Hiện thực hóa TTCK phái sinh tại Việt Nam

Quyết tâm xây dựng TTCK phái sinh Việt Nam đã được Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán (UBCK) Vũ Bằng khẳng định trong cuộc họp đầu năm 2014, bằng việc công bố sẽ hoàn thiện dự thảo Đề án TTCK phái sinh Việt Nam trình Chính phủ ngay quý I đầu năm. Sau quyết định của Thủ tướng, tiến trình tiếp theo để xây thị trường này là 2 mảng việc lớn. Thứ nhất, Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành xây dựng Nghị định, đồng thời nắm quyền ban hành các thông tư hướng dẫn thực hiện Nghị định. Thứ hai, UBCK cùng các sở, Trung tâm Lưu ký chứng khoán xây dựng các quy chế, quy định về sản phẩm, niêm yết, giao dịch, thanh toán bù trừ, giám sát TTCK phái sinh.

Như vậy, để vận hành thị trường phái sinh, còn là một chặng đường hoàn thiện pháp lý và hạ tầng thị trường, nhưng tất cả quá trình chuẩn bị hành lang pháp lý trên phải hoàn tất vào năm 2015, để từ năm 2016, Việt Nam sẽ chính thức vận hành một thị trường mới, thị trường phái sinh.

Vậy thị trường phái sinh là gì và vì sao Việt Nam cần có thị trường này?

Thực tế từ năm 2009, sản phẩm phái sinh đầu tiên dưới dạng quyền chọn mua/chọn bán cổ phiếu đã được nhóm chuyên gia công ty chứng khoán VNDirect xây dựng, trên cơ sở phát hiện ra một hạn chế lớn của TTCK Việt Nam, đó là xu hướng chuyển động một chiều! Theo đó, khi thị trường tăng, nhà đầu tư ào ào mua cổ phiếu, còn khi thị trường giảm, xu hướng ào ào bán cổ phiếu luôn lất lướt. Chính thực tế này khiến TTCK dễ “biến động quá đà”, khi tăng dễ tăng quá nóng, còn khi xuống, dễ xuống quá sâu. Thị trường thiếu mất những công cụ để tự cân bằng và thiếu công cụ cho phép nhà đầu tư kiếm tiền trên thị trường giá xuống.

Tuy nhiên, sản phẩm quyền chọn mua của VNDirect (trên một số mã cổ phiếu) chỉ vận hành một thời gian ngắn là phải dừng lại, vì khi đó, khung pháp lý điều tiết thị trường phái sinh chưa hình thành. Nếu để cho công ty chứng khoán tiếp tục làm, sẽ tạo rủi ro pháp lý cho các bên tham gia, đồng thời, việc để cho 1 công ty chứng khoán làm, trong khi các công ty chứng khoán khác không có hành lang pháp lý để làm, sẽ là sự bất công bằng trên TTCK. Một quyết định xử phạt từ UBCK đã được đưa ra với DN đầu tiên vận hành sản phẩm này.

14 năm nay, TTCK Việt Nam chỉ giao dịch trên các sản phẩm cơ sở, trong khi nhu cầu có thêm công cụ để tự bảo vệ mình, đa dạng hóa đầu tư là rất lớn. Mấy năm gần đây, khi TTCK Việt Nam qua giai đoạn sơ khởi, các công ty chứng khoán hàng đầu, như SSI, HSC, BVSC… đã kiến nghị, cần sớm có TTCK phái sinh tại Việt Nam. Ngân hàng HSBC - ngân hàng lưu ký có nhiều nhà đầu tư nước ngoài mở tài khoản tiền gửi bậc nhất Việt Nam, mới đây cũng kiến nghị, cần sớm có thị trường phái sinh, để thêm công cụ phòng ngừa rủi ro và gia tăng cơ hội cho nhà đầu tư chứng khoán.

Kỳ vọng một thị trường sôi động và hữu ích

Hai sản phẩm phái sinh đầu tiên là Index future và Bond futures, được UBCK cho biết, sẽ sớm công bố để lấy ý kiến các thành viên thị trường. Bên cạnh đó, một số sản phẩm khác như covered warrants và các sản phẩm hedging với trái phiếu cũng sẽ được UBCK cùng các sở giao dịch chứng khoán nghiên cứu để triển khai.

Với nhà đầu tư đại chúng, công cụ phái sinh có lẽ còn là khái niệm mới mẻ, nhưng với các nhà đầu tư chuyên nghiệp, đây là loại công cụ không thể thiếu trong quá trình đầu tư. Phát triển trên nền tảng thị trường cơ sở còn non trẻ, theo ông Nguyễn Sơn, Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường, UBCK, trong giai đoạn đầu, UBCK định hướng xây dựng sản phẩm phái sinh dựa trên trái phiếu, cùng với đó là nghiên cứu triển khai sản phẩm phái sinh chỉ số.

Hợp đồng tương lai dựa trên cổ phiếu, hợp đồng quyền chọn dựa trên chỉ số TTCK, trái phiếu chính phủ và cổ phiếu, sẽ được tổ chức khi thị trường phát triển ổn định. Về dài hạn, các công cụ tài chính phái sinh là hợp đồng tương lai và hợp đồng quyền chọn dựa trên tài sản cơ sở là cổ phiếu, trái phiếu, hợp đồng tương lai tiền tệ và hàng hóa sẽ được tập trung giao dịch thống nhất trên sở giao dịch chứng khoán.

Vào lúc này, khi 2 sở chưa hợp nhất thành 1, sở giao dịch chứng khoán nào sẽ chủ trì xây dựng hệ thống giao dịch chứng khoán phái sinh? Theo tìm hiểu của ĐTCK, nỗ lực này đang được thấy ở cả 2 sở, nhưng sản phẩm phái sinh đầu tiên sẽ ra đời ở đâu, là câu chuyện cần thêm thời gian mới rõ được.

Dù bước đi đầu tiên là như thế nào thì tương lai của TTCK phái sinh Việt Nam đã được định hình. Nhà đầu tư, các thành viên thị trường, đang dõi theo từng chuyển động của nhà quản lý, với hy vọng sẽ sớm được mở rộng không gian đầu tư khi thị trường mới ra đời.