Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho biết, tổng trị giá hàng hóa vi phạm trong 9 tháng năm nay tăng 12,5% so với năm 2013; trong đó, nhập lậu thuốc tăng đột biến và diễn biến rất phức tạp. Trước đây, thuốc lá lậu xuất hiện chủ yếu ở các tỉnh miền Tây Nam bộ thì nay đã xuất hiện thêm và tràn lan ở hầu hết các tỉnh miền Trung, miền Bắc, thậm chí được bày bán và tiêu dùng công khai trên phạm vi toàn quốc.

Theo số liệu khảo sát do AC NIELSEN (một công ty nghiên cứu thị trường và quảng bá toàn cầu, có trụ sở tại New York, Mỹ) thực hiện tại nước ta, 9 tháng năm nay, thị trường thuốc lá lậu đã tăng lên 30 - 40%. Trong khi đó, số thuốc lá nhập lậu năm 2013 mới chiếm 20,7% thị phần với 21,9 tỷ điếu. Thuốc lá nhập lậu gây thất thu ngân sách nhà nước 6.500 tỷ đồng trong năm vừa qua, năm nay có thể thất thu hơn 8.000 tỷ đồng. Ông Vũ Văn Cường, Chủ tịch Hiệp hội thuốc lá Việt Nam, kiêm Chủ tịch Hội đồng thành viên Tổng công ty thuốc lá Việt Nam cho biết:  thuốc lá lậu gia tăng về cả số lượng, chủng loại và địa bàn đã đưa nước ta trở thành thị trường tiêu thụ thuốc lá lậu lớn thứ 2 trong 11 quốc gia châu Á.

90% lượng thuốc lá điếu nhập lậu vào thị trường nước ta là Jet và Hero. Viện Kinh tế Kỹ thuật Thuốc lá (thuộc Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam) đã lấy mẫu thuốc Jet và Hero nhập lậu  để phân tích, đánh giá chất lượng và sự an toàn của hai sản phẩm này đối với sức khỏe người tiêu dùng. Kết quả, Jet và Hero không tuân thủ bất kỳ quy định nào của pháp luật: không in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh, không ghi rõ nơi sản xuất, ngày sản xuất và thời hạn sử dụng, không dán tem thuốc lá, không trích Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá.

Bên cạnh đó, Jet và Hero không thực hiện quy định về công bố chất lượng, quy định về an toàn vệ sinh thực phẩm và lộ trình giảm chỉ số tar (hắc ín), nicotine nên không thể kiểm soát được chất lượng khi tiêu thụ. Thậm chí, kết quả phân tích tại Viện Khoa học Hình sự, Bộ Công an cho thấy, trong sợi thuốc Jet, Hero nhập lậu đều xuất hiện một chất thuộc nhóm coumarin. Chất này không có tự nhiên trong sợi thuốc lá nguyên liệu, mà do con người chủ động đưa vào thông qua việc gia liệu cho thuốc lá để tạo hương thơm, vị đậm. Tuy nhiên, đã có các nghiên cứu về tác hại của coumarin làm phụ gia trong thực phẩm (gây ung thư), do vậy, chất này hiện không có trong danh mục được phép sử dụng trong thực phẩm của Bộ Y tế nước ta. Hàm lượng các chất độc hại trong mẫu nhập lậu Jet và Hero đều cao hơn mức thông thường, vượt ngưỡng cho phép của Bộ Y tế.

Thuốc lá là mặt hàng gọn, nhẹ, dễ vận chuyển, giá trị cao nên buôn lậu thuốc lá mang lại siêu lợi nhuận. Nếu để hạn chế tình trạng thuốc lá lậu trên cơ sở tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là chưa đủ. Bởi thuế tiêu thụ đặc biệt trong nước tăng cao hơn so với nước có chung đường biên giới vô tình sẽ gián tiếp tạo điều kiện cho thuốc lá lậu tăng. Người tiêu dùng từ đó có xu hướng chuyển sang mua và hút thuốc lá nhập lậu, vừa rẻ hơn và không in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh. Kết quả, sản lượng thuốc lá trong nước bị thu hẹp nhưng nhu cầu thuốc lá không giảm, tổng thu ngân sách nhà nước cũng bị hạn chế do phần thu được từ tăng thuế không bù được phần thu ngân sách mất đi do thuốc lá lậu nhiều hơn.

Phó tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan, kiêm Chánh văn phòng Ban Chỉ đạo quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả Nguyễn Văn Cẩn cho rằng, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá cần có lộ trình hợp lý, phù hợp thực tế. Trước mắt, cần đẩy mạnh chống buôn lậu thuốc lá vào thị trường để tăng thu cho ngân sách nhà nước. Riêng với ngành hải quan, để tăng cường kiểm tra hàng giả, hàng nhập lậu trên địa bàn đường bộ và hàng không, đã có hơn 10 máy soi container, hơn 100 chiếu soi hành lý, cân điện tử và camera được trang bị. Nhờ đó, 9 tháng năm 2014, cơ quan hải quan đã bắt giữ và xử lý gần 15.000 vụ vi phạm với số thuế truy thu gần 7.000 tỷ đồng, tịch thu hơn 300 tỷ đồng hàng hóa vi phạm.

Ban Chỉ đạo quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả cũng cho rằng, phải cân nhắc, xem xét đề xuất mở cửa khẩu phụ của các doanh nghiệp. Vì quân số của ngành hải quan còn khiêm tốn, cơ sở vật chất chưa đầy đủ có thể sẽ tạo điều kiện cho gian lận thương mại và khó khăn trong quản lý. Chủ tịch Hiệp hội thuốc lá Việt Nam Vũ Văn Cường khuyến nghị, cần trích 50% Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá để hỗ trợ cho lực lượng chức năng làm công tác chống buôn lậu, bao gồm bộ đội biên phòng, công an và nhất là hải quan tại các cửa khẩu, khu vực biên giới là điểm nóng của hoạt động buôn lậu thuốc lá.