Tăng cường hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội
(Tài chính) Giám sát và phản biện xã hội là việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội đã thực hiện nhiều năm nay. Song, với Hiến pháp năm 2013 và các quyết định số 217-QĐ/TW và số 218-QĐ/TW, ngày 12/12/2013, của Bộ Chính trị khóa XI, trách nhiệm và quyền hạn của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong giám sát, phản biện xã hội đã được pháp luật hóa ở mức cao nhất.
Ngày 18-11-1930, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị về việc thành lập Hội Phản đế đồng minh để tập hợp lực lượng của các tầng lớp nhân dân đấu tranh chống đế quốc Pháp, giành lại độc lập dân tộc. Từ đó đến nay, để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong mỗi giai đoạn cách mạng, Đảng đã có những quyết sách phù hợp để phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc.
Trên cơ sở tổng kết lý luận và thực tiễn, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Đảng ta tiếp tục khẳng định vai trò rất quan trọng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) trong sự nghiệp xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ quốc, và yêu cầu “Nhà nước ban hành cơ chế để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân thực hiện tốt vai trò giám sát và phản biện xã hội”. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng chỉ rõ: “Đảng, Nhà nước có cơ chế, chính sách, tạo điều kiện để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân hoạt động có hiệu quả, thực hiện vai trò giám sát và phản biện xã hội”.
Trong phương hướng, nhiệm vụ phát triển đất nước 5 năm 2011 - 2015, Đảng ta cũng khẳng định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân... thực hiện dân chủ, giám sát và phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh...”.
Điều 9, Hiến pháp năm 2013 của nước ta đã khẳng định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.”
Ngày 12-12-2013, Bộ Chính trị đã ban hành Quyết định số 217-QĐ/TW, Về việc ban hành Quy chế Giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội; và Quyết định số 218-QĐ/TW, ban hành Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền.
Giám sát của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội là việc theo dõi, phát hiện, xem xét, đánh giá, kiến nghị nhằm tác động đối với cơ quan, tổ chức và cán bộ, đảng viên, đại biểu dân cử, công chức, viên chức nhà nước về việc thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội là việc nhận xét, đánh giá, nêu chính kiến, kiến nghị đối với dự thảo các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Giám sát là để trả lời câu hỏi việc thực thi chủ trương, chính sách, pháp luật như thế nào, tác dụng đối với kinh tế - xã hội thế nào, quyền lợi của nhân dân có được bảo đảm không? Còn phản biện xã hội là để trả lời câu hỏi, dự thảo chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật đã phù hợp chưa, có đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước, hội nhập quốc tế và nguyện vọng chính đáng của nhân dân hay không?
Những năm qua, MTTQVN đã tiến hành nhiều hoạt động giám sát, như giám sát giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân; giám sát việc thực hiện Quy chế Dân chủ ở cơ sở, giám sát thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; giám sát cán bộ, công chức, đảng viên ở khu dân cư; giám sát đầu tư của cộng đồng(1); lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ chủ chốt do hội đồng nhân dân (HĐND) cấp xã bầu; giám sát thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước... Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng đã tiến hành các hoạt động mang tính chất phản biện xã hội, như hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND các cấp; tham gia góp ý văn kiện đại hội đảng bộ các cấp và Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng; góp ý vào Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 vừa qua(2)...
Tuy nhiên, trước khi Quy chế Giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội được ban hành thì hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức này được quy định ở rất nhiều văn bản pháp luật khác nhau(3), nhưng chưa có quy định cụ thể về phản biện xã hội. Điều này đã ảnh hưởng rất lớn đến việc phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội thời gian qua. Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị đã quy định cụ thể về khái niệm, mục đích, tính chất, nguyên tắc, đối tượng, nội dung, phạm vi, phương pháp, quyền và trách nhiệm của các bên có liên quan trong giám sát và phản biện xã hội. Đây là cơ sở quan trọng để MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội phát huy vai trò và nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát và phản biện xã hội của mình trong thời gian tới.
Ngày 17-4-2014, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN đã ban hành Thông tri số 28/TTr-MTTW-BTT để hướng dẫn MTTQVN các cấp triển khai Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị và ban hành Kế hoạch số 471/KH-MTTW-BTT để triển khai thực hiện trong năm 2014. Theo đó, hằng năm, ủy ban MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội cần xây dựng chương trình, kế hoạch cụ thể để triển khai giám sát ở các lĩnh vực, nội dung nào đáp ứng nhu cầu của nhân dân và sự phát triển của địa phương, đồng thời đòi hỏi sự tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội thì ủy ban MTTQVN sẽ chủ trì phối hợp thực hiện; những lĩnh vực, nội dung mang tính chất chuyên sâu sẽ do một tổ chức chính trị - xã hội phù hợp chủ trì phối hợp thực hiện hoặc phát huy vai trò nòng cốt của một tổ chức thành viên trong lĩnh vực đó. Khi tiến hành các hoạt động giám sát và phản biện xã hội và góp ý xây dựng Đảng, chính quyền, MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội cần chú ý các nguyên tắc sau đây:
- Việc thực hiện giám sát và phản biện xã hội phải gắn với việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; tăng cường đồng thuận xã hội và mối quan hệ mật thiết giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân.
- Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, phù hợp với Hiến pháp, pháp luật, Điều lệ MTTQVN, điều lệ của các đoàn thể chính trị - xã hội cũng như quy chế phối hợp và thống nhất hành động của các tổ chức thành viên trong MTTQVN; có sự phối hợp chặt chẽ giữa ủy ban MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội với các cơ quan của chính quyền có liên quan. Ủy ban MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội thực hiện giám sát và kiến nghị; việc xử lý vi phạm được phát hiện qua giám sát của MTTQ do các cơ quan nhà nước, tổ chức đảng thực hiện theo quy định của pháp luật và Điều lệ Đảng.
- Việc tổ chức thực hiện giám sát và phản biện xã hội cần có lộ trình thích hợp, phù hợp với năng lực tổ chức thực hiện của ủy ban MTTQVN, các tổ chức thành viên và điều kiện thực tế ở mỗi cấp; thời gian đầu cần tiến hành thí điểm, sau đó rút kinh nghiệm để triển khai diện rộng; định kỳ sơ kết, tổng kết nhằm nhân rộng các cách làm tốt, rút kinh nghiệm cách làm chưa hiệu quả, đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản hướng dẫn để bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ hiệu quả, thiết thực.
Cùng với các quy định đã có từ trước về giám sát, Quy chế Giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội, Quy định về MTTQVN, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền đã được Bộ Chính trị ban hành, tới đây trong Luật Mặt trận Tổ quốc (sửa đổi) sẽ có những quy định cụ thể về hoạt động giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN, góp phần quan trọng hoàn thiện các cơ sở pháp lý để triển khai các hoạt động giám sát và phản biện xã hội.
Năm 2014 và 2015 là những năm đầu triển khai thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị, căn cứ vào tình hình thực tiễn của đất nước và điều kiện thực tế của MTTQVN và các tổ chức thành viên, ủy ban MTTQVN các cấp và các tổ chức thành viên cần tiếp tục phối hợp triển khai có hiệu quả các hoạt động giám sát đang được thực hiện hằng năm, như giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân; giám sát việc thực hiện Quy chế Dân chủ ở cơ sở, giám sát thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; giám sát cán bộ, công chức, đảng viên ở khu dân cư; giám sát đầu tư của cộng đồng...
Đồng thời, tập trung triển khai có hiệu quả chương trình tổng rà soát việc thực hiện chính sách ưu đãi đối với người có công với cách mạng theo Chỉ thị số 23/CT-TTg, ngày 27-10-2013, của Thủ tướng Chính phủ. Đây là hoạt động hết sức có ý nghĩa, góp phần đánh giá đầy đủ, toàn diện việc thực hiện chính sách của Đảng và Nhà nước đối với người có công, đáp ứng nguyện vọng của người có công và toàn xã hội, kiên quyết khắc phục các thiếu sót, chậm trễ trong việc thực hiện đầy đủ chính sách đối với người có công và tiếp tục hoàn thiện chính sách đối với người có công cho các đối tượng khác nhau.
Năm nay, kỷ niệm 60 năm chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, hướng tới kỷ niệm 70 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam và 40 năm giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN chủ trì phối hợp với Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Hội Nạn nhân chất độc da cam, Hội Cựu thanh niên xung phong, Hội Hỗ trợ gia đình liệt sĩ, triển khai thực hiện hoạt động này trên phạm vi toàn quốc.
Thực hiện Chương trình phối hợp số 4836/CTr-BLĐTBXH-MTTW, ngày 05-12-2013, và Hướng dẫn số 684/HD- BLĐTBXH-MTTW, ngày 12-3-2014, của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN, đến nay các địa phương đã triển khai công tác chỉ đạo và tiến hành làm điểm: đến tháng 7-2014 đã triển khai rà soát ở mỗi huyện, quận một xã, phường. Nhìn chung, các địa phương đã bám sát sự chỉ đạo, hướng dẫn của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN và Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội. Ngành lao động - thương binh và xã hội, ủy ban MTTQVN các cấp và các tổ chức, đơn vị tham gia thực hiện đã phát huy vai trò, trách nhiệm, chủ động phối hợp để kiểm tra, đánh giá tại các địa phương. Chương trình đã và đang nhận được sự quan tâm và kỳ vọng của đông đảo các tầng lớp nhân dân. Sau khi sơ kết giai đoạn thí điểm, từ tháng 8 đến tháng 10-2014 sẽ tiến hành rà soát tại tất cả các xã, phường còn lại trong cả nước. Kết quả tổng rà soát sẽ được báo cáo Chính phủ và Quốc hội vào cuối năm 2014.
Ủy ban MTTQVN và các tổ chức thành viên sẽ tiếp tục giám sát việc giải quyết ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân tại các kỳ họp Quốc hội và HĐND các cấp. Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQVN đã phối hợp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổng hợp và báo cáo trước Quốc hội tại mỗi kỳ họp hàng nghìn ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân về những vấn đề bức xúc trong cả nước. Tương tự, ủy ban MTTQVN các cấp cũng phối hợp tổng hợp và báo cáo tại mỗi kỳ họp của HĐND cùng cấp về tình hình nhân dân, ý kiến của nhân dân về kết quả phát triển kinh tế - xã hội, việc MTTQVN tham gia xây dựng chính quyền và ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân ở địa phương. Trong những năm qua, việc giám sát các cơ quan chức năng trong việc tiếp thu và giải quyết ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân chưa được quan tâm đúng mức. Việc tổng hợp và phản ánh ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân là rất cần thiết, nhưng nếu chỉ dừng lại ở đó thì MTTQVN chưa làm tròn trách nhiệm với nhân dân, chưa thực hiện đầy đủ chức năng đại diện và bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp nhân dân(4).
Sáu tháng đầu năm 2014, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN đã chủ động tích cực triển khai các hoạt động giám sát, kịp thời kiến nghị, đề xuất một số vấn đề có tính thời sự, bức xúc, được Chính phủ và các cơ quan chức năng quan tâm giải quyết, như kiến nghị và được Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tăng cường kiểm tra, ngăn chặn, xử lý hành vi khai thác cát trái phép; áp dụng biện pháp bình ổn giá đối với sản phẩm sữa dành cho trẻ em dưới 6 tuổi; sửa đổi khoản 2, Điều 13 của Luật Quốc tịch Việt Nam quy định về thời hạn đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài... Những nội dung này đã được Chính phủ đưa vào Nghị quyết phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 4-2014.
Trong năm 2014, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN tăng cường phối hợp với một số tổ chức thành viên và các cơ quan nhà nước có liên quan, xây dựng chương trình phối hợp triển khai giám sát chuyên đề trên một số lĩnh vực mà hiện đang có nhiều bức xúc:
Một là, giám sát việc thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội (BHXH) trong các loại hình doanh nghiệp theo Chương trình phối hợp giữa Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam với Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Thanh tra Chính phủ và Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã ký kết ngày 02-7-2014, trong đó tập trung vào các doanh nghiệp nhà nước sau khi cổ phần hóa, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) và một số doanh nghiệp tư nhân tại những địa bàn có đông công nhân lao động. Qua giám sát, kiến nghị với các cơ quan chức năng có các giải pháp hữu hiệu nhằm hạn chế tình trạng nợ, chậm và trốn đóng BHXH của người sử dụng lao động; có thêm cơ sở thực tiễn để tham gia góp ý sửa đổi, bổ sung Luật Bảo hiểm xã hội, bảo vệ tốt hơn quyền được tham gia và hưởng BHXH của người lao động.
Hai là, giám sát việc thực hiện pháp luật về sản xuất, kinh doanh vật tư nông nghiệp theo Chương trình phối hợp giữa Trung ương Hội Nông dân Việt Nam với Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Công Thương đã ký kết ngày 17-7-2014, nhằm phát hiện, ngăn chặn, xử lý đối với tổ chức, cá nhân vi phạm pháp luật về sản xuất, kinh doanh, sử dụng vật tư nông nghiệp giả, kém chất lượng, ngoài danh mục lưu hành, không rõ nguồn gốc, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nông dân; nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện các quy định của pháp luật về quản lý, sản xuất, kinh doanh, sử dụng vật tư nông nghiệp; từng bước thực hiện quản lý, sản xuất, kinh doanh, sử dụng vật tư nông nghiệp theo đúng quy định của pháp luật; kịp thời phát hiện những hạn chế, yếu kém trong quản lý, tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về sản xuất, kinh doanh, sử dụng vật tư nông nghiệp để kiến nghị sửa đổi, bổ sung cho phù hợp; tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.
Ba là, giám sát việc thực hiện pháp luật của các cơ sở khám, chữa bệnh ngoài công lập do Tổng hội Y học Việt Nam chủ trì phối hợp với Bộ Y tế và Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN triển khai. Hiện nay, cả nước có hơn 30.000 phòng khám tư nhân, 39.000 nhà thuốc tư nhân, song ngành y tế từ Bộ đến các sở y tế các tỉnh, thành phố chỉ có 250 thanh tra viên, do đó, phát huy vai trò của MTTQVN và các đoàn thể trong phối hợp giám sát hoạt động hành nghề y dược tư nhân là hết sức cần thiết. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN, Tổng hội Y học Việt Nam và Bộ Y tế đang xây dựng chương trình phối hợp giám sát, trong đó phát huy vai trò nòng cốt của Tổng hội Y học Việt Nam.
Bốn là, giám sát việc thực hiện Luật Khoa học và Công nghệ và Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa XI “Phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”, do Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam chủ trì phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ và Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN triển khai. Công tác xây dựng chương trình phối hợp đang được các bên liên quan chuẩn bị.
Song song với việc triển khai các hoạt động giám sát, MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội tiến hành phản biện xã hội theo quy định, tập trung vào việc góp ý các dự thảo luật, pháp lệnh do các cơ quan chức năng chuẩn bị để trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến và thông qua; các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và góp ý vào các dự thảo về chủ trương, đường lối của Đảng, nhất là trong quá trình chuẩn bị và tổ chức đại hội đảng các cấp và Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng. Tích cực, chủ động tham gia quá trình chuẩn bị bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND nhiệm kỳ tới theo đúng chức năng, nhiệm vụ cũng chính là phát huy vai trò phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội.
Phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, tự hào về truyền thống vẻ vang của Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam gần 84 năm qua, với sự quan tâm lãnh đạo của Đảng, sự phối hợp, tạo điều kiện của Nhà nước, sự phối hợp, thống nhất hành động của các tổ chức thành viên và sự hưởng ứng, tham gia của các tầng lớp nhân dân, MTTQVN sẽ tiếp tục phát huy vai trò của mình, triển khai có hiệu quả hoạt động giám sát và phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng và Nhà nước trong sạch, vững mạnh, xây dựng và phát huy khối đại đoàn kết toàn dân tộc, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XI của Đảng vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Trên cơ sở tổng kết lý luận và thực tiễn, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Đảng ta tiếp tục khẳng định vai trò rất quan trọng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) trong sự nghiệp xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ quốc, và yêu cầu “Nhà nước ban hành cơ chế để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân thực hiện tốt vai trò giám sát và phản biện xã hội”. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng chỉ rõ: “Đảng, Nhà nước có cơ chế, chính sách, tạo điều kiện để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân hoạt động có hiệu quả, thực hiện vai trò giám sát và phản biện xã hội”.
Trong phương hướng, nhiệm vụ phát triển đất nước 5 năm 2011 - 2015, Đảng ta cũng khẳng định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân... thực hiện dân chủ, giám sát và phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh...”.
Điều 9, Hiến pháp năm 2013 của nước ta đã khẳng định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.”
Ngày 12-12-2013, Bộ Chính trị đã ban hành Quyết định số 217-QĐ/TW, Về việc ban hành Quy chế Giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội; và Quyết định số 218-QĐ/TW, ban hành Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền.
Giám sát của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội là việc theo dõi, phát hiện, xem xét, đánh giá, kiến nghị nhằm tác động đối với cơ quan, tổ chức và cán bộ, đảng viên, đại biểu dân cử, công chức, viên chức nhà nước về việc thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội là việc nhận xét, đánh giá, nêu chính kiến, kiến nghị đối với dự thảo các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Giám sát là để trả lời câu hỏi việc thực thi chủ trương, chính sách, pháp luật như thế nào, tác dụng đối với kinh tế - xã hội thế nào, quyền lợi của nhân dân có được bảo đảm không? Còn phản biện xã hội là để trả lời câu hỏi, dự thảo chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật đã phù hợp chưa, có đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước, hội nhập quốc tế và nguyện vọng chính đáng của nhân dân hay không?
Những năm qua, MTTQVN đã tiến hành nhiều hoạt động giám sát, như giám sát giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân; giám sát việc thực hiện Quy chế Dân chủ ở cơ sở, giám sát thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; giám sát cán bộ, công chức, đảng viên ở khu dân cư; giám sát đầu tư của cộng đồng(1); lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ chủ chốt do hội đồng nhân dân (HĐND) cấp xã bầu; giám sát thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước... Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng đã tiến hành các hoạt động mang tính chất phản biện xã hội, như hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND các cấp; tham gia góp ý văn kiện đại hội đảng bộ các cấp và Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng; góp ý vào Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 vừa qua(2)...
Tuy nhiên, trước khi Quy chế Giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội được ban hành thì hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức này được quy định ở rất nhiều văn bản pháp luật khác nhau(3), nhưng chưa có quy định cụ thể về phản biện xã hội. Điều này đã ảnh hưởng rất lớn đến việc phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội thời gian qua. Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị đã quy định cụ thể về khái niệm, mục đích, tính chất, nguyên tắc, đối tượng, nội dung, phạm vi, phương pháp, quyền và trách nhiệm của các bên có liên quan trong giám sát và phản biện xã hội. Đây là cơ sở quan trọng để MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội phát huy vai trò và nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát và phản biện xã hội của mình trong thời gian tới.
Ngày 17-4-2014, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN đã ban hành Thông tri số 28/TTr-MTTW-BTT để hướng dẫn MTTQVN các cấp triển khai Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị và ban hành Kế hoạch số 471/KH-MTTW-BTT để triển khai thực hiện trong năm 2014. Theo đó, hằng năm, ủy ban MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội cần xây dựng chương trình, kế hoạch cụ thể để triển khai giám sát ở các lĩnh vực, nội dung nào đáp ứng nhu cầu của nhân dân và sự phát triển của địa phương, đồng thời đòi hỏi sự tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội thì ủy ban MTTQVN sẽ chủ trì phối hợp thực hiện; những lĩnh vực, nội dung mang tính chất chuyên sâu sẽ do một tổ chức chính trị - xã hội phù hợp chủ trì phối hợp thực hiện hoặc phát huy vai trò nòng cốt của một tổ chức thành viên trong lĩnh vực đó. Khi tiến hành các hoạt động giám sát và phản biện xã hội và góp ý xây dựng Đảng, chính quyền, MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội cần chú ý các nguyên tắc sau đây:
- Việc thực hiện giám sát và phản biện xã hội phải gắn với việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; tăng cường đồng thuận xã hội và mối quan hệ mật thiết giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân.
- Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, phù hợp với Hiến pháp, pháp luật, Điều lệ MTTQVN, điều lệ của các đoàn thể chính trị - xã hội cũng như quy chế phối hợp và thống nhất hành động của các tổ chức thành viên trong MTTQVN; có sự phối hợp chặt chẽ giữa ủy ban MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội với các cơ quan của chính quyền có liên quan. Ủy ban MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội thực hiện giám sát và kiến nghị; việc xử lý vi phạm được phát hiện qua giám sát của MTTQ do các cơ quan nhà nước, tổ chức đảng thực hiện theo quy định của pháp luật và Điều lệ Đảng.
- Việc tổ chức thực hiện giám sát và phản biện xã hội cần có lộ trình thích hợp, phù hợp với năng lực tổ chức thực hiện của ủy ban MTTQVN, các tổ chức thành viên và điều kiện thực tế ở mỗi cấp; thời gian đầu cần tiến hành thí điểm, sau đó rút kinh nghiệm để triển khai diện rộng; định kỳ sơ kết, tổng kết nhằm nhân rộng các cách làm tốt, rút kinh nghiệm cách làm chưa hiệu quả, đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản hướng dẫn để bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ hiệu quả, thiết thực.
Cùng với các quy định đã có từ trước về giám sát, Quy chế Giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội, Quy định về MTTQVN, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền đã được Bộ Chính trị ban hành, tới đây trong Luật Mặt trận Tổ quốc (sửa đổi) sẽ có những quy định cụ thể về hoạt động giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN, góp phần quan trọng hoàn thiện các cơ sở pháp lý để triển khai các hoạt động giám sát và phản biện xã hội.
Năm 2014 và 2015 là những năm đầu triển khai thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị, căn cứ vào tình hình thực tiễn của đất nước và điều kiện thực tế của MTTQVN và các tổ chức thành viên, ủy ban MTTQVN các cấp và các tổ chức thành viên cần tiếp tục phối hợp triển khai có hiệu quả các hoạt động giám sát đang được thực hiện hằng năm, như giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân; giám sát việc thực hiện Quy chế Dân chủ ở cơ sở, giám sát thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; giám sát cán bộ, công chức, đảng viên ở khu dân cư; giám sát đầu tư của cộng đồng...
Đồng thời, tập trung triển khai có hiệu quả chương trình tổng rà soát việc thực hiện chính sách ưu đãi đối với người có công với cách mạng theo Chỉ thị số 23/CT-TTg, ngày 27-10-2013, của Thủ tướng Chính phủ. Đây là hoạt động hết sức có ý nghĩa, góp phần đánh giá đầy đủ, toàn diện việc thực hiện chính sách của Đảng và Nhà nước đối với người có công, đáp ứng nguyện vọng của người có công và toàn xã hội, kiên quyết khắc phục các thiếu sót, chậm trễ trong việc thực hiện đầy đủ chính sách đối với người có công và tiếp tục hoàn thiện chính sách đối với người có công cho các đối tượng khác nhau.
Năm nay, kỷ niệm 60 năm chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, hướng tới kỷ niệm 70 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam và 40 năm giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN chủ trì phối hợp với Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Hội Nạn nhân chất độc da cam, Hội Cựu thanh niên xung phong, Hội Hỗ trợ gia đình liệt sĩ, triển khai thực hiện hoạt động này trên phạm vi toàn quốc.
Thực hiện Chương trình phối hợp số 4836/CTr-BLĐTBXH-MTTW, ngày 05-12-2013, và Hướng dẫn số 684/HD- BLĐTBXH-MTTW, ngày 12-3-2014, của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN, đến nay các địa phương đã triển khai công tác chỉ đạo và tiến hành làm điểm: đến tháng 7-2014 đã triển khai rà soát ở mỗi huyện, quận một xã, phường. Nhìn chung, các địa phương đã bám sát sự chỉ đạo, hướng dẫn của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN và Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội. Ngành lao động - thương binh và xã hội, ủy ban MTTQVN các cấp và các tổ chức, đơn vị tham gia thực hiện đã phát huy vai trò, trách nhiệm, chủ động phối hợp để kiểm tra, đánh giá tại các địa phương. Chương trình đã và đang nhận được sự quan tâm và kỳ vọng của đông đảo các tầng lớp nhân dân. Sau khi sơ kết giai đoạn thí điểm, từ tháng 8 đến tháng 10-2014 sẽ tiến hành rà soát tại tất cả các xã, phường còn lại trong cả nước. Kết quả tổng rà soát sẽ được báo cáo Chính phủ và Quốc hội vào cuối năm 2014.
Ủy ban MTTQVN và các tổ chức thành viên sẽ tiếp tục giám sát việc giải quyết ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân tại các kỳ họp Quốc hội và HĐND các cấp. Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQVN đã phối hợp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổng hợp và báo cáo trước Quốc hội tại mỗi kỳ họp hàng nghìn ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân về những vấn đề bức xúc trong cả nước. Tương tự, ủy ban MTTQVN các cấp cũng phối hợp tổng hợp và báo cáo tại mỗi kỳ họp của HĐND cùng cấp về tình hình nhân dân, ý kiến của nhân dân về kết quả phát triển kinh tế - xã hội, việc MTTQVN tham gia xây dựng chính quyền và ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân ở địa phương. Trong những năm qua, việc giám sát các cơ quan chức năng trong việc tiếp thu và giải quyết ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân chưa được quan tâm đúng mức. Việc tổng hợp và phản ánh ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân là rất cần thiết, nhưng nếu chỉ dừng lại ở đó thì MTTQVN chưa làm tròn trách nhiệm với nhân dân, chưa thực hiện đầy đủ chức năng đại diện và bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp nhân dân(4).
Sáu tháng đầu năm 2014, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN đã chủ động tích cực triển khai các hoạt động giám sát, kịp thời kiến nghị, đề xuất một số vấn đề có tính thời sự, bức xúc, được Chính phủ và các cơ quan chức năng quan tâm giải quyết, như kiến nghị và được Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tăng cường kiểm tra, ngăn chặn, xử lý hành vi khai thác cát trái phép; áp dụng biện pháp bình ổn giá đối với sản phẩm sữa dành cho trẻ em dưới 6 tuổi; sửa đổi khoản 2, Điều 13 của Luật Quốc tịch Việt Nam quy định về thời hạn đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài... Những nội dung này đã được Chính phủ đưa vào Nghị quyết phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 4-2014.
Trong năm 2014, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN tăng cường phối hợp với một số tổ chức thành viên và các cơ quan nhà nước có liên quan, xây dựng chương trình phối hợp triển khai giám sát chuyên đề trên một số lĩnh vực mà hiện đang có nhiều bức xúc:
Một là, giám sát việc thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội (BHXH) trong các loại hình doanh nghiệp theo Chương trình phối hợp giữa Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam với Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Thanh tra Chính phủ và Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã ký kết ngày 02-7-2014, trong đó tập trung vào các doanh nghiệp nhà nước sau khi cổ phần hóa, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) và một số doanh nghiệp tư nhân tại những địa bàn có đông công nhân lao động. Qua giám sát, kiến nghị với các cơ quan chức năng có các giải pháp hữu hiệu nhằm hạn chế tình trạng nợ, chậm và trốn đóng BHXH của người sử dụng lao động; có thêm cơ sở thực tiễn để tham gia góp ý sửa đổi, bổ sung Luật Bảo hiểm xã hội, bảo vệ tốt hơn quyền được tham gia và hưởng BHXH của người lao động.
Hai là, giám sát việc thực hiện pháp luật về sản xuất, kinh doanh vật tư nông nghiệp theo Chương trình phối hợp giữa Trung ương Hội Nông dân Việt Nam với Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Công Thương đã ký kết ngày 17-7-2014, nhằm phát hiện, ngăn chặn, xử lý đối với tổ chức, cá nhân vi phạm pháp luật về sản xuất, kinh doanh, sử dụng vật tư nông nghiệp giả, kém chất lượng, ngoài danh mục lưu hành, không rõ nguồn gốc, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nông dân; nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện các quy định của pháp luật về quản lý, sản xuất, kinh doanh, sử dụng vật tư nông nghiệp; từng bước thực hiện quản lý, sản xuất, kinh doanh, sử dụng vật tư nông nghiệp theo đúng quy định của pháp luật; kịp thời phát hiện những hạn chế, yếu kém trong quản lý, tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về sản xuất, kinh doanh, sử dụng vật tư nông nghiệp để kiến nghị sửa đổi, bổ sung cho phù hợp; tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.
Ba là, giám sát việc thực hiện pháp luật của các cơ sở khám, chữa bệnh ngoài công lập do Tổng hội Y học Việt Nam chủ trì phối hợp với Bộ Y tế và Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN triển khai. Hiện nay, cả nước có hơn 30.000 phòng khám tư nhân, 39.000 nhà thuốc tư nhân, song ngành y tế từ Bộ đến các sở y tế các tỉnh, thành phố chỉ có 250 thanh tra viên, do đó, phát huy vai trò của MTTQVN và các đoàn thể trong phối hợp giám sát hoạt động hành nghề y dược tư nhân là hết sức cần thiết. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN, Tổng hội Y học Việt Nam và Bộ Y tế đang xây dựng chương trình phối hợp giám sát, trong đó phát huy vai trò nòng cốt của Tổng hội Y học Việt Nam.
Bốn là, giám sát việc thực hiện Luật Khoa học và Công nghệ và Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa XI “Phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”, do Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam chủ trì phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ và Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN triển khai. Công tác xây dựng chương trình phối hợp đang được các bên liên quan chuẩn bị.
Song song với việc triển khai các hoạt động giám sát, MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội tiến hành phản biện xã hội theo quy định, tập trung vào việc góp ý các dự thảo luật, pháp lệnh do các cơ quan chức năng chuẩn bị để trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến và thông qua; các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và góp ý vào các dự thảo về chủ trương, đường lối của Đảng, nhất là trong quá trình chuẩn bị và tổ chức đại hội đảng các cấp và Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng. Tích cực, chủ động tham gia quá trình chuẩn bị bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND nhiệm kỳ tới theo đúng chức năng, nhiệm vụ cũng chính là phát huy vai trò phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội.
Phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, tự hào về truyền thống vẻ vang của Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam gần 84 năm qua, với sự quan tâm lãnh đạo của Đảng, sự phối hợp, tạo điều kiện của Nhà nước, sự phối hợp, thống nhất hành động của các tổ chức thành viên và sự hưởng ứng, tham gia của các tầng lớp nhân dân, MTTQVN sẽ tiếp tục phát huy vai trò của mình, triển khai có hiệu quả hoạt động giám sát và phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng và Nhà nước trong sạch, vững mạnh, xây dựng và phát huy khối đại đoàn kết toàn dân tộc, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XI của Đảng vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.