Hình thức này đơn giản, dễ thực hiện đối với DN và cơ quan thuế; hạn chế được việc tiếp xúc giữa DN với cơ quan thuế. Tuy nhiên, khi thực hiện miễn giảm thuế có kỳ hạn, cần xem xét kỹ một số vấn đề:

Thứ nhất, đối tượng được hưởng lợi ích theo quy định này là những DN và dự án mới thành lập và hoạt động. Tuy nhiên, hầu hết các DN đang trong giai đoạn đầu tư vốn thì sẽ không có thu nhập trong những năm đầu mới đầu tư và do đó lợi ích thu được không lớn và như vậy, tác dụng ưu đãi phần nào bị hạn chế.

Thứ hai, nếu thời kỳ ưu đãi kéo dài sẽ tăng áp lực cho thu ngân sách. Ngược lại, nếu thời gian ưu đãi ngắn thì chỉ thu hút được các dự án ngắn hạn và dễ gây nên tình trạng chuyển vốn sang đầu tư ở một nước khác hoặc thành lập một DN mới để hưởng thời kỳ ưu đãi thuế mới.

Thứ ba, có thể gây ra hiện tượng các DN trong nước liên kết để chuyển hoạt động từ các đối tượng không được hưởng ưu đãi sang các đối tượng được hưởng ưu đãi nhằm tận dụng lợi ích này.

Bên cạnh đó, nếu thiết lập ngưỡng vốn đầu tư để xác định đối tượng được miễn giảm thuế có kỳ hạn thì các nhà đầu tư có thể sẽ cố gắng bằng mọi cách để đạt được ngưỡng, sau đó rút dần vốn đầu tư bằng các hình thức trả tiền lãi vay, trả tiền đặt cọc… đặc biệt là với các công ty nước ngoài.

- Đối với việc áp dụng thuế suất ưu đãi cho nhóm ngành nghề, lĩnh vực ưu tiên. Hiện nay, DN hoạt động trong lĩnh vực giáo dục - đào tạo, dạy nghề, y tế, văn hoá, thể thao và môi trường (lĩnh vực xã hội hoá) được áp dụng thuế suất 10% đối với phần thu nhập từ hoạt động này; hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp, quỹ tín dụng nhân dân được áp dụng thuế suất 20%. Dự thảo Luật bổ sung thêm: Dự án đầu tư xây dựng nhà ở xã hội để bán, cho thuê, cho thuê mua; thu nhập từ hoạt động báo in (kể cả quảng cáo trên báo) của cơ quan báo chí; thu nhập từ hoạt động xuất bản được áp dụng thuế suất 10%. Tổ chức tín dụng là hợp tác xã, tổ chức tài chính vi mô được áp dụng thuế suất 20%.

Biện pháp này có thể khuyến khích phát triển một số lĩnh vực nhất định và các chi phí về số thu minh bạch hơn.

(2) Nhóm các ưu đãi chi phí: bao gồm các chiết khấu đầu tư, khấu trừ thuế cho đầu tư, khấu hao nhanh.

So với miễn thuế kỳ hạn, hình thức chiết khấu đầu tư, khấu trừ thuế cho đầu tư là một công cụ tốt hơn khi cần thúc đẩy đầu tư, đồng thời tạo ra sự minh bạch hơn và dễ kiểm soát hơn. Chiết khấu đầu tư và khấu trừ thuế đầu tư có tác dụng rất tốt trong việc khuyến khích, hỗ trợ đầu tư do đối tượng được hưởng lợi trực tiếp từ số vốn mà họ đầu tư, và do đó, có tác động trực tiếp đến chi phí, giá thành sản phẩm. Với hình thức này, cả đối tượng đã có hoạt động sản xuất kinh doanh và đối tượng đầu tư mới đều được hưởng lợi. Tuy nhiên, chiết khấu đầu tư và khấu trừ thuế có những nhược điểm cơ bản.

Thứ nhất: Những hình thức ưu đãi này có xu hướng bóp méo sự lựa chọn của DN khi DN có xu hướng ưu tiên mua sắm các tài sản vốn ngắn hạn vì DN sẽ được tận dụng được các khoản chiết khấu và khấu trừ thuế mỗi khi tài sản được thay thế.

Thứ hai: Các DN đủ điều kiện được hưởng ưu đãi có thể tìm cách lạm dụng các quy định này bằng cách bán và mua tài sản cùng loại để khai báo các khoản chiết khấu và khấu trừ thuế nhiều lần, hoặc thông qua việc làm đại lý mua tài sản đối với DN không đủ điều kiện được cấp ưu đãi.

- Với hình thức khấu hao nhanh: Khấu hao nhanh là một hình thức ưu đãi thuế và có ít hạn chế nhất. Nhìn chung, việc cho phép các DN được áp dụng khấu hao nhanh sẽ có hai lợi thế: (i) ít tốn kém chi phí vì số thu bị giảm trong những năm đầu (so với trường hợp không áp dụng khấu hao nhanh) ít nhất cũng được khôi phục lại một phần trong những năm tiếp theo của vòng đời tài sản; (ii) nếu khấu hao nhanh chỉ được áp dụng tạm thời, khi các điều kiện khác ngang bằng thì điều đó có thể dẫn tới một luồng đầu tư ngắn hạn vì nhà đầu tư có xu hướng đẩy nhanh các kế hoạch đầu tư cho tương lai để tận dụng ưu đãi này. Hầu hết các quốc gia có hệ thống thuế hiện đại thường sử dụng phương pháp khấu hao nhanh.

(3) Ngoài các ưu đãi nêu trên, ưu đãi thuế thông qua chuyển lỗ cũng được xem như là hình thức hỗ trợ vốn cho các DN và có lợi cho những dự án lớn đầu tư vào sản xuất. Tuy nhiên, nó cũng gây ra những gánh nặng về quản lý khi phải theo dõi số lỗ của nhiều DN trong nhiều năm. Mặt khác, nếu không có quy định hợp lý về vấn đề tính khấu hao thì DN có thể trích khấu hao tăng trong những năm đầu và do đó, việc chuyển lỗ trong một số năm sẽ không có ý nghĩa đối với DN, hay nói cách khác, việc chuyển lỗ sẽ không đạt được hiệu quả như mong muốn.

Ưu đãi thuế bằng cách sử dụng cơ chế kích hoạt cũng gặp phải một số vấn đề khi đưa vào áp dụng. Cơ chế kích hoạt có thể được hiểu trong Dự thảo Luật Thuế TNDN đối với việc áp dụng thuế suất tiêu chuẩn 20% đối với các DNNVV. Với quy định này, các DN sẽ tự động được áp dụng thuế suất ưu đãi 20% khi đáp ứng đủ điều kiện. Sử dụng ưu đãi thuế thông qua cơ chế kích hoạt tự động sẽ minh bạch hơn trong quá trình ra quyết định nhưng sẽ sẽ làm mất quyền tự chủ của những nhà quản lý khi giải quyết các trường hợp đặc biệt.

Giải pháp đề xuất

Với các phân tích nêu trên, chúng tôi có một số kiến nghị sau:

Thứ nhất: Xem xét có thể tăng việc sử dụng các ưu đãi thuế cho đầu tư thông qua việc áp dụng một số biện pháp như: chiết khấu đầu tư, khấu trừ thuế đầu tư, khấu hao nhanh kết hợp với quy định về chuyển lỗ. Áp dụng ưu đãi này có thể hạn chế được những nhược điểm của việc áp dụng miễn giảm thuế có kỳ hạn mà vẫn có tác dụng ưu đãi đối với các đối tượng mới thành lập trong khi không bị hạn chế về thời gian (nếu có quy định chuyển lỗ phù hợp). Khi thực hiện chiết khấu đầu tư và khấu trừ thuế đầu tư cần xem xét các vấn đề sau:

(i) Quy định một tỷ lệ khấu trừ không quá cao - có thể thực hiện bằng cách đơn giản hơn, đó là khấu trừ một tỷ lệ nhất định theo số vốn đầu tư thay vì xác định dựa trên lợi nhuận của hoạt động đầu tư mở rộng như dự thảo đưa ra. Tỷ lệ này nên được quy định rõ, áp dụng cho mọi đối tượng có hoạt động đầu tư vào lĩnh vực được khuyến khích.

(ii) Quy định rõ nguyên tắc và danh mục các khoản đầu tư được hưởng ưu đãi này, càng rõ ràng càng tốt. Một số quốc gia như Malaysia đã đưa ra danh mục 17 khoản chi phí được trừ gấp đôi khi xác định thu nhập chịu thuế của DN, và điều đó có thể làm cho các ưu đãi được thực hiện dễ dàng hơn.

(iii) Với hiện tượng mua đi bán lại tài sản để hưởng ưu đãi: cần có quy định rõ ràng với những tài sản đầu tư nếu được bán ra trong một khoảng thời gian nhất định - có thể là 2 năm như quy định của một số nước - thì sẽ bị “đòi lại” số tiền được ưu đãi thông qua cơ chế thu hồi - giảm trừ chi phí của kỳ tính thuế đó.

(iv) Khấu trừ thuế đầu tư không nên áp dụng cho việc mua những tài sản cũ, đã qua sử dụng hoặc đã từng được sử dụng trước đó, vì như vậy, sẽ không có tác dụng khuyến khích đầu tư công nghệ mới.

(v) Giá cả của tài sản - hay chính là mức đầu tư là một vấn đề hết sức quan trọng vì nó quyết định đến lợi ích mà đối tượng được hưởng. Trong tất cả các trường hợp, cần phải xác định được chính xác dựa trên giá thị trường. Đặc biệt, nếu các bên mua bán có quan hệ liên kết hoặc quan hệ đặc biệt thì giá cả - hay mức đầu tư - sẽ được xác định theo giá thị trường thay vì giá trên hợp đồng.

Thứ hai: Tiếp tục cho áp dụng thuế suất ưu đãi với các lĩnh vực xã hội hóa và áp dụng thuế suất ưu đãi cho DNNVV. Nguyên tắc chung là những lĩnh vực có ngoại ứng tích cực đối với xã hội thì nên được khuyến khích, và với nguyên tắc này, nên xem xét lại ưu đãi với hoạt động xuất bản và báo in (vì hiện nay cũng còn một số lĩnh vực vừa thực hiện mục tiêu về công tác tư tưởng, văn hóa của Nhà nước; vừa có hoạt động sản xuất kinh doanh). Nếu áp dụng cho tất cả các thu nhập từ hoạt động báo in, xuất bản sẽ chưa thực sự đảm bảo công bằng cho các đối tượng. Có thể áp dụng cơ chế miễn cho các thu nhập từ hoạt động xuất bản, in báo phục vụ mục tiêu chung của Nhà nước sẽ đảm bảo công bằng hơn.

Thứ ba: Có thể nghiên cứu việc áp dụng thuế suất ưu đãi 20% hoặc 10% cho các quỹ hưu trí tự nguyện. Hoạt động của các quỹ này có thể làm giảm gánh nặng chi NSNN trong tương lai… và nhiều quốc gia coi quỹ hưu trí tự nguyện như một hoạt động cần được khuyến khích nên thường áp dụng thuế suất ưu đãi hơn so với mức thuế suất tiêu chuẩn.

Tài liệu tham khảo:

1. Dự thảo Luật Thuế TNDN - Bộ Tài chính - tháng 12/2012;

2. Choong Kwai Fatt, (2010), “Malaysian Taxation- Principle and Practice, Infoworld Malaysia”;

3. Victor Thuronyi (1996), Tax Law Design and Drafting, International Monetary Fund.

Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số 4 - 2013