Thời gian gần đây, bên cạnh sự nổi cộm về hoạt động tạm nhập tái xuất xăng dầu với nhiều dấu hiệu bất thường thì các mặt hàng tạm nhập tái xuất khác cũng có những diễn biến khá phức tạp. Hàng hoá quá thời hạn làm thủ tục hải quan tồn đọng tại cảng biển Việt Nam mà chủ yếu là hàng kinh doanh tạm nhập - tái xuất với chủng loại hàng hoá đa dạng phần lớn là thực phẩm đông lạnh, thiết bị điện tử, máy tính đã qua sử dụng... số lượng khá lớn. Theo kết quả thống kê, có đến 3.177 tờ khai đã quá hạn nhưng chưa thực hiện làm thủ tục hải quan. Qua hoạt động kiểm tra thực tế, các hình thức vi phạm như khai báo sai số lượng, phá niêm phong kẹp chì, giả mạo chữ ký và con dấu Hải quan, tẩu tán hàng hoá trong quá trình vận chuyển… diễn ra khá phổ biến.

Việc doanh nghiệp lợi dụng hành lang pháp lý thiếu chặt chẽ của tạm nhập tái xuất để tiêu thụ hàng cấm, trốn thuế, chuyển sang tiêu thụ nội địa đã gia tăng đột biến trong thời gian qua. Khi Tổng cục Hải quan triển khai kế hoạch số 98 (tháng 6/2012) rà soát, khống chế, giám sát tổng thể hàng hóa quá hạn, chưa làm thủ tục ở các tỉnh biên giới phía Bắc và cảng Hải Phòng, đến tháng 7 đã phát hiện ra 7.066 container quá hạn không làm thủ tục, đa số là hàng tạm nhập tái xuất. Khi tiến hành kiểm tra 270 container thì phát hiện 195 container là hàng cấm, đặc biệt là rác thải công nghiệp. Đối với hoạt động kinh doanh tạm nhập tái xuất xăng dầu, theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, 6 tháng đầu năm một số DN nhập khẩu xăng dầu đầu mối có tỉ lệ hàng tồn kho tạm nhập tái xuất cao như Tập đoàn Xăng dầu VN (Petrolimex) tồn kho tạm nhập tái xuất khoảng 65.000 tấn xăng (63 triệu USD), 170.000 tấn dầu DO (150 triệu USD); Tương tự Tổng công ty Dầu VN (PV Oil) 48.000 tấn dầu DO, 7.000 tấn xăng; Công ty dầu khí TP.HCM 10.000 tấn dầu DO; Công ty thương mại dầu khí Đồng Tháp (Petimex) 31.000 tấn dầu DO, 10.000 tấn xăng; Công ty xăng dầu Hàng không VN 62.000 tấn xăng máy bay, 11.000 tấn xăng;….

Tính chung từ năm 2009 đến tháng 6-2012, các DN đầu mối xăng dầu tạm nhập gần 9.992 nghìn tấn (7.397 triệu USD), tái xuất hơn 8.008 nghìn tấn, lượng tồn đọng lại thị trường nội địa khoảng 1.984 nghìn tấn (1.391 triệu USD).

Phó tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan nêu rõ:“Những số liệu trên là kết quả thanh tra bước đầu tại các DN, trong lượng hàng tồn lại do tạm nhập tái xuất không tránh khỏi lượng lớn có dấu hiệu được sử dụng tại thị trường nội địa bằng nhiều cách thức khác nhau, gây thất thoát thuế cho Nhà nước”.

Việc kiểm tra, rà soát hàng tạm nhập tái xuất, đặc biệt đối với mặt hàng xăng dầu là việc làm không đơn giản, một phần do sơ hở của Luật Thương mại và nghị định hướng dẫn luật này cho phép hàng tạm nhập tái xuất, kể cả gia hạn được phép lưu lại Việt Nam đến 195 ngày. Đó là khoảng thời gian quá dài khiến cho các doanh nghiệp có mục đích khác có thể lợi dụng, chuyển mục đích xuất nhập khẩu hàng hóa, khó kiểm soát hơn”. Riêng về tạm nhập tái xuất xăng dầu, để đánh giá là có tạm nhập tái xuất đúng mục đích không thì việc kiểm tra không đơn giản như các mặt hàng khác vì xăng, dầu có nhiều chủng loại, khó “bóc tách” hơn các mặt hàng khác. Do đó, việc trốn thuế, tiêu thụ nội địa dễ hợp thức hóa hơn”.

Tuy nhiên, Tổng cục Hải quan đã kiến nghị dừng tạm nhập tái xuất xăng dầu bằng đường biển, sửa những sơ hở của luật. Ví dụ: doanh nghiệp đăng ký xăng dầu tạm nhập tái xuất phải để nguyên trạng, có kẹp chì, nhập vào hay xuất ra phải đúng trọng lượng, đơn hàng… Nếu không làm được việc này sẽ truy thu đủ số thuế giá trị gia tăng dùng tiêu thụ nội địa và xử phạt hành chính. Còn lại tái xuất không đủ, tái xuất mà kiểm tra đầu vào và đầu ra không khớp nhau là có dấu hiệu phạm tội buôn lậu.

Trao đổi với báo chí, ông Nguyễn Văn Cẩn cũng cho rằng: "Nếu quá thời hạn thời hạn tái xuất 15 ngày, tờ khai tái xuất sẽ không còn giá trị, lô hàng đó buộc phải mang về nơi xuất phát hoặc cho tiêu thụ nội địa thì phải nộp thuế ngay tại thời điểm đó. Nếu không, cơ quan chống buôn lậu của Hải quan sẽ coi đó là hàng trôi nổi trái phép và xử phạt đúng luật"… "Với biện pháp kiên quyết này, chúng tôi chấp nhận thời gian tới, hàng hóa có thể bị ách tắc, ùn tắc tại cảng".

Trước những dấu hiệu lợi dụng chính sách tạm nhập tái xuất để buôn lậu, tạm nhập nhưng không tái xuất xăng dầu ở một số doanh nghiệp… hiện nay, Bộ Tài chính và Tổng cục Hải quan đã chỉ đạo tổng kiểm tra rà soát việc kê khai, tạm nhập tái xuất xăng dầu của các doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu từ năm 2009 đến nay. Dự kiến đến tháng 12 năm 2012, Tổng cục Hải quan sẽ hoàn thành việc tổng kiểm tra này.

Phó Tổng cục trưởng Nguyễn Văn Cẩn khẳng định, trong thời gian tới, Tổng cục Hải quan sẽ rà soát tất cả các đường biên giới, cả đường biển và đường bộ để ngăn chặn tình trạng gian dối trong tạm nhập tái xuất. Bên cạnh việc kiến nghị Bộ Tài chính, Bộ Công thương bổ sung, sửa đổi các quy định về tạm nhập tái xuất để khắc phục những sơ hở trong công tác quản lý đối với loại hình này thì ngành Hải quan cũng sẽ làm nghiêm hoạt động tạm nhập tái xuất nói chung và tạm nhập tái xuất trong lĩnh vực xăng dầu nói riêng để lập lại trật tự và siết chặt hoạt động kinh doanh tạm nhập tái xuất còn nhiều bất cập trong thời gian qua.