Vượt qua nỗi sợ

Để hiểu về kỳ tích của một đất nước, thay vì tập trung vào việc chứng minh thành tích đó có được là do ảo vọng, tốt nhất nên nhìn vào nguyên nhân mang lại hào quang cho họ. Những bí mật về "hổ lớn" Trung Quốc sẽ được vén màn bằng cách đi sâu vào những sách lược quan trọng về kinh tế.

Đối với phương Tây, năm 2008 đánh dấu sự sang trang của một giai đoạn khó khăn của khủng hoảng, suy thoái và phục hồi không đồng đều. Đối với Trung Quốc, năm 2008 cũng trở thành một cột mốc quan trọng, nhưng ít ai ngờ đây là khởi đầu cho một thập niên tiến bộ nhanh chóng mà người ta khó có thể lường trước.

Tất nhiên, sự kiện hy hữu Ngân hàng Đầu tư danh tiếng của Mỹ - Lehman Brothers sụp đổ, đã châm ngòi cho một cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc như "đứng đống lửa, ngồi đống than". Mối lo ngại của họ được cộng hưởng bởi các thiên tai xảy ra vào thời điểm đó - bao gồm mưa băng và bão tuyết nghiêm trọng ở miền Nam vào tháng 1/2008 và trận động đất Tứ Xuyên tàn khốc năm tháng sau đó, đã cướp đi sinh mạng của 70.000 người Trung Quốc. Tình trạng bất ổn ở Tây Tạng cũng như góp một mồi lửa thổi bùng lên vụ đại hỏa hoạn Trung Quốc cần đối mặt.

Bước đầu, nỗi sợ của Trung Quốc dường như trở thành sự thật. Mặc dù Thế vận hội ấn tượng tại Bắc Kinh đã được tổ chức thành công vào tháng 8, thị trường chứng khoán đã nếm trải sự lao dốc từ mức cao nhất năm 2007 là 6.124 xuống còn 1.664 vào tháng 10 năm 2008, với mức độ "tàn phá" kỷ lục.

Tuy vậy, các nhà chức trách Trung Quốc vẫn kiên trì với tầm nhìn dài hạn để điều chỉnh lại mô hình tăng trưởng của đất nước, bằng cách chuyển hướng xuất khẩu sang tập trung nguồn lực cho tiêu dùng trong nước. Trên thực tế, cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu đã trở thành chất xúc tác để củng cố thêm quyết tâm thực hiện cam kết đó, xuất phát từ sự ý thức sâu sắc những rủi ro khi Trung Quốc phụ thuộc vào nhu cầu từ nước ngoài.

Những trái ngọt đầu tiên đã đến với Trung Quốc. Trong thập kỷ qua, rất nhiều người Trung Quốc đã gia nhập tầng lớp trung lưu, hiện là 200-300 triệu người. Với giá trị tài sản ròng trung bình đạt ngưỡng 139.000 USD/người, tổng sức mạnh chi tiêu của nhóm này có thể lên tới hơn 28 nghìn tỷ USD, so với 16,8 nghìn tỷ USD ở Hoa Kỳ và 9,7 nghìn tỷ USD ở Nhật Bản.

Sự bùng nổ khiến thế giới kinh ngạc

Tầng lớp trung lưu Trung Quốc đã nắm giữ sức mạnh đó. Trung Quốc chiếm 70% lượng mua hàng xa xỉ toàn cầu hàng năm trong thập kỷ qua. Mặc dù số lượng sở hữu xe bình quân đầu người chỉ bằng một nửa mức trung bình toàn cầu nhưng kể từ năm 2008, người Trung Quốc luôn giữ vững vị trí dẫn đầu khi trở thành nước tiêu thụ ô tô hàng đầu thế giới, vượt qua Mỹ. Năm 2018, hơn 150 triệu người Trung Quốc đã đi du lịch nước ngoài.

Đối với các nhà chức trách Trung Quốc, việc thúc đẩy sự xuất hiện của một tầng lớp trung lưu đáng gờm như vậy là một cơ hội chiến lược quan trọng. Như Lưu Hạc, trợ lý kinh tế hàng đầu của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, đã viết vào năm 2013, mục tiêu của Trung Quốc, trước cuộc khủng hoảng, nằm ở việc trở thành một trung tâm sản xuất toàn cầu. Nếu đạt được điều này, nó sẽ hiển nhiên trở thành nam châm thu hút vốn và kiến ​​thức quốc tế.

Sau năm 2008, các mệnh lệnh chiến lược của Trung Quốc đã chuyển sang giảm rủi ro nợ và tăng tổng cầu, đồng thời triển khai các biện pháp kích thích kinh tế lớn để khuyến khích tiêu dùng và đầu tư trong nước, từ đó giảm thiểu khả năng bị tổn thương của Trung Quốc đối với các cú shock ngoại vi.

Là một phần của sáng kiến ​​này, Trung Quốc theo đuổi các khoản đầu tư cơ sở hạ tầng quy mô lớn, chẳng hạn như xây dựng gần 30.000 km đường sắt cao tốc. Tính kết nối được nâng cao. Chỉ riêng năm ngoái, mạng lưới đường sắt đã vận chuyển gần hai tỷ hành khách, nhờ đó, tạo điều kiện cho mối quan hệ kinh tế khu vực gần gũi hơn, thúc đẩy đô thị hóa và tăng cường khả năng tiêu thụ đáng kể.

Nhờ những nỗ lực như vậy - cùng với việc sáp nhập và mua lại để có được các công nghệ quan trọng và đầu tư cơ sở hạ tầng sinh lợi ở các nền kinh tế phát triển - nền kinh tế Trung Quốc gần như tăng gấp ba lần từ 2008 đến 2018, với GDP đạt 13,6 nghìn tỷ USD. Trong khi đó, GDP của Trung Quốc nhỏ hơn 50% so với Nhật Bản năm 2008, tuy nhiên, vào năm 2016, thế cờ lật ngược. Trung Quốc ở vị thế lớn hơn Nhật Bản 2,3 lần.

Không có con đường thăng tiến nào trải đầy trái ngọt, những thách thức vẫn luôn đeo bám. Giá trị đất và nhà ở tăng vọt, ở đô thị ghi nhận những cú tăng vọt, đến mức nhiều người hoang mang với nỗ lo sợ về bong bóng bất động sản. Tăng trưởng tín dụng đồng nghĩa mang lại hàng nghìn rủi ro. Tuy nhiên, nhìn chung, các chính sách bành trướng đã hỗ trợ Trung Quốc nổi lên nhanh chóng như một cường quốc kinh tế toàn cầu.

Nhưng các nhà lãnh đạo của Trung Quốc đã vô tình không lên kế hoạch cho một đặc điểm quan trọng của mô hình tăng trưởng này: các ngành công nghiệp đổi mới tập trung vào tiêu dùng gần như không tồn tại trong năm 2008 và ngày càng thúc đẩy nền kinh tế Trung Quốc ngày nay.

Trung Quốc hiện là cái nôi của những công ty hàng đầu thế giới về thương mại điện tử và thanh toán di động. Năm 2018, thanh toán di động ở Trung Quốc lên tới 24 nghìn tỷ USD - gấp 160 lần con số của Mỹ. Các ngân hàng nhà nước và các công ty hóa dầu là các công ty hàng đầu của Trung Quốc năm 2008 đã bị các đại gia thương mại điện tử và internet là Alibaba và Tencent vượt qua. Các công ty Internet và công nghệ hiện đã và đang tạo ra hàng chục triệu việc làm mỗi năm.

Trong khi đó, hiệu suất của lĩnh vực sản xuất - từ lâu là động cơ chính của sự phát triển của Trung Quốc và vẫn là quốc gia sử dụng lao động lớn nhất - đã suy yếu, một phần do sự cải thiện tiền lương nhanh chóng. Kết quả dẫn đến một sự thay đổi cơ bản trong thành phần cấu trúc của nền kinh tế Trung Quốc.

Tuy nhiên, thay vì khám phá và hướng sự chú ý vào sự thay đổi này, nhiều nhà kinh tế đã tập trung vào việc cố gắng tường thuật lại tăng trưởng của Trung Quốc như một phương thức lý giải.  Ví dụ, một nghiên cứu gần đây của Viện Brookings, ước tính rằng nền kinh tế Trung Quốc nhỏ hơn khoảng 12% so với số liệu chính thức chỉ ra.

Việc nhìn nhận theo hướng đi này không đem lại hiệu quả. Những thay đổi của nền kinh tế Trung Quốc đã trải qua trong thập kỷ qua mang tính toàn diện, chưa từng có tiền lệ và thiết yếu. Để hiểu về kỳ tích của một đất nước, tốt nhất nên nhìn vào động cơ mang lại hào quang cho họ, thay vì tập trung vào việc chứng minh thành tích đó có được là do ảo vọng.