Nợ xấu có chiều hướng tăng trở lại?

Báo cáo của Chính phủ cho biết, đến hết tháng 9/2014 đã xử lý trên 53,6% tổng số nợ xấu thông qua thu nợ, bán phát mại tài sản đảm bảo, bán nợ, cơ cấu lại nợ và sử dụng dự phòng rủi ro. Tổng số nợ xấu đã mua lũy kế đến nay khoảng 90.000 tỷ đồng. Số dư quỹ dự phòng rủi ro của các TCTD tính đến tháng 8/2014 là 78.500 tỷ đồng. Tỷ lệ an toàn vốn của hệ thống các TCTD tại thời điểm tháng 8/2014 là 12,4%. Cơ cấu nguồn vốn của các tổ chức tín dụng (TCTD) dịch chuyển theo hướng ổn định và ít phụ thuộc vào thị trường liên ngân hàng và tỷ lệ huy động trên thị trường liên ngân hàng đã giảm từ 17,9% vào tháng 12/2012 xuống còn 13,73% vào tháng 9/2014.

Tuy nhiên, báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế Quốc hội cho rằng, việc xử lý nợ xấu của hệ thống ngân hàng vẫn còn chậm và hiệu quả chưa cao. Theo báo cáo của các TCTD, tính đến cuối tháng 9/2014 ở mức 3,8%, tăng hơn so với tỷ lệ tính tới cuối năm 2013 (3,61%). Như vậy, nợ xấu của hệ thống ngân hàng đang có chiều hướng tăng trở lại, nguyên nhân có nhiều nhưng tựu chung ở một số nguyên nhân sau:

Thứ nhất, quá trình cơ cấu lại các TCTD gặp không ít khó khăn do khuôn khổ pháp lý chưa hoàn thiện, thiếu các nhà đầu tư có đủ năng lực tài chính, quản trị, thủ tục, trình tự xử lý và thương lượng giữa các nhà đầu tư mất nhiều thời gian. Việc tái cơ cấu xử lý những tồn tại, yếu kém ở một số TCTD, nhất là các TCTD thuộc các tập đoàn kinh tế, tổng công ty Nhà nước chưa được triển khai quyết liệt. Sự an toàn lành mạnh của hệ thống ngân hàng được cải thiện rõ rệt nhưng chưa đồng đều.

Thứ hai, khuôn khổ pháp lý về dân sự, kinh tế, đầu tư, tài chính, ngân hàng còn chưa rõ ràng, đồng bộ; cơ chế thực thi pháp luật có nơi, có lúc chưa bảo đảm nghiêm minh, công bằng, đặc biệt chưa bảo vệ quyền của chủ nợ. Trình tự, thủ tục xử lý tài sản, tố tụng và thi hành án phức tạp, kéo dài gây tốn kém thời gian và chi phí cho TCTD. Việc hình sự hóa trong lĩnh vực ngân hàng làm giảm khả năng thu hồi vốn, tài sản cho Nhà nước và nhân dân, đồng thời có thể làm gia tăng chi phí cơ cấu lại.

Thứ ba, trong chương trình cơ cấu lại ngân hàng và xử lý nợ xấu, về cơ bản không sử dụng tiền từ ngân sách nhà nước để xử lý những tổn thất, rủi ro của hệ thống. Tuy nhiên, cơ chế, chính sách khuyến khích, huy động các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia cơ cấu lại ngân hàng và xử lý nợ xấu còn chưa đủ hấp dẫn. Trên thực tế, tiến độ xử lý của Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng (VAMC) còn diễn ra chậm. Lý do là bởi chức năng và năng lực tài chính của VAMC còn hạn chế; thị trường mua bán nợ, vấn đề định giá tài sản, nguồn lực để mua bán dứt điểm nợ, bán nợ xấu ra thị trường, cơ chế phát mãi tài sản, cơ chế để “chứng khoán hóa” nợ... vẫn chưa hoàn thiện. Tuy nhiên, VAMC giờ đây đã bước đầu thể hiện là một công cụ tối ưu để giải quyết “khối u” nợ xấu. Số liệu tính đến tháng 9/2014 cho thấy, VAMC đã đưa nợ xấu ra ngoại bảng gần 60.000 tỷ đồng.

Thứ tư, sự phối hợp của các bộ, ngành, địa phương và cơ quan chức năng với NHNN trong cơ cấu lại hệ thống ngân hàng và xử lý nợ xấu chưa thực sự chặt chẽ và có hiệu quả. Thời gian qua, kết quả đạt được về cơ cấu lại ngân hàng và xử lý nợ xấu chủ yếu do những nỗ lực và sự chủ động của ngành Ngân hàng.

Thứ năm, việc thực hiện các giải pháp tái cơ cấu và xử lý nợ xấu thời gian qua chủ yếu là những giải pháp nội bộ của hệ thống các TCTD, đã và đang làm cho năng lực tài chính của hệ thống TCTD giảm, nếu kéo dài sẽ ảnh hưởng đến sự an toàn, vững mạnh của hệ thống TCTD.

Giải pháp xử lý nợ xấu hiệu quả

Nợ xấu giờ đây không còn là vấn đề riêng của ngành Ngân hàng, nó gắn liền với bài toán kinh tế vĩ mô, khai thông thị trường, phục hồi tổng cầu của nền kinh tế và khuôn khổ pháp lý điều chỉnh toàn bộ quá trình mua bán nợ xấu, xử lý tài sản, do đó cần thiết phải có những giải pháp đồng bộ nhằm xử lý triệt để vấn đề nợ xấu:

Một là, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý tạo hành lang cho quá trình xử lý nợ xấu. Cụ thể, sớm sửa đổi, bổ sung Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Nhà ở theo hướng phát triển thị trường nhà ở, mở rộng đối tượng sở hữu nhà ở và hình thành thị trường nhà ở tương lai; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Dân sự theo hướng bảo vệ quyền của chủ nợ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc bán, phát mại tài sản bảo đảm; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Doanh nghiệp theo hướng công khai, minh bạch hoạt động của doanh nghiệp; nghĩa vụ, trách nhiệm của doanh nghiệp đối với các khoản nợ ngân hàng; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bất động sản theo hướng cho phép chuyển nhượng dự án bất động sản.

Hai là, cần bổ sung năng lực tài chính cho VAMC, đồng thời tạo môi trường thông thoáng, đặc biệt là cơ sở pháp lý cho việc xử lý nợ, bán nợ, tài sản đảm bảo tiền vay theo hướng trao quyền chủ động nhiều hơn cho VAMC và các TCTD trong việc thu giữ, xử lý tài sản đảm bảo đi đôi với việc tăng cường tính minh bạch, công khai trong bán nợ, xử lý nợ xấu và tài sản đảm bảo.

Ba là, cần cơ chế phối hợp liên ngành, trung ương – địa phương. Đồng thời với việc các TCTD tập trung chủ động triển khai các giải pháp tự xử lý nợ xấu như đánh giá lại chất lượng và khả năng thù hồi của các khoản nợ để có biện pháp xử lý, thu nợ; bán nợ xấu cho các công ty quản lý tài sản, mua bán nợ; kiểm soát chặt chẽ và tiết giảm chi phí hoạt động để tích cực trích lập, sử dụng dự phòng rủi ro để xử lý nợ xấu; triển khai các giải pháp hạn chế nợ xấu phát sinh trong tương lai... thì Chính phủ cần chỉ đạo, đôn đốc các tập đoàn, tổng công ty và các doanh nghiệp nhà nước chủ động thoái vốn khỏi các TCTD theo lộ trình đã được phê duyệt; tích cực tham gia vào quá trình xử lý nợ xấu.

Cùng với đó, Bộ Tư pháp cần sớm ban hành Thông tư hướng dẫn trình tự, thủ tục bán đấu giá tài sản của VAMC. Bộ Tài chính sớm hoàn thiện khung pháp lý cho hình thành, phát triển và quản lý thị trường mua bán nợ; hoàn thiện các quy định tài chính về hoạt động sáp nhập, hợp nhất, mua lại, xóa nợ, cơ cấu lại nợ, hoán đổi nợ thành vốn chủ sở hữu đối với doanh nghiệp...

Đặc biệt, các chính quyền địa phương cần chủ động và tích cực phối hợp với NHNN tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong việc xử lý nợ xấu, hỗ trợ sản xuất kinh doanh, thúc đẩy thị trường bất động sản, sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách quản lý... nhằm tạo môi trường thuận lợi cho xử lý nợ xấu của các TCTD và hoạt động của VAMC.

Tài liệu tham khảo:

1. Xử lý nợ xấu: Cần có những giải pháp đồng bộ, TS. Trần Du Lịch, 2014;

2. Đánh giá sự phù hợp trong lộ trình, cách thức và hoàn thiện cơ cấu cho VAMC, TS. Nguyễn Quốc Hùng, 2014;

3. TS. Quách Mạnh Hào: "Xoá nợ xấu bằng những giải pháp mạnh và triệt để" - 2013.

4. Website: tapchitaichinh.vn, thoibaonganhang.vn, sbv.gov.vn.