Nhân dịp đầu xuân năm mới, TS Nguyễn Sơn - Chủ tịch Hội đồng quản trị (HĐQT) VSD có buổi trao đổi về tiềm năng vị thế mô hình mới của VSD - đang được VSD phối hợp các đơn vị chức năng của Bộ Tài chính để ban hành Quyết định về thành lập Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam và các bước triển khai theo Luật Chứng khoán.

Cải thiện thanh khoản thị trường

Theo quy định hiện nay, trong hoạt động bù trừ thanh toán giao dịch chứng khoán, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) đóng vai trò là tổ chức vận hành hệ thống thanh toán, cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán niêm yết và đăng ký giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán cho các bên tham gia giao dịch.

Theo cơ chế này, VSD không chịu trách nhiệm cuối cùng về các rủi ro thanh toán trong trường hợp các bên tham gia giao dịch rơi vào tình trạng mất khả năng thanh toán.

Để bảo đảm an toàn cho hoạt động thanh toán, VSD có áp dụng các biện pháp hỗ trợ thanh toán như sử dụng quỹ hỗ trợ thanh toán trong trường hợp thiếu tiền, vay chứng khoán, lùi thời hạn thanh toán và cuối cùng là từ chối thanh toán giao dịch chứng khoán. Trong trường hợp phải lùi thời hạn thanh toán hoặc từ chối thanh toán giao dịch chứng khoán thì thành viên lưu ký mất khả năng thanh toán phải bồi thường cho các bên liên quan.

Bên cạnh đó, để hạn chế rủi ro mất khả năng thanh toán thì quy định pháp lý hiện nay yêu cầu thành viên lưu ký phải kiểm soát việc đặt lệnh của nhà đầu tư theo hướng nhà đầu tư phải có đủ chứng khoán trên tài khoản giao dịch trước khi bán, phải có đủ 100% tiền trước khi đặt lệnh mua (cơ chế prefunding).

Quy định này đang được xem là một trong những rào cản cho việc nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam cũng như hạn chế sức mua của nhà đầu tư, dẫn tới giảm tính thanh khoản của thị trường. 

Theo TS. Nguyễn Sơn, những hạn chế này sẽ được cải thiện khi VSD chuyển đổi sang mô hình bù trừ, thanh toán theo cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) cho giao dịch chứng khoán được đưa vào khi triển khai quy định của Luật chứng khoán 2019, Nghị định hướng dẫn Luật chứng khoán 2019 và các văn bản pháp lý liên quan đã quy định.

“Đầu tiên sức mua của nhà đầu tư sẽ được tăng lên đáng kể khi thay vì phải có đủ 100% tiền trước khi mua như hiện nay, nhà đầu tư có thể chỉ phải ký quỹ tiền cho mỗi lệnh mua dự kiến thực hiện theo một tỷ lệ nhất định theo yêu cầu của thành viên bù trừ và số tiền phải thanh toán còn lại sẽ nhà đầu tư nộp cho thành viên bù trừ trước khi thanh toán” - Chủ tịch HĐQT VSD giải thích.

“Hơn nữa, thanh khoản của thị trường sẽ được cải thiện khi nghiệp vụ bán chứng khoán chờ về sẽ được áp dụng ngay khi triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm cho hoạt động bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán do các tính năng liên quan đã được tích hợp trong hệ thống công nghệ thông tin mới cũng như khung pháp lý cho các giao dịch này đã tiếp tục được hoàn thiện trong dự thảo Thông tư thay thế Thông tư 203/2015/TT-BTC về hướng dẫn giao dịch trên thị trường chứng khoán” - TS. Nguyễn Sơn phân tích tiếp.

“Cùng với đó, công tác quản lý rủi ro mất khả năng thanh toán được nâng cao, hoàn thiện theo hướng VSD thông qua cơ chế thế vị tham gia vào giao dịch để bảo đảm thanh toán cho nhà đầu tư trong trường hợp xảy ra mất khả năng thanh toán đồng thời bổ sung thêm nhiều lớp phòng vệ rủi ro như nâng cao tiêu chí làm thành viên bù trừ, ký quỹ giao dịch chứng khoán, đóng góp Quỹ bù trừ theo phương pháp định lượng rủi ro (stress test), sử dụng quỹ phòng ngừa rủi ro và nguồn vốn của VSD sau khi được Bộ Tài chính chấp thuận, cơ chế mua vào bắt buộc (buy-in), chuyển sang thanh toán bằng tiền ....” vị lãnh đạo của VSD nói.

“Theo đó, việc triển khai cơ chế CCP cho thị trường chứng khoán cơ sở sẽ là tiền đề quan trọng cho việc nâng hạng cũng như là cơ hội giúp cho thị trường chứng khoán Việt Nam có được bước phát triển mạnh mẽ mới” - TS Nguyễn Sơn nhận định. 

Tăng sức hấp dẫn của thị trường Việt Nam

Năm 2021, dự báo thị trường trong nước và quốc tế sẽ còn diễn biến phức tạp. Trong bối cảnh đó, ngoài việc bảo đảm cho thị trường vận hành an toàn, hiệu quả, bảo mật cũng như đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công chúng đầu tư, VSD luôn cố gắng không ngừng nâng cao chất lượng dịch vụ, tập trung phát triển hạ tầng công nghệ, bảo đảm vững chắc cho sự ổn định và phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam.

Hiện VSD đang nghiên cứu triển khai dịch vụ đăng ký biện pháp bảo đảm đối với chứng khoán đã đăng ký tập trung tại VSD theo yêu cầu của khách hàng và dịch vụ quản lý chứng khoán thế chấp; nghiên cứu triển khai mô hình đối tác bù trừ thanh toán trung tâm (CCP) cho thị trường chứng khoán cơ sở; nghiệp vụ giao dịch trong ngày và thanh toán chứng khoán chờ về.

Trong năm 2020, VSD đã và đang tiến hành các xây dựng hệ thống, hoàn thiện các quy chế, quy trình hướng dẫn và dự kiến triển khai các  nghiệp vụ này ngay sau khi Nghị định, Thông tư hướng dẫn các nội dung này trong Luật Chứng khoán năm 2019 được ban hành cũng như sau khi hệ thống công nghệ thông tin mới của toàn thị trường đi vào hoạt động. 

Về việc đưa vào vận hành hệ thống cung cấp dịch vụ Quản trị tài khoản hưu trí cá nhân. Quỹ hưu trí bổ sung tự nguyện được xem là một trong trụ cột mới của hệ thống hưu trí. Để nhanh chóng góp phần đưa Quỹ này đi vào hoạt động, năm 2020, VSD đã hoàn thành xây dựng hệ thống và đã ban hành Quy định về việc tổ chức cung cấp dịch vụ Quản trị tài khoản hưu trí cá nhân cho Quỹ hưu trí bổ sung tự nguyện tại VSD.

Trên cơ sở đó, năm 2021, VSD tiếp tục nghiên cứu hoàn thành một số công việc để chuẩn bị triển khai cung cấp dịch vụ quản trị tài khoản hưu trí cá nhân theo lộ trình sản phẩm đã được phê duyệt.

Sản phẩm này đi vào hoạt động sẽ là một dấu mốc về nỗ lực của tất cả các bên trong việc góp phần bổ sung thêm trụ cột vào hệ thống hưu trí đơn lẻ hiện nay, giúp cải cách hệ thống hưu trí Việt Nam dần trở thành hệ thống đa trụ cột, đem lại sự bền vững và bảo đảm tính đầy đủ hơn cho hệ thống hưu trí và góp phần nâng cao giá trị các sản phẩm trên thị trường cũng như đóng góp thiết thực cho thị trường vốn của Việt Nam.

Về triển khai xây dựng hệ thống cổng giao tiếp điện tử với tổ chức phát hành (TCPH). Hiện nay, có gần 2.000 TCPH có đăng ký chứng khoán tại VSD, VSD thực hiện cung cấp các dịch vụ về chứng khoán theo quy định của pháp luật chứng khoán cho các đơn vị này.

Hầu hết các quy trình liên quan đến các dịch vụ này đều thực hiện thủ công, gây tốn kém về chi phí và thời gian cho cả VSD lẫn TCPH. Trong khi đó, khối lượng TCPH và hồ sơ xử lý nghiệp vụ không ngừng gia tăng nên việc theo dõi và lưu trữ theo phương thức truyền thống luôn đặt áp lực lớn và rất dễ dẫn đến rủi ro cho các bộ phận hành chính, nghiệp vụ trong việc xử lý công việc, đặc biệt trong công tác tra cứu, đối chiếu hồ sơ.

Do vậy, năm 2020, VSD đã tập trung xây dựng hệ thống cổng giao tiếp điện tử với TCPH, đến nay, hệ thống cơ bản đã hoàn thành và dự kiến sẽ hoạt động vào đầu năm 2021.

Hệ thống đi vào hoạt động sẽ là một bước tiến mới trong việc nâng cao hiệu quả trong hoạt động cung cấp dịch vụ đăng ký chứng khoán cho TCPH; bảo đảm an toàn thông tin, tiết kiệm và tăng tính chuyên nghiệp trong việc áp dụng công nghệ vào xử lý nghiệp vụ tại VSD và cũng là cơ sở, xây dựng nền tảng cho các dịch vụ mới trong tương lai của VSD cho TCPH.

Ngoài ra, để bắt kịp xu thế cách mạng công nghệ 4.0, hiện VSD đã và đang chủ động nghiên cứu một số dịch vụ, sản phẩm mới để đưa vào ứng dụng tại VSD, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng đa dạng của thị trường và phù hợp với các chuẩn mực quốc tế như nghiên cứu: ứng dụng công nghệ Blockchain trong các hoạt động nghiệp vụ; dịch vụ Sổ cổ đông điện tử (E-passbook); cơ chế quản lý hoạt động lưu ký đối với chứng khoán niêm yết, giao dịch ở nước ngoài...

Việc triển khai các sản phẩm/dịch vụ trên không chỉ góp phần hoàn thiện cấu trúc sản phẩm, thúc đẩy hoạt động giao dịch trên thị trường chứng khoán Việt Nam, góp phần đa dạng hóa sản phẩm/dịch vụ mà còn tăng thêm sức hấp dẫn của thị trường đối với các nhà đầu tư trong và ngoài nước.