Hệ thống phí BHTG hiện hành tại Việt Nam

Theo quy định hiện hành, phí BHTG là khoản tiền tổ chức tham gia BHTG có nghĩa vụ nộp cho tổ chức BHTG để được bảo hiểm cho tiền gửi của khách hàng. Phí BHTG được hạch toán vào chi phí hoạt động của tổ chức tham gia BHTG. Phương thức thu phí BHTG hiện nay đang theo cách tính đồng hạng với tỷ lệ 0,15%/năm tính trên số dư tiền gửi được bảo hiểm bình quân tại tổ chức tham gia BHTG.

Nguồn vốn của BHTG Việt Nam được hình thành chủ yếu từ phí do các tổ chức BHTG đóng góp. Đây là yếu tố quan trọng trong việc thực hiện nguyên tắc thị trường, sử dụng nguồn tài chính do chính các tổ chức tham gia BHTG đóng góp, giảm sử dụng ngân sách nhà nước hỗ trợ cho các tổ chức tài chính yếu kém. Tính đến cuối năm 2011, tổng số phí thu được từ các tổ chức tham gia BHTG là 6.074 tỷ đồng, số thu phí hàng năm tăng trung bình trên 20%. Từ năm 2004, 100% nguồn thu phí BHTG được bổ sung vào Quỹ nghiệp vụ BHTG của BHTGVN.

Nguồn thu từ phí góp phần quan trọng vào việc tăng quy mô nguồn vốn quỹ của BHTGVN từ mức 1.000 tỷ đồng ban đầu do Chính phủ cấp lên mức hơn 8.900 tỷ đồng vào cuối năm 2011. Việc áp dụng mức phí BHTG đồng hạng với đặc điểm dễ quản lý, dễ tính và thu phí phù hợp trong giai đoạn đầu triển khai hệ thống BHTG tại Việt Nam khi tổ chức BHTG chưa có đủ nguồn nhân lực và các nguồn lực cần thiết khác.

Tuy nhiên, hiện nay tỷ lệ phí cố định ở mức thấp trong bối cảnh tiền gửi được bảo hiểm tăng trưởng nhanh thời gian vừa qua dẫn đến tình trạng tỷ lệ tổng nguồn vốn/tổng số dư tiền gửi được bảo hiểm của BHTGVN giảm dần theo từng năm trong giai đoạn 2005 - 2011 từ 1,07% xuống khoảng 0,8%. Quy mô nguồn vốn quỹ hiện tại của BHTGVN không đảm bảo đáp ứng xử lý 2 ngân hàng quy mô trung bình đổ vỡ. Hệ thống phí đồng hạng không còn phù hợp trong bối cảnh hệ thống ngân hàng mở cửa, hội nhập, phát triển nhanh đi kèm theo đó là rủi ro tăng cao.

Kinh nghiệm một số nước về phí BHTG

Hiện nay, trên thế giới có 2 phương thức thu phí chủ yếu: đồng hạng và theo mức độ rủi ro. Với cách tính phí đồng hạng, số tiền phí phải nộp được tính theo một tỷ lệ phí đồng nhất áp dụng cho tất cả các tổ chức tham gia BHTG. Cách tính phí theo mức độ rủi ro với các tỷ lệ phí khác nhau, có phân biệt áp dụng cho từng nhóm tổ chức tham gia BHTG theo nguyên tắc tổ chức có rủi ro cao hơn phải nộp phí cao hơn và ngược lại.

Khảo sát của Hiệp hội BHTG quốc tế tại 63 quốc gia trên thế giới cho thấy, hiện nay, có 38/63 nước đang áp dụng phí đồng hạng, 25/63 nước áp dụng mức phí phân biệt. Theo thông lệ quốc tế, các tổ chức BHTG có xu hướng áp dụng phương thức tính phí đồng hạng trong giai đoạn tổ chức BHTG mới thành lập, sau đó chuyển sang áp dụng phương thức tính phí theo mức độ rủi ro. Điều này xuất phát từ hai yếu tố chủ yếu: i) sau một thời gian hoạt động, tổ chức BHTG tích lũy đủ nguồn lực, kinh nghiệm, có khả năng đánh giá, xếp hạng, phân loại các tổ chức tham gia BHTG một cách phù hợp; ii) từ yêu cầu của chính hệ thống ngân hàng (yêu cầu nâng cao động lực quản trị rủi ro, đảm bảo công bằng cho các tổ chức tham gia BHTG, từ đó nâng cao sự an toàn, lành mạnh của toàn hệ thống).

Việc chuyển đổi phương thức tính phí cần có thời gian nghiên cứu, tính thử, tổng hợp ý kiến của các bên có liên quan (tổ chức tham gia BHTG, cơ quan quản lý) trước khi chính thức áp dụng phương thức tính phí theo mức độ rủi ro. Điều quan trọng là để có thể triển khai phí theo rủi ro, cần phải có sự đánh giá, xếp hạng các tổ chức tham gia BHTG. Luật BHTG không quy định một mức phí hay một khung phí cứng mà trao thẩm quyền cho Thủ tướng Chính phủ quy định khung phí BHTG theo đề nghị của Ngân hàng Nhà nước. Căn cứ vào khung phí BHTG, Ngân hàng Nhà nước quy định mức phí BHTG cụ thể đối với tổ chức tham gia BHTG trên cơ sở kết quả đánh giá và phân loại các tổ chức này. Như vậy, những quy định mới về phí BHTG đã tiếp cận với thông lệ quốc tế; đồng thời, đảm bảo tính linh hoạt khi áp dụng phí BHTG trong điều kiện nền kinh tế tăng trưởng với tốc độ nhanh. Hy vọng, kinh nghiệm về cách tính phí BHTG của một số nước sẽ là tham khảo hữu ích đối với các cơ quan chức năng khi xây dựng văn bản hướng dẫn thi hành Luật BHTG.