Nhiều doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xây dựng có số vốn đăng ký kinh doanh vài trăm tỷ đồng nhưng nợ đọng xây dựng cơ bản đang gánh lên tới cả nghìn tỷ đồng.

Có thể nói, tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản tại các dự án đầu tư xây dựng diễn ra khá phổ biến và ở mức độ nghiêm trọng, gây ra nhiều hệ quả xấu, dẫn đến công trình thi công dở dang, kéo dài, hiệu quả đầu tư kém...

Lãi giả, lỗ thật

Đơn cử như Tổng công ty Lắp máy Việt Nam (LILAMA) - đơn vị đảm nhận vai trò tổng thầu tại nhiều dự án lớn, phản ánh về dự án Nhà máy nhiệt điện Vũng Áng 1 nằm trong chuỗi khó khăn của doanh nghiệp này. Mặc dù dự án đã được khánh thành và bàn giao cho chủ đầu tư vận hành từ tháng 9/2015 nhưng đến nay, đã hơn 5 năm trôi qua, LILAMA và các nhà thầu khác vẫn chưa thanh toán được các khoản công nợ.

Trường hợp của một số nhà thầu tư nhân tên tuổi như Coteccons cũng tương tự. Có những giai đoạn, Báo cáo tài chính hợp nhất của doanh nghiệp này thể hiện khoản phải thu ngắn hạn lên tới hơn 7.672 tỷ đồng, trong đó dự phòng phải thu ngắn hạn khó đòi là 214,5 tỷ đồng.

CTCP Tập đoàn Xây dựng Hòa Bình cũng có thời điểm có khoản phải thu ngắn hạn lên đến hơn 11.891,4 tỷ đồng với dự phòng phải thu ngắn hạn khó đòi lên tới gần 387,6 tỷ đồng. Theo đó, khoản phải thu ngắn hạn gấp tới 3 lần vốn chủ sở hữu và vòng quay khoản phải thu lên đến gần 1 năm.

Theo các chuyên gia, hiện nhiều doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xây dựng có số vốn đăng ký kinh doanh vài trăm tỷ đồng nhưng nợ đọng xây dựng cơ bản đang phải gánh lên tới cả nghìn tỷ đồng.

Chủ đầu tư không có nguồn vốn để thanh toán cho giá trị khối lượng nhà thầu đã thực hiện khiến những doanh nghiệp đi làm thuê rơi vào cảnh nợ lương công nhân, chiếm dụng vốn lẫn nhau, thậm chí có nguy cơ phải giải thể, phá sản.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) cho biết, nợ đọng trong xây dựng cơ bản là tình trạng đáng báo động. Nhà thầu làm xong không thể thu được tiền, các khoản nợ kéo dài nhiều năm và không có cơ quan nào đứng ra xử lý triệt để.

Trên thực tế, ông Hiệp chia sẻ, có những doanh nghiệp khi thực hiện hợp đồng mới chỉ thu được từ 60-70% giá trị, phần còn lại bị nợ và khoản nợ này kéo dài đến 5 năm. Có gói thầu của một doanh nghiệp nhỏ chỉ thi công trong 3 năm nhưng khoản nợ lên tới cả trăm tỷ đồng, chiếm tới 10% giá trị gói thầu.

“Bởi vậy, khi nhận công trình thì tưởng có lãi nhưng với tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản kéo dài như thế thì chính là “lãi giả, lỗ thật”. Nếu không được khắc phục thì ngày càng tràn lan", ông Hiệp nói

Cần quy định chặt chẽ, đưa vào luật

Chia sẻ về vấn đề nợ đọng xây dựng cơ bản, lãnh đạo LILAMA cho hay, đến thời điểm này, về phía nhà thầu đã tuân thủ đúng các yêu cầu về thủ tục đầu tư xây dựng cơ bản theo đúng pháp luật, định mức đơn giá; Kiểm toán Nhà nước cũng đã vào thẩm định... nhưng vẫn chỉ dừng tại đó và kéo dài chưa biết đến bao lâu. Dự án nhiệt điện Vũng Áng 1 chỉ là một trong số nhiều công trình đang gây khó cho LILAMA bởi cảnh nợ đọng.

Ghi nhận phản ánh của doanh nghiệp, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Phạm Hồng Hà cho biết, hiện nay, vốn điều lệ có những doanh nghiệp chỉ vào khoảng 800 tỷ đồng nhưng các khoản nợ chưa được thanh toán đang rất cao, trong đó có các khoản nợ từ các dự án của Nhà nước lên tới gần 2.000 tỷ đồng.

Trước thực tế này, một số chuyên gia cho rằng, để tránh tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản, với vốn ngoài ngân sách nhà nước, trong quá trình xét duyệt cấp phép xây dựng cần phải có quy định chặt chẽ về năng lực tài chính của chủ đầu tư. Còn với dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước, việc xử lý nợ đọng cần được xem là nội dung quan trọng của tái cơ cấu đầu tư công và lập lại kỷ cương trong đầu tư xây dựng cơ bản. Đây cũng là một trong các giải pháp để ổn định tài chính vĩ mô, bảo đảm tăng trưởng kinh tế bền vững.

Đối với những chung cư, khu nhà ở cao tầng, chủ đầu tư đã bán và bàn giao nhà cho người dân vào ở nhưng chưa thanh toán hết đơn hàng cho nhà thầu, Bộ Xây dựng cần cân nhắc đưa vào biên bản nghiệm thu, trước khi bàn giao cần bổ sung thêm điều kiện đã thanh toán xong cho nhà thầu thì mới cho chủ đầu tư khai thác sử dụng.

Các chuyên gia cũng kiến nghị Chính phủ cần yêu cầu các bộ, ngành, địa phương... xác định rõ trách nhiệm của từng cấp, từng cơ quan trong việc để phát sinh nợ đọng xây dựng cơ bản, phải tự cân đối các nguồn vốn để xử lý dứt điểm tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp phản ánh, trong Luật Xây dựng hiện nay đang có bất bình đẳng giữa nhà thầu và chủ đầu tư. Đó là việc nhà thầu có bảo lãnh dự thầu, bảo lãnh thực hiện hợp đồng, nhưng về phía chủ đầu tư, kể cả Nhà nước hay tư nhân đều không có bất kỳ bảo lãnh nào.

Do đó, VACC kiến nghị, chủ đầu tư phải có bảo lãnh thanh toán, ít nhất là 30% cuối cùng của dự án. Khi sửa đổi Luật Xây dựng cần đưa vấn đề này vào luật. Hoặc về cơ chế của chủ đầu tư cũng phải đảm bảo thanh toán hết tiền cho nhà thầu rồi mới được đưa công trình vào sử dụng.