Nhìn lại xuất nhập khẩu năm 2013

Bối cảnh thế giới và trong nước

Kinh tế thế giới: Cuối năm 2012, khi chính phủ nhiều nước tung ra các gói kích thích kinh tế, đã có những hy vọng nền kinh tế thế giới sẽ phục hồi trong năm 2013. Tuy nhiên, bức tranh kinh tế toàn cầu năm 2013 về cơ bản vẫn là gam màu xám. Khu vực Eurozone tuy có một số tín hiệu tích cực song chưa thoát ra khỏi khủng hoảng nợ công. Kinh tế Mỹ dưới tác động của gói QE3 có dấu hiệu phục hồi song chưa vững chắc. Kinh tế Nhật Bản có một số biến chuyển do chính sách kích cầu Abenomics, song chưa ra khỏi cuộc khủng hoảng kéo dài từ 2 thập kỷ qua. Trong khi đó, Trung Quốc và Ấn Độ đều hạ mức tăng trưởng đáng kể.

Trước tình hình đó, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã liên tục hạ mức dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu năm 2013 từ 3,5% (đưa ra tháng 1/2013) xuống 3,3% (đưa ra tháng 4) rồi 3,1% (đưa ra tháng 7) và cuối cùng là 2,9% (đưa ra tháng 10). IMF cũng hạ dự báo tăng trưởng thương mại toàn cầu năm 2013 từ 3,8% (đưa ra tháng 1/2013) xuống 2,9% (đưa ra tháng 10/2013).

Kinh tế trong nước: Các giải pháp kiềm chế lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô được thực hiện từ năm 2011 đến nay đã mang lại kết quả khả quan. Lạm phát giảm từ 18,13% năm 2011 xuống 6,81% năm 2012 và năm 2013 chỉ còn 6,04%. Tuy nhiên, các giải pháp ổn định kinh tế vĩ mô không tránh khỏi những tác động phụ đến nền kinh tế. Sức mua và tổng cầu bị suy giảm đáng kể, nhiều doanh nghiệp (DN) không bán được hàng, do đó tồn kho tăng cao.

Nhu cầu vay vốn để mở rộng sản xuất của DN suy giảm cộng với nợ xấu của DN còn cao khiến tăng trưởng tín dụng năm 2013 không đạt chỉ tiêu, dù khá khiêm tốn là 12%. Những nguyên nhân này khiến tăng trưởng GDP năm 2013 chỉ đạt 5,42% và chỉ số sản xuất toàn ngành công nghiệp chỉ tăng 5,7%.

Xuất nhập khẩu năm 2013 - Thành tựu và hạn chế

Kim ngạch xuất khẩu hàng hóa cả năm ước đạt 132,2 tỷ USD, tăng 15,4% so với năm 2012, vượt chỉ tiêu 10% mà Quốc hội đề ra. Kim ngạch nhập khẩu đạt 131,3 tỷ USD, tăng 15,4%. Như vậy năm 2013, nước ta xuất siêu được 863 triệu USD (Bảng 1).

Cơ cấu xuất khẩu tiếp tục chuyển biến tích cực: Tỷ trọng nhóm hàng công nghiệp chế biến - chế tạo trong xuất khẩu tăng từ 68,7% năm 2012 lên 70,5% năm 2013, trong khi tỷ trọng nhóm hàng nông lâm sản giảm từ 16,8% năm 2012 xuống 15% năm 2013. Riêng tỷ trọng nhóm hàng nhiên liệu - khoáng sản duy trì ổn định ở mức 7,3% trong 2 năm qua.

Các sản phẩm thuộc nhóm hàng công nghiệp chế biến - chế tạo tăng mạnh: Cả 4 nhóm hàng xuất khẩu lớn nhất năm 2013 (kim ngạch trên 8 tỷ USD) đều thuộc công nghiệp chế biến - chế tạo (Bảng 2). Đó cũng là các mặt hàng có mức tăng trưởng xuất khẩu cao năm 2013, gồm điện thoại và linh kiện (tăng 69,2%), điện tử, máy tính và linh kiện (36,2%), dệt may (18,6%), giày dép (15,2%).

Các thị trường xuất khẩu chính vẫn tăng. Bất chấp bối cảnh kinh tế toàn cầu ảm đạm, các thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam vẫn tăng (Bảng 3). Tăng mạnh nhất là các thị trường EU (tăng 20,4%) và Mỹ (20,3%). Các thị trường quan trọng khác cũng tăng, song với mức khiêm tốn hơn là ASEAN (6,3%), Nhật Bản (3,8%) và Trung Quốc (2,1%).

Năm 2013 là năm thứ 2 liên tiếp Việt Nam xuất siêu. Năm 2012, lần đầu tiên nước ta xuất siêu được 200 triệu USD sau hàng chục năm liên tục nhập siêu. Năm 2013, Việt Nam lại tiếp tục xuất siêu với mức cao hơn là 863 triệu USD.

Mặc dù đạt được những thành tựu ấn tượng, hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam còn bộc lộ nhiều hạn chế. Cơ cấu xuất khẩu vẫn tập trung vào một số ít nhóm hàng chủ lực. Cơ cấu xuất khẩu, mặc dù có chuyển biến tích cực trong những năm qua, song cho đến nay vẫn chủ yếu tập trung vào một số ít mặt hàng chủ lực. Chỉ riêng 18 sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Việt Nam (có kim ngạch xuất khẩu từ1 tỷ USD trở lên) chiếm tới 80% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước năm 2013.

Kim ngạch xuất khẩu cao, song giá trị gia tăng thấp. Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam gồm 3 nhóm chính là nông lâm thủy sản, nhiên liệu - khoáng sản (dầu thô, than đá) và công nghiệp chế biến - chế tạo.

Các nhóm nông lâm thủy sản (gạo, cà phê, cao su, sắn, tôm cá) và nhiên liệu - khoáng sản (dầu thô, than đá, quặng) chủ yếu được xuất dưới dạng thô chưa qua chế biến nên giá trị gia tăng thấp. Nhóm sản phẩm công nghiệp chế biến - chế tạo (điện thoại, điện tử, dệt may, giày dép) hiện chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu, song hầu hết là gia công và lắp ráp, do vậy giá trị gia tăng cũng rất thấp. Điển hình là điện thoại di động, hiện đã vượt dệt may để trở thành mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của nước ta với kim ngạch năm 2013 lên đến 21,2 tỷ USD.

Song, thực chất đây là mặt hàng lắp ráp dựa trên nhập khẩu hầu như toàn bộ linh phụ kiện từ nước ngoài. Tình hình tương tự cũng xảy ra đối với các sản phẩm công nghiệp chế biến - chế tạo khác như dệt may, giày dép, tuy giá trị gia tăng của các mặt hàng này có cao hơn so với điện thoại, máy tính và linh kiện.

Do đó, tuy tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam tăng mạnh song giá trị gia tăng thu được thấp. Do tỷ lệ giá trị gia tăng thấp, Việt Nam buộc phải đẩy mạnh xuất khẩu các mặt hàng chủ lực này sang một số thị trường lớn như Mỹ, Nhật, EU. Điều này khiến các DN xuất khẩu của Việt Nam phải đối mặt với các biện pháp tự vệ do các quốc gia này đưa ra để bảo vệ sản xuất nội địa.