quyền sử dụng BĐS. Trường hợp cá nhân không có chứng từ chứng minh để xác định giá vốn của BĐS và các chứng từ hợp pháp xác định các chi phí liên quan làm cơ sở xác định thu nhập tính thuế thì áp dụng thuế suất 2% tính trên giá chuyển nhượng. Như vậy, có thể nói phần lớn các trường hợp chuyển nhượng BĐS sẽ được áp mức thuế suất 2% (chỉ bằng một nửa mức thuế chuyển quyền sử dụng đất trước ngày 01/01/2009).

Xác định tiêu chí của cá nhân cư trú, mức tiền và mã số thuế khi xác định người phụ thuộc được tính giảm trừ gia cảnh

Về xác định tiêu chí của cá nhân cư trú

Điểm mới trong quy định tiêu chí về nơi ở được thể hiện trong Nghị định số 65/2013/NĐ-CP và Thông tư hướng dẫn là thời gian có nhà thuê để ở tại Việt Nam theo hợp đồng thuê có thời hạn từ 183 ngày trở lên trong năm tính thuế (trước đây là 90 ngày). Quy định này sẽ giải quyết được những bức xúc của người dân và cơ quan trả thu nhập khi không phải làm thêm các thủ tục hành chính không đáng có trước đây, đồng thời bảo đảm thực hiện được các Hiệp định tránh đánh thuế hai lần mà chúng ta đã tham gia ký kết trong những trường hợp NNT là cá nhân cư trú của cả hai nước.

Mức tiền khi xác định người phụ thuộc được tính GTGC

Những người phụ thuộc chỉ được tính GTGC khi và chỉ khi người phụ thuộc không có thu nhập hoặc có thu nhập dưới mức tiền do Chính phủ quy định. Phù hợp với thực tiễn và đề xuất của các tổ chức, cá nhân trong quá trình xin ý kiến đóng góp vào dự thảo, tại khoản 4, điều 12 Nghị định 65/2013/NĐ-CP đã quy định rõ người phụ thuộc được tính GTGC nếu trong năm có thu nhập bình quân tháng từ tất cả các nguồn thu nhập không vượt quá mức 1.000.000 đồng (mức tiền quy định trước đây là 500.000 đồng). Trong khi đó, các loại giấy tờ cần thiết chứng minh người phụ thuộc sẽ được cụ thể hóa trong Thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính trên cơ sở kế thừa những quy định đang được thực hiện thuận lợi trong thời gian vừa qua.