Trong những tháng đầu năm 2012, TTCK đã có sự hồi phục nhất định; với mức hồi phục chỉ số đạt khoảng 20%. Nhưng những tháng cuối năm, thị trường hoạt động cầm chừng, thanh khoản sụt giảm mạnh mặc dù kinh tế vĩ mô đã có những cải thiện, diễn biến của thị trường phản ánh rõ sự phụ thuộc vào thực trạng hoạt động của doanh nghiệp và dòng tiền tham gia thị trường.

Tuy nhiên, công tác giám sát giao dịch chứng khoán trên TTCK vẫn luôn được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) chú trọng và tăng cường, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm, đặc biệt là các vi phạm về chế độ báo cáo, công bố thông tin (CBTT) của cổ đông nội bộ, người có liên quan của tổ chức niêm yết; chế độ báo cáo của cổ đông lớn của công ty đại chúng; Vi phạm về các hành vi bị cấm theo Điều 9 Luật Chứng khoán; Vi phạm quy định về giao dịch chứng khoán tại Thông tư số 74/2011/TT-BTC ngày 01/6/2011 của Bộ Tài chính hướng dẫn về giao dịch trên TTCK (Thông tư 74/BTC).        

Năm 2012, UBCKNN tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động giám sát giao dịch chứng khoán trên TTCK. UBCKNN đã triển khai xây dựng Thông tư giám sát giao dịch chứng khoán trên TTCK trình Bộ Tài chính thay thế Quyết định số 127/2008/QĐ-BTC về việc ban hành Quy chế giám sát giao dịch chứng khoán trên TTCK, sau khi tiếp thu ý kiến đóng góp của các thành viên thị trường, UBCKNN đã trình Bô Tài chính xem xét, dự kiến ký ban hành đầu năm 2013.

Bên cạnh đó, UBCKNN đã ban hành Quyết định 689/QĐ-UBCK ngày 31/8/2012 về Quy chế thuộc UBCKNN với Sở Giao dịch Chứng khoán (SGDCK), Trung tâm Lưu ký Chứng khoán (TTLKCK) trong việc giám sát và xử lý vi phạm của các tổ chức, cá nhân trên TTCK. Theo đó, tổ chức công tác giám sát đã được phân định rõ giám sát tuyến 1 và tuyến 2 theo chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của từng đơn vị.

Kết quả của công tác giám sát giao dịch và kiến nghị của các Đoàn kiểm tra về giao dịch chứng khoán là một trong những căn cứ để UBCKNN nghiên cứu sửa đổi hoặc đề xuất sửa đổi các quy định pháp luật về chứng khoán và TTCK, cụ thể là sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật sau kiểm tra tuân thủ đối với hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán của SGDCK Hà Nội (HNX), SGDCK TP. Hồ Chí Minh (HOSE) và TTLKCK; sửa đổi Quyết định số 27/2007/QĐ- BTC về Quy chế tổ chức và hoạt động của công ty chứng khoán; thay thế Quyết định 127/2008/QĐ-BTC về Quy giám sát giao dịch chứng kkoán trên TTCK. Đồng thời, UBCKNN đã tăng cường giám sát và xử lý vi phạm CBTT của cổ đông lớn, cổ đông nội bộ và người liên quan yêu cầu CBTT về giao dịch hệ thống qua TTLKCK, về việc hủy giao dịch của TTLKCK; xử lý giao dịch vi phạm Thông tư số 74/BTC.

Trong năm 2012, trên cơ sở giám sát giao dịch chứng khoán hàng ngày, nhiều ngày và báo cáo định kỳ của các SGDCK, UBCKNN đã tổ chức 06 đoàn kiểm tra về giao dịch chứng khoán tại một số công ty chứng khoán, tổ chức niêm yết; 03 đoàn kiểm tra tuân thủ tại HNX, HOSE và TTLKCK. UBCKNN đã phát hiện 398 trường hợp vi phạm về chế độ báo cáo và CBTT của các cổ đông lớn, cổ đông nội bộ và người có liên quan, 22 trường hợp các tổ chức niêm yết vi phạm khi giao dịch cổ phiếu quỹ; 2488 trường hợp nhà đầu tư sử dụng từ 02 tài khoản trở lên để thực hiện mua bán cùng một loại chứng khoán trong phiên giao dịch, vi phạm Thông tư 74/BTC. Bên cạnh đó, UBCKNN cũng đã phối hợp với các SGDCK, TTLKCK tăng cường giám sát giao dịch đối với các cổ phiếu ngành Ngân hàng, Tài chính, Bất động sản, báo cáo kịp thời Bộ Tài chính và thông báo Ngân hàng Nhà nước (NHNN) để phối hợp giám sát.

Mặt khác, công tác giám sát giao dịch chứng khoán có dấu hiệu bất thường đặc biệt được chú trọng, UBCKNN đã chỉ đạo các SGDCK tăng cường công tác giám sát giao dịch chứng khoán, kịp thời phát hiện các hành vi giao dịch không công bằng, giao dịch nội bộ, thao túng giá chứng khoán, chuyển UBCKNN xử lý theo thẩm quyền. Tính đến ngày 30/11/2012, Vụ Giám sát UBCKNN đã phối hợp với 02 SGDCK và TTLKCK tiến hành phân tích giao dịch đối với 341 mã chứng khoán, từ đó báo cáo và đề xuất Lãnh đạo hướng xử lý.

Kết quả đạt được cho thấy, trong năm 2012, về cơ bản UBCKNN (Vụ Giám sát) đã thực hiện đầy đủ trách nhiệm trong giám sát giao dịch, bao gồm: (i) Ban hành quy định hướng dẫn về giám sát giao dịch; (ii) Xây dựng và thực hiện kế hoạch giám sát giao dịch chứng khoán hàng năm; (iii) Thực hiện công tác giám sát, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm; (iv) Kịp thời cảnh báo phù hợp với quy định của pháp luật nhằm ngăn ngừa các hành vi vi phạm trong giao dịch chứng khoán. Bên cạnh việc ban hành, sửa đổi, bổ sung các quy định, hướng dẫn về giám sát giao dịch tương đối đầy đủ, tạo ra hành lang pháp lý đồng bộ cho công tác giám sát giao dịch, UBCKNN cũng đã tổ chức các đoàn kiểm tra, thanh tra định kỳ và bất thường về giao dịch chứng khoán kịp thời, kết luận chính xác các vụ việc. Kết quả kiểm tra là cơ sở để UBCKNN xử lý các vi phạm hoặc chuyển hồ sơ cho cơ quan điều tra và có giải pháp ngăn chặn các rủi ro và bất ổn tiềm ẩn liên quan đến giao dịch trên TTCK.

Tuy vậy, công tác giám sát giao dịch trong năm qua còn những tồn tại nhất định, đó là cơ sở vật chất và nguồn lực cán bộ thực hiện công tác giám sát giao dịch còn mỏng, công tác giám sát giao dịch được thực hiện thủ công. Những hạn chế này đang tích cực được khắc phục trong thời gian tới, khi mà Hệ thống giám sát giao dịch MSS đi vào vận hành (Dự kiến đầu năm 2013).

Trên cơ sở kết quả đạt được của năm 2012 và yêu cầu nâng cao hơn nữa chất lượng công tác giám sát  giao dịch chứng khoán, UBCKNN đề ra định hướng hoạt động giám sát giao dịch chứng khoán trong; năm 2013 như sau:

Một là, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật UBCKNN sẽ nghiên cứu, kiến nghị Bộ Tài chính xem xét việc sửa đổi, bổ sung Thông tư 151/2009/TT- BTC ngày 23/7/2009 hướng dẫn công tác giám sát của UBCKNN đối với hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán của SGDCK và TTLKCK trên cơ sở các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn Luật Chứng khoán và Luật Chứng khoán sửa đổi bổ sung để phù hợp với thực tiễn quản lý và giám sát của UBCKNN. Bên cạnh đó, UBCKNN tổ chức tập huấn công tác giám sát tuân thủ và giám sát giao dịch tại 2 SGDCK về các nội dung liên quan đến văn bản pháp quy, cơ chế phối hợp, đào tạo nguồn nhân lực, công nghệ thông tin phục vụ công tác giám sát. Thực hiện tổng kết, rút kinh nghiệm từ thực tiễn giám sát giao dịch chứng khoán giữa UBCKNN với SGDCK, TTLKCK và các thành viên thị trường để tăng cường phối hợp trong công tác giám sát giao dịch, sửa đổi và kiến nghị sửa đổi, hoàn thiện cơ chế chính sách về chứng khoán và TTCK.

Hai là, tăng cường công tác giám sát giao dịch chứng khoán. UBCKNN hoàn thiện và đưa vào hoạt động Hệ thống phần mềm MSS phục vụ cho công tác giám sát giao dịch trên TTCK, bao gồm phần mềm lưu trữ và khai thác dữ liệu trong ngắn hạn và nâng cấp thành hệ thống giám sát giao dịch tự động trong dài hạn; tổ chức thực hiện và bảo mật quy trình nhận, chuyển, sử dụng, khai thác hiệu quả an toàn các dữ liệu giao dịch phục vụ cho công tác giám sát; tiếp tục tăng cường công tác giám sát  giao dịch, kịp thời phát hiện các dấu hiệu giao dịch bất thường, giao dịch nội bộ, thao túng giá chứng khoán; phối hợp với các đơn vị liên quan (SGDCK, TTLKCK, công ty chứng khoán,…) phân tích, nhận định dấu hiệu giao dịch bất thường. UBCKNN tiếp tục thực hiện công tác kiểm tra tuân thủ đối với hoạt động của các SGDCK, TTLKCK, đồng thời chỉ đạo các SGDCK, TTLKCK xây dựng, bổ sung các quy trình, quy chế phục vụ công tác giám sát giao dịch chứng khoán, các đơn vị chức năng nghiên cứu đề xuất sửa đổi các quy định pháp luật về chứng khoán và TTCK, tạo khuôn khổ pháp lý đầy đủ, đồng bộ cho hoạt động giám sát giao dịch chứng khoán.

Nhằm triển khai và nâng cao hiệu quả giám sát giao dịch, chúng tôi đề xuất một số giải pháp như sau:

Một là, để hạn chế và tăng cường tính răn đe đối với vi phạm về chế độ báo cáo, CBTT của cổ đông nội bộ, người có liên quan của tổ chức niêm yết, chế độ báo cáo cổ đông lớn của công ty đại chúng, UBCKNN cần tăng cường giám sát và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm nhiều lần, xem xét đổi mới quy trình xử lý vi phạm về CBTT; tăng cường phối hợp với các cơ quan điều tra xử lý nghiêm các hành vi vi phạm theo Điều 9 Luật Chứng khoán (các hành vi bị cấm).

Hai là, UBCKNN nghiên cứu ban hành theo thẩm quyền hoặc đề xuất Bộ Tài chính xem xét, sửa đổi và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, làm rõ các hành vi thao túng giá chứng khoán, giao dịch nội bộ để xác định đặc trưng của từng loại hành vi, xác định hướng phân tích và làm rõ khi tiến hành kiểm tra; hướng dẫn xác định tính chất vụ việc để xác định đơn vị chủ trì thực hiện đối với các giao dịch có dấu hiệu bất thường.

Ba là, tăng cường phối hợp với các SGDCK, TTLKCK và các đơn vị liên quan thực hiện nghiêm chế độ báo cáo các nội dung hoạt động và xử lý vi phạm; tăng cường giám sát việc CBTT đảm bảo tính công khai, minh bạch trên TTCK; giám sát giao dịch của các công ty chứng khoán để giảm áp lực sử dụng Quỹ hỗ trợ thanh toán; thường xuyên, kịp thời hoàn chỉnh các quy trình nghiệp vụ, đảm bảo việc cung cấp dịch vụ cho thị trường và nhà đầu tư an toàn và hiệu quả.

Bốn là, kiến thức về thị trường và thực hiện quy định pháp luật của một số nhà đầu tư tham gia giao dịch còn hạn chế, đặc biệt là những đối tượng là người liên quan đối với cổ đông nội bộ của công ty niêm yết. Do đó, bên cạnh việc xử lý nghiêm các vi phạm, UBCKNN và các SGDCK cần tiếp tục tăng cường và có hình thức thích hợp để tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật về chứng khoán nói chung và các quy định về giao dịch nói riêng đối với các đối tượng tham gia thị trường.

Năm là, tiếp tục thực hiện kiểm tra tuân thủ đối với HNX, HOSE và TTLKCK để hoàn thiện các nội dung giám sát và đảm bảo tính toàn diện của công tác giám sát việc tuân thủ quy định của pháp luật về chứng khoán đối với hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán của các tổ chức này.

Sáu là, tăng cường đào tạo cán bộ phân tích chuyên sâu về giám 1 sát giao dịch nội bộ và thao túng thị trường ở cả trong và nước ngoài để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác giám sát giao dịch trên TTCK.

Với mục tiêu tăng cường công tác giám sát giao dịch chứng khoán, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm để tăng cường tính mình bạch và hoạt đông lành mạnh của thị trường, công tác giám sát của UBCKNN đã và đang tiếp tục đang tăng cường và đổi mới, đảm bảo được sự thống nhất, đồng bộ và phân định rõ trách nhiệm giữa các cấp giám sát.