Phát triển cả về "lượng" và "chất"

Thực tiễn cho thấy, hệ thống chuẩn mực kế toán, kiểm toán quốc tế đã có nhiều đổi thay trong thời gian qua. Chuẩn mực kế toán, kiểm toán Việt Nam đến nay đã có sự điều chỉnh tương ứng nhằm phù hợp với bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng. Có thể nói, sau 20 năm hội nhập và phát triển, đến nay lĩnh vực này đã đạt được nhiều kết quả ấn tượng. Cụ thể:

- Về cơ chế chính sách: Hệ thống văn bản pháp lý về kế toán, kiểm toán Việt Nam đã được kiện toàn. Quốc hội, Chính phủ và Bộ Tài chính đã ban hành và cập nhật kịp thời hệ thống pháp luật, tạo hành lang pháp lý cho lĩnh vực kế toán, kiểm toán hoạt động: Luật Kiểm toán Nhà nước năm 2005, Luật Kiểm toán độc lập năm 2011, Luật Kế toán năm 2013 và nhiều văn bản dưới luật khác. Đặc biệt, Bộ Tài chính đã công bố 26 Chuẩn mực kế toán quốc tế, kể cả Chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán. Đồng thời với đó, cuối năm 2012, Bộ Tài chính đã cập nhật và ban hành lại 37 Chuẩn mực kiểm toán (CMKiT) Việt Nam phù hợp với CMKiT của quốc tế…

- Các quy định về pháp lý cho hoạt động kế toán, kiểm toán đã được ban hành như: Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp, Luật Thương mại, Luật Thống kê, các Nghị định của Chính phủ về quy chế kiểm toán độc lập trong nền kinh tế quốc dân, thông tư và quyết định về tổ chức thi tuyển cấp bằng kiểm toán viên, quy định về đăng ký hành nghề kiểm toán… Tất cả tạo nền tảng cho thực hành công việc kế toán, lập báo cáo tài chính và thực hành kiểm tra, giám sát, kiểm toán báo cáo tài chính trong lĩnh vực doanh nghiệp cũng như Nhà nước và nâng cao độ tin cậy của nhà đầu tư và xã hội vào sự công khai, minh bạch của thị trường tài chính.

- Về nguồn nhân lực: Đội ngũ những người hành nghề kế toán, kiểm toán đang ngày càng phát triển nhanh về cả lượng lẫn chất. Việt Nam đã tạo được mối quan hệ với các tổ chức quốc tế, là thành viên của Liên đoàn Kế toán Quốc tế (IFAC), Liên đoàn Kế toán các nước ASEAN (AFA). Nhiều tổ chức nghề nghiệp kế toán quốc tế lớn và đang có nhiều hoạt động tích cực tại Việt Nam như Hiệp hội kế toán công chứng Anh Quốc (ACCA), Hội kế toán công chứng Australia (CPA Australia) trong các lĩnh vực đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, tổ chức hội thảo chuyên ngành, cập nhật kiến thức cho những người làm Kế toán, Kiểm toán. Từ đó tạo lập được môi trường thông thoáng, bình đẳng và hội nhập với khu vực và thế giới.

- Về thực trạng và tình hình hoạt động: Nhờ có hành lang pháp lý khá hoàn thiện và nguồn nhân lực được đào tạo bài bản, hoạt động kiểm toán, kế toán của Việt Nam đã và đang phát triển mạnh mẽ, từ chỗ chỉ có 2 công ty với 13 nhân viên (năm 1991) đến nay con số này đã tăng lên hơn 160 công ty kiểm toán kiểm toán độc lập hoạt động dưới các hình thức công ty TNHH, công ty tư nhân, công ty liên doanh và công ty hợp danh. Các công ty này đã xây dựng được mạng lưới chi nhánh tại hầu hết các thành phố và các tỉnh trọng điểm trên khắp cả nước.

Theo số liệu của Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA), hiện đang có 11.000 người tham gia làm việc trong lĩnh vực này, trong đó có 2.800 người đã được cấp chứng chỉ kiểm toán viên Việt Nam, 500 người đạt chứng chỉ kiểm toán viên quốc tế và mỗi năm cung ứng trên 20 loại hình dịch vụ cho 33.000 khách hàng… Sự phát triển cả về số lượng, chất lượng đã từng bước khẳng định vị trí hoạt động nghề nghiệp kế toán, kiểm toán Việt Nam trong khu vực và quốc tế.

Ngoài số lượng, quy mô của các hoạt động kế toán, kiểm toán cũng được quan tâm, đáp ứng yêu cầu tăng trưởng và ổn định kinh tế trong nước. Hiện các cơ quan chức năng cũng đã chú trọng tới việc phát triển dịch vụ kế toán, kiểm toán theo xu hướng phát triển của các nước trong khu vực và quốc tế, tạo dựng và mở rộng giao lưu nghề nghiệp. Việt Nam đã trở thành thành viên thứ 7 của Liên đoàn kế toán các nước ASEAN (AFA) và trở thành thành viên thứ 130 của Liên đoàn quốc tế (IFAC) - một tổ chức có quy mô toàn cầu của các tổ chức quốc gia về kế toán. Đặc biệt, kể từ sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại Quốc tế (WTO), việt Nam đã cam kết không hạn chế, không ngoại trừ về dịch vụ kế toán - kiểm toán. Để được thành lập, hiện diện thương mại của doanh nghiệp nước ngoài, phải có ít nhất 05 người có chứng chỉ kiểm toán viên do Bộ Tài chính Việt Nam cấp và đã hành nghề ở Việt Nam trên một năm, không hạn chế đối xử quốc gia…

Trước đó, trong những cam kết ASEAN về dịch vụ hỗ trợ kinh doanh (phân ngành dịch vụ, kế toán, kiểm toán và tư vấn thuế), thời gian đầu, Việt Nam chỉ cho phép 06 công ty dịch vụ kế toán, kiểm toán nước ngoài hiện đang hoạt động tại Việt Nam cung cấp dịch vụ, không cho phép thành lập thêm công ty có vốn đầu tư nước ngoài. Các công ty kiểm toán 100% vốn nước ngoài trước hết chỉ được phép cung cấp dịch vụ cho các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và dự án do nước ngoài tài trợ vốn. Các cá nhân tham gia cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán hoặc tư vấn tài chính phải đăng ký hành nghề tại một tổ chức kế toán, kiểm toán độc lập hoạt động hợp pháp tại Việt Nam, có chứng chỉ hành nghề kế toán, kiểm toán của Việt Nam (CPA) hoặc kiểm toán viên cấp quốc gia được Bộ Tài chính Việt Nam thừa nhận và đăng ký trong danh sách kiểm toán viên theo quy định của Bộ Tài chính.

Ngoài ra, thực hiện cam kết trong Hiệp định thương mại Việt - Mỹ (có hiệu lực năm 2001), Việt Nam đã mở cửa thị trường kế toán, kiểm toán cho liên doanh và doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài của Mỹ sau 03 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực; Bỏ giới hạn phạm vi hoạt động của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài sau 03 năm tiếp theo kể từ khi Hiệp định có hiệu lực. Sau 02 năm, các công ty Hoa Kỳ được phép kinh doanh trong các lĩnh vực bình đẳng như các doanh nghiệp kế toán, kiểm toán trong nước…

Bên cạnh những thuận lợi trên, trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, hệ thống kế toán, kiểm toán Việt Nam sẽ còn tiếp tục đối mặt với nhiều khó khăn từ nhiều phía. Đó là hệ thống văn bản pháp luật về kế toán, kiểm toán còn thiếu, chưa đồng bộ, chưa thật sự phù hợp với thông lệ quốc tế; Chưa trở thành chuẩn mực kiểm tra, kiểm soát hoạt động của kinh tế thị trường.

Còn rất nhiều câu hỏi đặt ra từ thực tiễn yêu cầu cần có lời giải đáp, điển hình như việc tồn tại đồng thời chế độ kế toán doanh nghiệp và chuẩn mực kế toán có làm cản trở việc áp dụng chuẩn mực kế toán, làm mất đi tính linh hoạt của người làm kế toán hay không? Vai trò của ngành Thuế đối với hoạt động kế toán, kiểm toán trong bối cảnh mới như thế nào? Công tác đào tạo phải thay đổi như thế nào để đáp ứng sự thay đổi về hệ thống văn bản pháp lý về kế toán, kiểm toán?...

Một số đề xuất, kiến nghị

Từ những phân tích trên có thể thấy, hội nhập kinh tế với thế giới là xu hướng tất yếu, là đòi hỏi khách quan. Do đó, thời gian tới, Việt Nam cần phải đánh giá, phân tích tình hình hệ thống kế toán, kiểm toán, để từ đó có những lộ trình đổi mới thích hợp, đáp ứng với sự phát triển của nền kinh tế. Tiến trình hội nhập quốc tế của hệ thống kế toán, kiểm toán tại Việt Nam đòi hỏi nỗ lực từ nhiều phía Nhà nước, doanh nghiệp... Trong thời gian tới, các cơ quan chức năng liên quan cần tập trung chú ý vào một số nội dung trọng tâm cụ thể sau:

Thứ nhất, cần xây dựng bổ sung một số chuẩn mực kế toán phù hợp với thực tiễn Việt Nam và chuẩn mực kế toán quốc tế. Để thực hiện được điều này, các chuyên gia có kinh nghiệm đến từ Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, các hội nghề nghiệp, các công ty dịch vụ kế toán, kiểm toán, các trường đại học… cần có sự phối hợp chặt chẽ và thường xuyên về mặt chuyên môn nhằm xây dựng nên một chuẩn mực kế toán, kiểm toán có chất lượng.

Hiện nay, thị trường tài chính Việt Nam đang có nhiều chuyển biến và phát sinh nhiều nghiệp vụ phức tạp nhưng các chuẩn mực hỗ trợ việc ghi nhận cho một số loại hình công cụ tài chính vẫn thiếu vắng. Đây là một minh chứng cho việc ban hành chuẩn mực kế toán hiện nay ở Việt Nam chưa theo kịp yêu cầu của thực tiễn. Do đó, yêu cầu trước mắt là cần thiết phải sớm ban hành các chuẩn mực còn thiếu so với nhu cầu thực tế, trong đó tiền đề là việc hợp tác quốc tế. Các cơ quan Nhà nước cần phải nỗ lực hợp tác quốc tế trong việc trao đổi kinh nghiệm, cập nhật kiến thức mới; Kết hợp chặt chẽ với cơ quan, tổ chức về kế toán, kiểm toán quốc tế. Đồng thời, cần phải học hỏi và tham khảo, chọn lọc thành tựu của các nước tiên tiến trong khu vực, để áp dụng phù hợp với môi trường và quy định tại Việt Nam.

Thứ hai, xây dựng cơ sở hạ tầng và nâng cao trình độ của những người tham gia hoạt động kế toán, kiểm toán: Nâng cao trình độ nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán quốc gia là cơ sở để bảo đảm sự hiểu biết và giải thích đúng đắn cũng như sự áp dụng nhất quán các chuẩn mực. Bên cạnh đó, việc hoàn thiện các phần mềm kế toán, hỗ trợ các doanh nghiệp tiếp cận và sử dụng các giải pháp phần mềm cũng đóng một vai trò rất quan trọng trong thúc đẩy tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Đặc biệt, các trường đại học, các tổ chức, trung tâm trong nước và quốc tế đào tạo nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán cần chủ động xây dựng chương trình đào tạo. Nhà trường phải nghiên cứu chương trình đào tạo phù hợp thực tiễn hành nghề; Xây dựng hệ thống chuẩn mực kế toán, kiểm toán Việt Nam; Tích cực trao đổi và tiếp thu kinh nghiệm từ các quốc gia có hệ thống kế toán phát triển cũng như các tổ chức ban hành chuẩn mực quốc tế; Thúc đẩy các nhóm nghiên cứu khoa học về những lĩnh vực kế toán, kiểm toán.

Chương trình đào tạo của nhà trường về lĩnh vực kế toán, kiểm toán cũng cần phải được đổi mới theo hướng trang bị kiến thức và kỹ năng cho học viên phù hợp với thực trạng Việt Nam và chuẩn bị hành trang cho hội nhập. Chương trình giảng dạy, tài liệu giảng dạy phải được thiết kế lại cho phù hợp và cập nhật thường xuyên các chuẩn mực kế toán ban hành. Không chỉ vậy, các trường đại học, cao đẳng và những nơi đào tạo chuyên ngành kế toán, kiểm toán… cần làm tốt vai trò cầu nối cho doanh nghiệp và phát huy tốt vai trò hướng dẫn cũng như thu thập các ý kiến đóng góp từ phía doanh nghiệp.

Thứ ba, hệ thống doanh nghiệp cần ủng hộ cũng như thể hiện sự thiện chí trong thực hiện các chuẩn mực kế toán, kiểm toán mới: Các giải pháp hội nhập quốc tế và hệ thống kế toán, kiểm toán của doanh nghiệp Việt Nam được xét theo sự phát triển của thị trường chứng khoán, thị trường tài chính, biến động của môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam. Do vậy, doanh nghiệp cần ủng hộ tích cực những chuẩn mực mới. Trước hết, đó là nỗ lực đầu tư xây dựng một đội ngũ nhân viên kế toán và tài chính có năng lực; Xây dựng hệ thống công nghệ có đảm bảo xử lý và lưu trữ toàn bộ dữ liệu một cách đầy đủ, chính xác, đảm bảo tuân thủ các chuẩn mực kế toán áp dụng. Ngoài ra, trên cơ sở hành lang pháp lý sẵn có, chuẩn mực, chế độ kế toán, kiểm toán hiện hành, các doanh nghiệp phải tự xây dựng chính sách kế toán, kiểm toán riêng của mình. Đặc biệt, các doanh nghiệp cần có kế hoạch đào tạo, huấn luyện các nhân viên kế toán hiểu biết các chuẩn mực kế toán, kiểm toán và cập nhật các chế độ kế toán mới, các quy định về thuế hiện hành… Giải pháp này không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ các quy định hiện hành mà còn giúp việc lập và trình bày báo cáo tài chính trung thực, khách quan hơn.

Thứ tư, tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực thi pháp luật, chuẩn mực, chế độ kế toán, kiểm toán và triệt để xử lý những sai phạm nhằm duy trì chất lượng của dịch vụ.

Thứ năm, đẩy mạnh sự phát triển của tổ chức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán thành tổ chức nghề nghiệp chuyên nghiệp, độc lập và tự quản trên cơ sở chuyển giao, hỗ trợ cơ quan nhà nước trong việc phát triển và duy trì nghề nghiệp theo hướng xã hội hóa. Tạo môi trường cạnh tranh công bằng trong lĩnh vực kiểm toán, góp phần thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của hoạt động kiểm toán.

Thứ sáu, tiếp tục mở rộng quan hệ hợp tác, nâng cao vị thế của hệ thống kế toán, kiểm toán Việt Nam trên trường quốc tế.

Tài liệu tham khảo:

1. Luật Kế toán năm 2013;

2. Luật Kiểm toán độc lập năm 2011;

3. Các website: www.misa.com.vn; www.due.edu.vn; www.hvnh.edu.vn; www.vacpa.org.vn.