Thu, chi NSNN năm 2012: Những điều chỉnh chính sách

Những bất lợi từ sự sụt giảm của kinh tế thế giới đã ảnh hưởng xấu đến hoạt động sản xuất kinh doanh và đời sống dân cư trong nước. Thị trường hàng hóa bị thu hẹp, hàng tồn kho ở mức cao, sức mua trong dân giảm. Tỷ lệ nợ xấu ngân hàng ở mức đáng lo ngại. Nhiều doanh nghiệp (DN), nhất là DN nhỏ và vừa (DNNVV) phải dừng hoạt động hoặc giải thể. Trước tình hình này, Chính phủ chủ trương tiếp tục thực hiện chính sách tài khóa chặt chẽ và hiệu quả thông qua các nghị quyết lớn như: Nghị quyết 01/NQ-CP ngày 03/1/2012 (Nghị quyết 01) về những giải pháp chủ yếu chỉ đạo, điều hành thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2012 và Nghị quyết số 13/NQ-CP ngày 10/5/2012 (Nghị quyết 13) về một số giải pháp tháo gỡ khó khăn cho sản xuất - kinh doanh. Căn cứ vào diễn biến tình hình thực tế, chính sách thu và chi NSNN đã được điều chỉnh linh hoạt.

Về thu NSNN

Thực hiện Nghị quyết 13, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 83/2012/TT-BTC ngày 23/5/2012 hướng dẫn việc miễn, giảm, gia hạn một số khoản thu NSNN đối với một số loại hình DN và lĩnh vực sản xuất – kinh doanh gồm: gia hạn 6 tháng thời giạn nộp thuế giá trị gia tăng (GTGT) của các tháng 4, 5 năm 2012 và gia hạn 9 tháng thời hạn nộp thuế GTGT của tháng 6 năm 2012 đối với DNNVV, DN sử dụng nhiều lao động đang thực hiện nộp thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ; giảm 50% tiền thuê đất phải nộp năm 2012; gia hạn 9 tháng thời hạn nộp thuế thu nhập DN (TNDN) đối với số thuế phải nộp của năm 2010 trở về trước mà đến ngày 10/5/2012 DN chưa nộp NSNN; miễn thuế môn bài năm 2012 đối với hộ đánh bắt hải sản và hộ sản xuất muối; gia hạn nộp tiền sử dụng đất (tối đa 12 tháng theo quyết định của UBND cấp tỉnh) cho các chủ đầu tư dự án đến ngày 10/5/2012 chưa nộp hoặc chưa nộp đủ…

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính cũng đã thực hiện nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung Luật Thuế thu nhập cá nhân; triển khai thực hiện Luật Thuế bảo vệ môi trường, Luật Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp… nhằm hỗ trợ các giải pháp ưu đãi thuế hiệu quả hơn.

Chính sách thuế, phí và chế độ thu cũng đã được điều chỉnh cho phù hợp với nhiệm vụ ổn định kinh tế vĩ mô, hạn chế xuất khẩu tài nguyên thô và kiềm chế nhập siêu. Bộ Tài chính tiếp tục rà soát, điều chỉnh và ban hành các văn bản, thông tư hướng dẫn thực hiện các chính sách thuế, phí và chế độ thu cho phù hợp với tình hình thực tế; tiếp túc đẩy mạnh công tác cải cách hành chính trong lĩnh vực Thuế và Hải quan nhằm giảm thiểu tối đa thời gian kê khai, nộp thuế cho DN, khuyến khích các DN kê khai qua mạng...

Về các giải pháp quản lý thu, Chính phủ cũng đã yêu cầu của các bộ, cơ quan trung ương và địa phương phải tăng cường hơn nữa công tác quản lý nguồn thu, chống thất thu NSNN. Bộ Tài chính đã ban hành Chỉ thị 01/CT-BTC về tăng cường công tác quản lý thu, chống thất thu và giảm nợ đọng thuế năm 2012; tập trung chỉ đạo ngành Thuế, Hải quan làm tốt công tác thanh tra, kiểm tra thuế tại DN và đẩy mạnh các hoạt động chống chuyển giá, chống buôn lậu và gian lận thương mại… qua đó đã phát hiện và xử lý kịp thời nhiều trường hợp vi phạm, gian lận, trốn lậu thuế.

Về chi NSNN

Thứ nhất, điều hành chính sách chi tiết kiệm, linh hoạt hiệu quả. Quán triệt tinh thần Nghị quyết 01 của Chính phủ, Bộ Tài chính đã ban hành các văn bản hướng dẫn và tổ chức điều hành chi NSNN chủ động và tích cực, đáp ứng đầy đủ kịp thời kinh phí để thực hiện các nhiệm vụ chi về đảm bảo an ninh quốc phòng, an ninh, các sự nghiệp giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa, xã hội. Bộ Tài chính đã ban hành công văn số 6890/BTC-HCSN ngày 23/5/2012 chỉ đạo việc thực hiện tiết kiệm chi thường xuyên, chi đầu tư từ NSNN. Bộ đã phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan trung ương, địa phương nghiêm túc rà soát, cắt giảm, sắp xếp lại để điều chuyển vốn đầu tư từ NSNN, trái phiếu chính phủ trong phạm vi quản lý để tập trung vốn đẩy nhanh tiến độ các công trình, dự án quan trọng, cấp thiết có điều kiện hoàn thành trong 2012, 2013; Không khởi công các công trình, dự án mới, trừ các dự án phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai cấp bách, dự án trọng điểm quốc gia; Sử dụng nguồn dự phòng NSNN được bố trí để xử lý những nhiệm vụ cấp bách phát sinh như: phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, đảm bảo an sinh xã hội, quốc phòng an ninh…; Không sử dụng dự phòng ngân sách để bổ sung cho các nhiệm vụ chưa thật cần thiết.

Thứ hai, khuyến khích thực hiện hiệu quả các dự án đầu tư, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đối với các dự án đầu tư trọng điểm, có hiệu quả. Đầu năm 2012, Chỉ thị 1792/CT-TTg ngày 15/01/2011 của Thủ tướng và Nghị quyết 01 của Chính phủ về việc không ứng trước vốn NSNN, vốn trái phiếu chính phủ cho các công trình, dự án (trừ các dự án phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, quốc phòng an ninh cấp bách) đã được thực hiện nghiêm túc nhằm thực hiện mục tiêu kiềm chế lạm phát. Tuy nhiên, do tăng trưởng kinh tế những tháng đầu năm khó khăn khi tổng cầu suy giảm, đồng thời tiến độ giải ngân vốn của các công trình, dự án trọng điểm chậm, Thủ tướng - Chính phủ đã quyết định nâng mức tạm thanh toán vốn cho các dự án đầu tư thuộc kế hoạch trong quý III/2012 và ứng trước kế hoạch vốn năm 2013, vốn trái phiếu chính phủ giai đoạn 2013-2015; ban hành Chỉ thị số 27/CT-TTg ngày 10/10/2012 về những giải pháp chủ yếu khắc phục tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản tại các địa phương… đồng thời, có văn bản yêu cầu kho bạc nhà nước địa phương thực hiện tốt công tác kiểm soát chi đầu tư theo đúng nguyên tắc “thanh toán trước, kiểm soát sau”, hướng dẫn tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ đầu tư trong việc hoàn tất các hồ sơ, thủ tục thanh toán vốn.

Thứ ba, tăng cường công tác kiểm soát chi NSNN. Bộ Tài chính tiếp túc rà soát, sửa đổi, bổ sung quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng và quyết toán vốn NSNN; tăng cường kiểm tra, giám sát các công trình, dự án vốn NSNN. Bộ Tài chính tiếp tục triển khai công tác thanh tra việc sử dụng ngân sách tại một số bộ, địa phương, một số dự án đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng vốn NSNN và vốn trái phiếu chính phủ, đồng thời phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Văn phòng Chính phủ và Ủy ban Tài chính – Ngân sách của Quốc hội tổ chức các đoàn kiểm tra, rà soát các công trình, dự án đầu tư từ nguồn vốn NSNN và trái phiếu chính phủ đã được bố trí vốn năm 2012 của các bộ, địa phương và các tập đoàn, tổng công ty nhà nước. Từ đầu năm 2012 đến nay, cơ quan Kho bạc Nhà nước đã phát hiện trên 51.800 khoản chi của 23.600 lượt đơn vị chưa chấp hành đúng thủ tục, chế độ quy định; xử lý tạm dừng chưa thanh toán trên 736 tỷ đồng.

Về an sinh xã hội

Tình hình kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn đã ảnh hưởng không nhỏ tới sản xuất kinh doanh và đời sống dân cư, đặc biệt là các đối tượng chính sách. Do đó, một số chính sách hỗ trợ, trợ cấp khó khăn cho các đối tượng chính sách đã được ban hành như nâng mức hỗ trợ đóng bảo hiểm y tế cho người thuộc hộ cận nghèo theo quyết định 797/QĐ-TTg; tăng mức chuẩn trợ cấp, phụ cấp ưu đãi cho người có công với cách mạng từ 876.000 đồng lên 1.110.000 đồng; chuyển vốn cho vay hộ đồng bào dân tộc thiểu số đặc biệt khó khăn, cho vay hộ đồng bào nghèo vùng Đồng bằng sông Cửu Long… Bên cạnh đó là thực hiện lộ trình tăng lương tối thiểu chung từ 830.000 đồng/tháng lên 1.050.000 đồng/tháng và tăng phụ cấp công vụ từ 10% lên 25% mức lương hiện hưởng từ 1/5/2012 các đối tượng hưởng lương NSNN.

Về việc thực hiện cân đối NSNN

Hiệu quả quản lý nợ công, nợ quốc gia đã được nâng cao thông qua việc rà soát, hoàn thiện các quy định giám sát chặt chẽ các khoản nợ để đảm bảo nợ trong mức giới hạn an toàn, giảm thiểu phát sinh nghĩa vụ nợ và nợ rủi ro cao. Chính sách chi ngân sách và thu ngân sách đã có sự kết hợp nhằm thực hiện mục tiêu bội chi NSNN dưới 4,8% GDP, đồng thời, nguồn dự phòng, nguồn trả nợ đã được chủ động bố trí theo lộ trình, tránh tình trạng nợ quá hạn.

Kết quả thực hiện thu, chi NSNN

Thứ nhất, lũy kế thu đến ngày 15/12/2012 ước đạt 658.645 tỷ đồng, tăng 2,1% so cùng kỳ năm 2011, đạt 88,9% dự toán năm, trong đó: thu nội địa tăng 5,4%, đạt 84,7% dự toán;  thu từ dầu thô tăng 14,2%, đạt 129,9% dự toán; thu từ hoạt động xuất, nhập khẩu giảm 16,7%, đạt 77,6%. Việc thực hiện quyết liệt các biện pháp tăng thu, quản lý chặt chẽ nguồn thu của các bộ, ban, ngành và địa phương đã góp phần bù đắp các khoản giảm thu do ảnh hưởng của tình hình kinh tế khó khăn, ước thực hiện năm 2012 đạt dự toán thu NSNN như Quốc hội quyết định

Thứ hai, tuy việc thu ngân sách tương đối khó khăn nhưng việc điều chỉnh chính sách tài khóa từ đầu năm đến nay tương đối phù hợp với tình hình thực tế. Các biện pháp miễn, giảm, gia hạn thuế tháo gỡ khó khăn cho DN dần phát huy tác dụng và việc ứng trước vốn đầu tư phát triển của ngân sách trung ương, vốn trái phiếu chính phủ 2013 đã thúc đẩy nhanh việc hoàn thành các dự án đầu tư trọng yếu, giúp tạo cơ sở thực hiện chính sách phát triển kinh tế, an sinh xã hội được thuận lợi hơn. Đồng thời, việc tăng cường công tác quản lý thu, chống thất thu và giảm nợ đọng thuế đã đạt hiệu quả tương đối.

Hình 1: Tình hình thực hiện thu NSNN các tháng năm 2012

Nguồn: Bộ Tài chính

Loại bỏ các yếu tố thu tăng đột biến do các khoản thu phát sinh theo quý, quy mô số thu NSNN theo các tháng có sự biểu hiện của điều chỉnh chính sách và hiệu quả của các chính sách đến các tháng sau đó. Quy mô thu NSNN có xu hướng giảm từ tháng 4/2012 sau khi có chính sách miễn, giảm, gia hạn thuế nhưng có dấu hiệu tăng trở lại vào tháng 9/2012 cho thấy có sự phục hồi của nền kinh tế và hiệu quả của các chính sách hỗ trợ DN. Số thu nội địa có xu hướng giảm trong nửa đầu năm 2012 do điều kiện khó khăn của nền kinh tế và có xu hướng bắt đầu tăng vào tháng 8/2012 cho thấy các biện pháp tháo gỡ khó khăn cho sản xuất - kinh doanh bắt đầu có hiệu quả.

Thứ ba, mặc dù nguồn thu NSNN còn nhiều khó khăn nhưng với chính sách điều hành chi ngân sách linh hoạt, chủ động, tăng cường tiết kiệm chi ngân sách nên NSNN vẫn đảm bảo đủ nguồn lực để thực hiện các nhiệm vụ chi ngân sách đầy đủ, kịp thời, đảm bảo chính sách an sinh, ổn định xã hội. Lũy kế chi NSNN đến ngày 15/12/2012 đạt 821.185 tỷ đồng, bằng 90,9% dự toán năm, tăng 15,8% so cùng kỳ năm 2011, trong đó: tổng số kinh phí thực hiện các chính sách an sinh xã hội năm 2012 ước khoảng 323.920 tỷ đồng, bằng 35,8% tổng chi NSNN, tăng 33,2% so với thực hiện năm 2011. Bên cạnh đó, đã xuất cấp 41.376 tấn gạo dự trữ quốc gia trị giá khoảng 413 tỷ đồng để cứu trợ cho nhân dân ở những vùng bị thiếu đói, giáp hạt, góp phần đảm bảo an sinh xã hội cho người nghèo…

Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng một số nhiệm vụ chi còn chưa thực sự hiệu quả, tiết kiệm khiến NSNN còn thất thoát. Tình trạng bổ sung dự toán để thực hiện chính sách mới và một số địa phương khó khăn trong cân đối ngân sách địa phương để đảm bảo các nhiệm vụ chi được bố trí dự toán năm 2012 khiến cho chính sách chi chưa đạt hiệu quả toàn diện.

Thứ tư, một số chương trình trọng điểm trong đầu tư xây dựng cơ bản đã được chú ý thực hiện làm nền tảng cho sự phát triển của các chương trình mục tiêu khác.

Thứ năm, bội chi NSNN vẫn ở mức an toàn. Trong điều kiện phát sinh nhiều khó khăn và thách thức, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo kịp thời của Đảng và Quốc hội, sự điều hành quyết liệt của Chính phủ, cùng với sự nỗ lực của các ngành, địa phương và cộng đồng DN, bội chi NSNN được giữ ở mức Quốc hội quyết định là 140.200 tỷ đồng, bằng 4,8% GDP.

Định hướng tài chính - ngân sách năm 2013

Tại kỳ họp thứ 4 Quốc hội khoá XIII mục tiêu tài chính - NSNN năm 2012 đã được xác định là: “Tiếp tục cơ cấu lại NSNN, quản lý chặt chẽ, tiết kiệm, có hiệu quả các nguồn lực tài chính quốc gia, đảm bảo an ninh tài chính, góp phần tích cực tăng cường ổn kinh tế vĩ mô, ngăn ngừa lạm phát cao, thúc đẩy tăng trưởng hợp lý; đảm bảo an sinh xã hội, quốc phòng, an ninh và công tác đối ngoại trong tình hình mới”.

Trên cơ sở thực hiện NSNN năm 2012 và dự toán NSNN năm 2013, một số định hướng thực hiện tài chính – ngân sách năm 2013 như sau:

Một là, triển khai thực hiện quyết liệt và hiệu quả các giải pháp tài chính ngân sách được xác định trong Nghị quyết về những giải pháp chủ yếu chỉ đạo điều hành thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách 2013, đồng thời, tiếp tục triển khai mạnh mẽ các giải pháp tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh, hỗ trợ thị trường, xử lý nợ xấu, trong đó tập trung vào các nội dung gia hạn thời gian nộp thuế TNDN, GTGT; giảm thuế suất thuế TNDN, GTGT đối với một số đối tượng DN, ngành nghề cụ thể như DNNVV, DN nhiều lao động trong lĩnh vực sản xuất, gia công, chế biến nông, lâm, thuỷ sản, dệt may, da giày…

Hai  là, tiếp tục rà soát lại hệ thống chính sách thuế và thu ngân sách để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình thực tế theo hướng tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh, hỗ trợ cho thị trường. Định hướng chính sách thuế và thu NSNN nên theo hướng giảm thuế suất, mở rộng đối tượng chịu thuế; tăng thuế suất thuế nhập khẩu đối với các mặt hàng không khuyến khích nhập khẩu và các mặt hàng có khả năng sản xuất trong nước, tăng thuế suất thuế xuất khẩu đối với các sản phẩm từ khai thác tài nguyên.

Ba là, tăng cường chỉ đạo công tác thu, quản lý NSNN, chống thất thu, gian lận thuế, giảm các khoản nợ đọng thuế; Thực hiện thu đầy đủ, kịp thời các khoản thu năm 2010, 2011, 2012 được gia hạn sang năm 2013; Tổ chức triển khai thực hiện tốt các chính sách thuế và thu ngân sách mới như Luật Quản lý thuế, Luật Sửa đổi và bổ sung Luật Thuế thu nhập cá nhân…; Tăng cường công tác quản lý thu NSNN; Tăng cường giám sát hải quan đối với hàng nhập khẩu, xuất khẩu, tạm nhập tái xuất thông qua cửa khẩu; Kết hợp chặt chẽ với cơ quan thanh toán (Kho bạc nhà nước, ngân hàng thương mại…) nhằm kiểm tra đúng, kịp thời đầy đủ số thu ngân sách, chống thất thu, gian lận thuế.

Bốn là, đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính thuế nhằm giảm thời gian, chi phí cho người nộp thuế, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho DN sản xuất kinh doanh phát triển; đẩy mạnh hạ tầng kỹ thuật, hệ thống thông tin quản lý tích hợp, có sự liên kết trao đổi giữa các cơ quan thu, các đại lý thuế với cơ quan kiểm soát chi và ngân hàng thương mại… để phát triển và mở rộng thêm nhiều hình thức nộp thuế đơn giản, thuận tiện cho người nộp thuế.

Năm là, tăng cường quản lý chi NSNN theo hướng tiết kiệm, hiệu quả trên cơ sở thực hiện rà soát lại các khoản chi NSNN và trong từng khoản chi cần rà soát lại các nội dung chi để xác định đúng thứ tự ưu tiên chi NSNN. Các bộ, ngành và địa phương tiếp tục cơ cấu lại các khoản chi NSNN theo hướng đảm bảo chi cho con người, ưu tiên chi an sinh xã hội; bố trí chi đầu tư phát triển gắn với tái cơ cấu đầu tư công, bố trí kinh phí cho các lĩnh vực giáo dục – đào tạo, khoa học – công nghệ, y tế, văn hoá, môi trường, các chương trình, đề án lớn theo các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội; kiên quyết cắt, giảm, hoãn, lùi thời gian chi đối với các khoản chi chưa thực sự cần thiết. Đối với dự toán ngân sách năm 2013, cần được phân bổ và giao đúng thời hạn quy định đặc biệt là vốn đầu tư từ NSNN, vốn thực hiện chính sách mới, chương trình mục tiêu quốc gia nhằm đảm bảo cho các bộ, ban, ngành, địa phương thực hiện các nhiệm vụ tài chính - ngân sách của mình.

 Sáu  là, tiếp tục hoàn thiện hệ thống các tiêu chí phân bổ ngân sách theo từng ngành, lĩnh vực, mục tiêu cụ thể; Thúc đẩy nhanh việc đổi mới cơ chế tài chính đối với lĩnh vực sự nghiệp công theo hướng tăng cường trách nhiệm tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các đơn vị sự nghiệp công lập để đa dạng hoá, nâng cao chất lượng dịch vụ và quản lý công, sử dụng hiệu quả và tiết kiệm nguồn lực NSNN.

Bảy  là, hoàn thiện và đơn giản hóa hệ thống chính sách đối với các đối tượng an sinh xã hội, tăng cường hiệu quả chi tiêu công và đúng đối tượng thụ hưởng chính sách an sinh xã hội. Đồng thời, tăng cường tuyên truyền, huy động nguồn lực từ người dân, các tổ chức trong và ngoài nước thực hiện an sinh xã hội.

Tám là, kết hợp tốt giữa chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ trong việc đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô, huy động nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội. 

Tài liệu tham khảo

1.Báo cáo tình hình thực hiện ngân sách hàng tháng của Bộ Tài chính;

2.Báo cáo kinh tế vĩ mô hàng tháng của Viện CL&CSTC;

3.Chính phủ Việt Nam 2012, Báo cáo Quốc hội tình hình kinh tế - xã hội năm 2012 và kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 2013, báo cáo 284/BC-CP, ngày 19/10/2012;

4.Báo cáo đánh giá kết quả thực hiện các nhiệm vụ Bộ Tài chính được Chính phủ phân công tại Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 3/1/2012 của Chính phủ trong tháng 1/2012;

5.Báo cáo của Bộ Tài chính về tình hình triển khai thực hiện các giải pháp về tài chính - NSNN theo Nghị quyết số 13/NQ-CP ngày 10/5/2012 của Chính phủ;

Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số 1 - 2013