Thúc đẩy cải cách cùng đối tác tin cậy

Ông Jean-Jacques Bouflet - Phó Chủ tịch phụ trách Vận động chính sách của EuroCham nhấn mạnh, EuroCham đánh giá cao những nỗ lực cải cách của Việt Nam trong quá trình hiện đại hóa nền kinh tế và nâng cao hiệu lực, hiệu quả, cũng như hiệu suất của các thủ tục hành chính công. Kể từ cuối năm 2024, Chính phủ Việt Nam đã khởi xướng một loạt cải cách cơ cấu sâu rộng, bao gồm sáp nhập các Bộ, ngành và địa phương, cùng với việc tinh gọn 30% bộ máy hành chính – thể hiện quyết tâm rõ rệt hướng tới cải cách toàn diện.

Cùng với đó, việc triển khai định danh doanh nghiệp thông qua ứng dụng điện tử quốc gia VNeID và công bố Chỉ số FTA đầu tiên trên toàn quốc vào năm 2025 đã đánh dấu những bước tiến nổi bật trong lộ trình chuyển đổi số và xây dựng chính sách dựa trên bằng chứng hiệu quả.

Chỉ số FTA – do Bộ Công Thương chủ trì phối hợp với các Bộ, ngành liên quan xây dựng – cung cấp bộ dữ liệu minh bạch, khách quan, giúp các cấp chính quyền định hướng, giám sát và nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế. Đây cũng là nền tảng quan trọng để hoạch định chính sách phát triển địa phương và thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu bền vững.

Trước bối cảnh quốc tế nhiều biến động, các nhà lãnh đạo Việt Nam luôn chủ động nhận diện cả cơ hội lẫn thách thức của tiến trình hội nhập; đồng thời, nhấn mạnh vai trò của những chính sách phản ứng nhanh, linh hoạt và thực chất. Trong chiến lược phát triển dài hạn, việc tận dụng tối đa các FTA được xác định là chìa khóa then chốt giúp Việt Nam duy trì đà tăng trưởng, thu hút đầu tư và củng cố vị thế trên trường quốc tế.

Còn rào cản thách thức từ cơ chế thực thi

Tuy nhiên, ngay cả khi những lợi ích từ EVFTA ngày càng rõ rệt, các cơ chế thực thi phức tạp vẫn đang là rào cản lớn đối với cộng đồng doanh nghiệp. Theo EuroCham, các quy định chưa rõ ràng, thực thi thiếu đồng bộ, cùng sự thiếu nhất quán giữa các cơ quan chức năng của cả EU và Việt Nam tiếp tục gây trở ngại cho hoạt động thương mại. Những bất cập này đang làm giảm hiệu quả thực tế và kìm hãm tiềm năng tối đa của Hiệp định.

Đánh giá về tính linh hoạt và định hướng cải tiến của Hiệp định, ông Jean-Jacques Bouflet, một trong những nhà đàm phán chủ chốt của EU trong quá trình xây dựng EVFTA cho biết khi đàm phán EVFTA, từng điều khoản đều được 2 bên xem xét thiết kế với mục tiêu tối ưu hóa hiệu quả và đảm bảo tính toàn diện.

“Chúng tôi đã cố gắng dự đoán những phức tạp sẽ nảy sinh, và luôn nỗ lực tìm ra sự cân bằng hợp lý. Tuy nhiên, việc triển khai là cả một hành trình đòi hỏi sự điều chỉnh liên tục từ các cuộc đối thoại mang tính xây dựng, và một tư duy thực sự lấy doanh nghiệp làm trung tâm”, ông Jean-Jacques Bouflet khuyến nghị.

Bài toán xuất xứ trong giao thương quốc tế

Theo đánh giá của EuroCham, một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình thực thi EVFTA hiện nay là Quy tắc Xuất xứ, yếu tố then chốt để doanh nghiệp có thể tiếp cận các ưu đãi thuế quan. Dù đóng vai trò chiến lược trong việc thúc đẩy thương mại công bằng, minh bạch, nhưng trên thực tế, việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chí xuất xứ không hề đơn giản.

Phần lớn các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam vẫn phụ thuộc đáng kể vào nguyên phụ liệu nhập khẩu từ các nước thứ ba. Mặc dù EVFTA có cơ chế cộng gộp cho phép tính xuất xứ từ một số quốc gia đối tác, nhưng quy trình chứng từ phức tạp, cùng với chuỗi cung ứng còn phân mảnh, đang khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc chứng minh xuất xứ hợp lệ.

Theo nhận định của Phó Chủ tịch EuroCham Jean-Jacques Bouflet tại thời điểm này, định nghĩa chính xác về các yêu cầu mới do Hoa Kỳ áp đặt đối với khái niệm hàng hóa "trung chuyển" vẫn còn chưa rõ ràng. Sự mơ hồ này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc áp dụng Quy tắc Xuất xứ trong EVFTA – đặc biệt khi nguyên liệu nhập khẩu được sử dụng trong quá trình sản xuất tại Việt Nam. Chính vì vậy, EuroCham khuyến nghị loại bỏ thêm các rào cản kỹ thuật và phi kỹ thuật trong thương mại, đưa ra những hướng dẫn rõ ràng, thống nhất.

Trong bối cảnh môi trường thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp, Giấy Chứng nhận xuất xứ (C/O) đã trở thành công cụ không thể thiếu giúp doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ quy định, tận dụng ưu đãi thuế quan và xây dựng niềm tin với đối tác quốc tế. Hiện có tới 56% doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam nộp chứng từ C/O định kỳ hằng tháng – một tỷ lệ cho thấy tầm quan trọng ngày càng lớn của công cụ này trong hoạt động xuất khẩu.

Chỉ riêng trong năm 2024, Việt Nam đã cấp hơn 1,8 triệu C/O ưu đãi – tương đương giá trị xuất khẩu trên 100 tỷ USD. So với năm 2023, con số này tăng 18% về lượng và 28% về giá trị, chiếm khoảng 28% tổng kim ngạch xuất khẩu sang các thị trường có hiệp định FTA. Đáng chú ý, xuất khẩu sang EU trong cùng năm đã đạt mức cao nhất từ trước đến nay, với 51,7 tỷ USD – tăng trưởng 18,4% so với cùng kỳ năm trước, phản ánh rõ xu hướng tận dụng hiệu quả EVFTA trong thương mại song phương.

Từ tháng 5/2025, Việt Nam đã tập trung hóa quy trình cấp C/O và đang hướng đến xây dựng một nền tảng kỹ thuật số quốc gia để thúc đẩy hơn nữa dòng chảy thương mại. Dù một số doanh nghiệp đã nhận được C/O trong vòng chưa đầy 24 giờ, nhiều đơn vị khác vẫn phải chờ đợi hơn một tuần – gây tắc nghẽn dòng vốn và chậm tiến độ giao hàng.

Trước thực trạng này, các doanh nghiệp châu Âu kêu gọi cải thiện thủ tục theo hướng minh bạch, đơn giản và hiệu quả hơn – như triển khai cơ chế đăng ký điện tử và cho phép doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ. Những đổi mới này không chỉ giúp tháo gỡ các điểm nghẽn hiện tại mà còn củng cố niềm tin vào hiệu quả lâu dài của EVFTA.