Nhật sẽ không dễ dàng nhượng bộ

Nhật Bản đã bước vào vòng đàm phán, một cuộc chiến, mà họ đã cố gắng né tránh trong hơn 2 năm qua: Đàm phán thương mại tự do với Tổng thống Mỹ Donald Trump. Khi mối quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đang có dấu hiệu hạ nhiệt, đến lượt nền kinh tế lớn thứ 3 bước vào cuộc chiến.

Nhật Bản có nhiều lợi thế trong các cuộc đàm phán, dự kiến bắt đầu tuần tới tại Washington, trong bối cảnh Mỹ - Trung Quốc sắp đạt thỏa thuận thương mại. Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đang nỗ lực để tránh các khoản thuế hoặc hạn ngạch với ngành ô tô của nước này từ Mỹ. Về phần mình, ông Trump muốn Nhật Bản mở cửa thị trường nông nghiệp và giảm 60 tỷ USD thâm hụt thương mại.

Ông Abe đã bỏ nhiều công sức để thuyết phục ông Trump duy trì mối quan hệ chiến lược, điều rất quan trọng với Nhật Bản trước các mối đe dọa tiềm tàng từ Trung Quốc và Triều Tiên. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là Nhật Bản sẽ vượt ra ngoài vòng xoáy thương mại mà ông Trump đang tạo ra.

Những dấu hiệu ban đầu cho thấy mối quan hệ chiến lược sẽ không khiến Nhật Bản chọn cách nhượng bộ Chính quyền Trump. Chính phủ của ông Abe muốn đạt được một thỏa thuận song phương "tốt cho cả đôi bên" hơn những hiệp ước đa phương mà ông đang đối thoại với các nước EU và Vành đai Thái Bình Dương.

"Mỹ là người yêu cầu các cuộc đàm phán song phương. Vì thế, người Mỹ nên hỏi chúng tôi về những gì họ muốn thay vì yêu cầu chúng tôi phải đáp ứng điều đó", ông Ichiro Fujisaki, cựu đại sứ Nhật Bản tại Mỹ, hiện là chủ tịch của Viện Hòa bình Nakasone, nhấn mạnh.

Nỗ lực bắt bài Mỹ

Các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Nhật Bản đang thu hút nhiều sự chú ý và lo lắng của các nhà đầu tư khi ông Trump chuyển ảnh mắt hận thù từ Trung Quốc sang các nước khác. Ông chủ Nhà Trắng đang muốn tái cân bằng các mối quan hệ thương mại của Mỹ và lấy đó làm điểm tựa cho cuộc đua quyền lực vào năm tới. Theo đó, ông Trump sẵn sàng tiếp tục phá vỡ các mối quan hệ với thuế quan bất chấp những lo ngại về tăng trưởng kinh tế toàn cầu.

Ông Abe chỉ đồng ý đàm phán song phương sau khi ông Trump áp thuế nhằm vào nhôm và thép nhập khẩu sau đó đe dọa đánh thuế 25% với tất cả hàng hóa nhập khẩu từ Nhật Bản, bao gồm cả xe ô tô. Tháng 5 tới, ông Trump sẽ đưa ra phán quyết cuối cùng với việc đánh thuế ô tô dù nhiều quan chức Nhà Trắng nói với các đối tác châu Âu rằng khả năng trì hoãn có thể xảy ra.

"Nhật Bản hiện đang đàm phán. Họ từng không muốn đàm phán trong nhiều năm nhưng bây giờ, họ đang ngồi vào bàn đàm phán. Đó là nhờ thuế quan. Thuế quan đã rất, rất có hiệu quả trong việc đưa mọi người ngồi vào bàn đàm phán", ông Trump nói với các phóng viên hồi tháng trước.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Kinh tế Nhật Bản Toshimitsu Motegi có thể đã quan sát rất kỹ các động thái của Chính quyền Trump trong các cuộc đàm phán trước đó với Hàn Quốc, Canada, Mexico và Trung Quốc trước khi ngồi vào bàn đàm phán với Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer.

Ông Abe cũng đã củng cố vị trí của Nhật bằng cách thúc đẩy các hiệp định thương mại với Liên minh châu Âu và 10 đối tác khác ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương sau khi Mỹ rút khỏi TPP. Những thỏa thuận này khiến nông dân Mỹ, bao gồm cả các nhà sản xuất thịt bò và thịt lợn, có thể mất đi 22% thị phần nhập khẩu thực phẩm từ Nhật Bản vào tay các đối thủ có mức thuế thấp hơn.

"Với Nhật Bản, chính phủ không có lý do gì để vội vã và nhanh chóng kết thúc các cuộc đàm phán. Người cần đàm phán kết thúc sớn là phía Mỹ, đặc biệt là các nhà vận động hành lang trong lĩnh vực nông nghiệp", ông Junji Nakagawa, Giáo sư chuyên nghiên cứu các vấn đề thương mại tại Đại học Chuogakuin, tỉnh Chiba, gần Tokyo, nhận định.

Nhật sẽ đàm phán theo tiêu chuẩn TPP?

Phạm vi các cuộc đàm phán sẽ là chìa khóa. Nếu Mỹ có thể chấp nhận giống các nước EU và TPP-11 về vấn đề nông nghiệp như hai bên đã nói trong tuyên bố chung ngày 26/9 năm ngoái, ông Abe có thể sẽ nhanh chóng đồng ý. Ông Trump dự kiến sẽ có chuyến thăm cấp nhà nước tới Nhật Bản vào tháng tới để gặp Thái tử Naruhito, người sẽ trở thành tân Nhật hoàng. Nhật sẽ không muốn tranh chấp thương mại gây ảnh hưởng tới cuộc gặp.

Thịt bò Nhật Bản nhập khẩu từ Mỹ đã thấp hơn so với từ các nước CPTPP.

"Ông Abe muốn làm mọi thứ để chuyến thăm của ông Trump có thể diễn ra tốt đẹp", Daniel Sneider, Giảng viên Chính sách Quốc tế tại Đại học Stanford, nhận định. Tuy nhiên, vấn đề là một tuyên bố chung kêu gọi giảm thặng dư thương mại với Nhật Bản và những chính sách ưu đãi vừa vừa về nông nghiệp sẽ không đủ để ông Trump hài lòng. Về phần mình, ông Abe cũng không thể chấp nhận thỏa thuận một chiều, nhất là khi đảng Dân chủ Tự do của ông sẽ phải trải qua cuộc bầu cử ở Thượng viện vào tháng 7 tới.

Nhật Bản, quốc gia luôn giữ hy vọng Mỹ sẽ trở lại TPP, có thể nhấn mạnh vào khả năng tiếp cận thị trường mà họ có thể nhận được theo hướng này. Điều đó có nghĩa là loại bỏ thuế với phụ tùng ô tô của Nhật Bản, vốn chiếm tới 6% tổng kim ngạch xuất khẩu của nước này sang Mỹ.

Một kịch bản được gợi ý trong tuyên bố chung hồi năm ngoái là các bên sẽ đạt thỏa thuận về các vấn đề dễ dàng trước. Vòng đàm phán thứ 2 sẽ được tiến hành nhằm giải quyết những vấn đề học búa hơn. Điều đó mang về một chiến thắng cho ông Trump cũng như cho phép ông Abe tập trung vào một loạt sự kiện lịch sử hiếm hoi, bao gồm Hoàng đế Akihito thoái vị vào ngày 30/4 cũng như Hội nghị Thượng đỉnh G20 diễn ra tại Osaka.

Với việc ông Abe dự định thăm Mỹ vào cuối tháng 4, ông cũng có thể tận dụng cơ hội để đàm phán với Tổng thống Trump về những vấn đề cốt lõi của Nhật Bản. "Tôi cho rằng các nhà sản xuất xe hơi Nhật Bản và chính phủ đã bàn bạc rất kỹ về những ‘món quà’ mà họ có thể cho đi trong các cuộc đàm phán song phương", Nakagawa của Đại học Chuogakuin, nhận định.