Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Dự thảo Nghị định PPP được xây dựng theo những định hướng chính là: thu hút đầu tư mạnh mẽ, đặc biệt là khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài; đấu thầu cạnh tranh khi có từ hai nhà đầu tư trở lên quan tâm; công khai hóa chính sách/khung giá để giảm thời gian đàm phán; quy định rõ ràng và cụ thể về trách nhiệm của Nhà nước trong các dự án PPP, bảo đảm cam kết giữ ổn định môi trường đầu tư cho các dự án PPP…

Dự thảo lần này đã có nhiều điểm mới. Theo đó, lĩnh vực đầu tư theo PPP được mở rộng. Bên cạnh đó, không hạn chế doanh nghiệp nhà nước (DNNN) tham gia vào các dự án PPP, nhưng việc đầu tư của DNNN phải đúng ngành nghề kinh doanh chính, không có nguồn gốc vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước hoặc quỹ của Nhà nước.

Một trong những nội dung quan trọng của Dự thảo Nghị định PPP là quy định về quy trình thực hiện đối với 3 loại dự án: dự án do Nhà nước lập đề xuất dự án/báo cáo nghiên cứu khả thi; dự án do nhà đầu tư lập đề xuất dự án căn cứ chủ trương của Nhà nước; và dự án do nhà đầu tư đề xuất mới. Với cả 2 trường hợp dự án do nhà đầu tư lập đề xuất đều phải công bố công khai để tạo sự cạnh tranh, khắc phục tình trạng: dự án do nhà đầu tư đề xuất thì chỉ nhà đầu tư đó nắm được thông tin. Trong nhiều trường hợp nhà đầu tư tự vẽ những nội dung có lợi cho mình.

Về trách nhiệm lập, phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi, dự thảo Nghị định PPP quy định linh hoạt việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc nhà đầu tư lập báo cáo nghiên cứu khả thi, tuy nhiên, cơ quan nhà nước có thẩm quyền phải chịu trách nhiệm thẩm định và phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi. Dự thảo Nghị định cũng không xác định cụ thể tỷ lệ phần tham gia của Nhà nước trong dự án PPP, mà tỷ lệ này sẽ được xác định trên cơ sở phương án tài chính cụ thể của dự án.

Việc nâng tầm Quyết định 71/2010/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ thành một Nghị định về PPP với những điểm mới nêu trên là một bước tiến. Chậm ban hành Nghị định này ngày nào thì đất nước tụt hậu ngày đó. Tuy nhiên, khi Nghị định có hiệu lực mà không thu hút được nhà đầu tư nào, đó là sự thất bại của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh chia sẻ quan điểm và nhấn mạnh: Ban soạn thảo đang cố gắng xử lý để Nghị định PPP ra đời phù hợp và khả thi.

Đánh giá cao những điểm mới của Dự thảo Nghị định PPP song Giám đốc quốc gia ADB tại Việt Nam Tomoyuki Kimura nói rằng nếu không tiếp tục có những sửa đổi thì chắc chắn không thể tham gia được cuộc đua thu hút vốn đầu tư của nhà đầu tư nước ngoài với các nước khác. Để có thể thực hiện thành công dự án PPP, theo ông, cần một khung khổ chính sách mạnh mẽ, cân đối được quyền lợi của cả Nhà nước và nhà đầu tư.

Cân nhắc việc DNNN tham gia dự án PPP

Đây là một trong những điểm đáng lưu ý trong bản khuyến nghị được Công ty luật Hogan Lovells gửi tới cuộc họp lần này. Theo luật sư, cố vấn cao cấp Stanley Boots của Công ty luật Hogan Lovells, các vấn đề cần thảo luận xung quanh Dự thảo lần này được chia thành 2 nhóm: khu vực công, khu vực tư. Khu vực công xoay quanh 3 vấn đề: đề xuất dự án của nhà đầu tư; sắp xếp thể chế và vai trò của DNNN. Ông Stanley Boots rất quan ngại về việc DNNN tham gia vào dự án PPP. Cốt lõi của PPP là huy động nguồn lực tài chính từ khu vực tư nhân. Về bản chất, các DNNN đại diện cho nguồn vốn của Nhà nước, do vậy có thể sẽ cản trở mục đích của PPP. Nhà nước có thể trợ giúp một DNNN trong hoàn cảnh khó khăn về tài chính hay khi không thực hiện được hợp đồng. Trong khi, thông thường rủi ro này đặt lên khu vực tư nhân. Vì thế, cần quy định các hạn chế hợp lý đối với tham gia của DNNN, bao gồm: hạn chế DNNN nhận được hỗ trợ trực tiếp hoặc gián tiếp từ Chính phủ; đặt ra hạn chế lên phần vốn chủ sở hữu tối đa mà DNNN có thể tham gia dự án. Đây là một vấn đề nóng, vấn đề là làm sao để DNNN được đối xử ngang bằng với khu vực tư nhân, ông Boots nói.

Ông Boots cho rằng, cần làm rõ vai trò của Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Bộ Tài chính trong việc xác định tác động của các chi phí PPP lên nợ của Nhà nước. Từ đó, xem xét hình thành một quỹ về nghĩa vụ nợ phát sinh trong tương lai để có thể hỗ trợ giải quyết ngân sách cho phần tham gia của nhà nước trong dài hạn. Bởi lẽ, PPP nhìn chung sẽ làm gia tăng nợ của Nhà nước, điều này cần giám sát độc lập để kiểm soát các cam kết của Nhà nước.

Bộ trưởng Bùi Quang Vinh thừa nhận sự tham gia của DNNN vào các dự án PPP là một bước lùi, một giải pháp xử lý tình thế. Bộ Giao thông - Vận tải vừa cho biết, hàng hoạt dự án giao thông hiện đang cho DNNN thực hiện. Vì thế, nếu không cho phép DNNN tham gia các dự án PPP thì hàng loạt các doanh nghiệp này sẽ ra sao? Trong khi nếu để DNNN tham gia, thì lại làm mất tính chất của Nghị định là hướng tới nhà đầu tư tư nhân. Để xử lý vấn đề này, trước mắt chấp nhận những dự án đang hoạt động, hoặc đang dở dang, còn về lâu dài là không cho phép sự tham gia của các DNNN, ông Vinh cho biết. Các cơ quan quản lý sẽ đưa ra những điều kiện tiên quyết, chặt chẽ để bảo đảm không tạo ra sự độc quyền, bảo đảm tính minh bạch, hạn chế tham nhũng trong lĩnh vực này.

Kỳ họp thứ 7 Quốc hội Khóa XIII sắp tới dự kiến sẽ thông qua Luật Đầu tư công, trong đó có quy định về PPP. Theo đó, khi xây dựng kế hoạch đầu tư trung hạn hoặc hàng năm phải làm kế hoạch triển khai dự án PPP, trong đó phải ghi rõ nguồn vốn tham gia của Nhà nước phục vụ cho dự án PPP. Như vậy, các dự án PPP sẽ có cơ sở chắc chắn để triển khai thực hiện.