TS. Deborah Elms, Giám đốc Điều hành tổ chức Asian Trade Centre (Singapore) đã có bài viết nhận định về các vấn đề nêu trên như sau:

Lộ trình gia nhập của Vương quốc Anh

Các thành viên Hiệp định CPTPP vừa qua đã chính thức chấp thuận việc Vương quốc Anh khởi động quá trình đàm phán gia nhập hiệp định này. Đây là lần đầu tiên thoả thuận thương mại này bắt đầu tiến trình mở rộng thành viên kể từ khi có hiệu lực hồi cuối năm 2018 (có hiệu lực tại Việt Nam vào tháng 1/2019). Trước đó, đã có một số thành viên gia nhập trong quá trình đàm phán hiệp định này.

Hiệp định CPTPP hiện đã chính thức có hiệu lực được vài năm và đem lại lợi ích cho nhiều doanh nghiệp trên khắp Australia, Canada, Nhật Bản, Mexico, New Zealand, Singapore và Việt Nam. Vậy với việc Vương quốc Anh đàm phán gia nhập hiệp định này, chuyện gì sẽ xảy ra kế tiếp?

Đầu tiên, các nước thành viên Hiệp định CPTPP sẽ cùng nhóm họp và triệu tập một Tổ công tác (Working parties) gồm các quan chức phụ trách hoạt động thương mại đến từ các quốc gia thành viên để điều phối, hướng dẫn tiến trình gia nhập của thành viên tiềm năng.  

Khi một thành viên mới chuẩn bị tham gia hiệp định, quốc gia này sẽ không tiến hành đàm phán toàn diện. Thành viên mới sẽ không được xem xét hoặc thảo luận về những văn bản hoặc quy tắc hiện hữu của hiệp định. Các thành viên hiện tại cũng không điều chỉnh các cam kết cụ thể của riêng mình, vốn đã được thể hiện rõ ràng trong lịch trình thực hiện cam kết của họ.

Thay vào đó, Vương quốc Anh hoặc các thành viên tiềm năng khác sẽ tự soạn thảo kế hoạch tiếp cận thị trường dành cho hàng hóa (tốc độ và thời gian cắt giảm thuế quan, xóa bỏ các dòng thuế quan), các bảo lưu về đầu tư và dịch vụ (theo đó thành viên mới bảo lưu quyền không tuân thủ một số cam kết cụ thể trong hiệp định), sự di chuyển phục vụ hoạt động kinh doanh (nhóm cá nhân nào có thể được phép đi lại trong một khoảng thời gian tạm thời để cung ứng dịch vụ tại thị trường mới), các cam kết về doanh nghiệp nhà nước (doanh nghiệp cụ thể nào sẽ không phải tuân theo các quy định của hiệp định) và mua sắm công (xác định các loại hợp đồng chính phủ mà các doanh nghiệp thuộc các quốc gia thành viên hiệp định được phép tiếp cận).

Mặc dù không phải điều chỉnh các cam kết hiện có của mình, các thành viên hiện tại của hiệp định sẽ vẫn cần kiểm tra lại những cam kết, đồng thời rà soát các văn bản và quy tắc nhằm làm việc hiệu quả hơn với thành viên mới. Các cam kết cuối cùng của Vương quốc Anh sẽ phải được các quốc gia thành viên Hiệp định CPTPP thông qua và Tổ công tác sẽ điều phối quá trình này.

Hiện tại, vẫn chưa thể xác định được liệu tiến trình đàm phán của Vương quốc Anh sẽ kéo dài trong bao lâu. Một ví dụ tương tự là việc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Quá trình gia nhập WTO có thể diễn ra rất nhanh, đặc biệt là đối với các thành viên đã nắm rõ và tiếp thu các thoả thuận, văn bản và lịch trình hiện có, để đưa ra lịch trình riêng phù hợp với họ trong từng lĩnh vực. Tuy nhiên, quá trình này cũng có thể kéo dài; một số trường hợp đã mất tời vài năm, thậm chí vài thập niên để được gia nhập WTO.

Tiến trình gia nhập Hiệp định CPTPP của Vương quốc Anh có thể diễn ra nhanh chóng khi các cấp cao nhất của chính phủ nước này đã đề cập về việc gia nhập hiệp định. Bên cạnh đó, thảo luận về việc gia nhập hiệp định của Vương quốc Anh cũng đã diễn ra trong một khoảng thời gian và nhiều vấn đề phức tạp nhất đã được đề cập.

Những thành viên tiềm năng khác

Các quốc gia thành viên Hiệp định CPTPP hiện cũng hy vọng sẽ có thêm nhiều nền kinh tế khác gia nhập cùng lúc với Vương quốc Anh. Đơn giản là vì việc điều phối quá trình gia nhập của các thành viên mới phức tạp và tốn kém, trong khi đó việc điều phối sự gia nhập của một thành viên hoặc nhiều thành viên không có sự khác biệt lớn. Vậy câu hỏi đặt ra là những nước nào khác cũng có thể sẽ sớm gia nhập hiệp định này?

“Bốn thành viên còn thiếu” gồm Brunei, Chile, Malaysia và Peru nên đứng đầu danh sách này. Đây là những thành viên của Hiệp định CPTPP nhưng hoàn tất các thủ tục phê chuẩn trong nước để hiệp định chính thức có hiệu lực tại thị trường của các nền kinh tế nay.

Trong vài năm qua, Brunei, Chile, Malaysia và Peru đều đã trải qua những thay đổi chính trị đáng kể, khiến cho việc tiến hành thủ tục phê chuẩn Hiệp định CPTPP gặp nhiều khó khăn. Nhưng với việc hiệp định được mở rộng lần này, thời cơ đã chín muồi để họ tái khởi động quá trình phê chuẩn.

Sau bốn nền kinh tế trên thì các ứng viên tiềm năng khác cho Hiệp đinh CPTPP sẽ gồm Hàn Quốc (một cái tên đã xuất hiện suốt nhiều năm, nhưng vẫn chưa đạt được sự đồng thuận trong nước) và Thái Lan (bên đã để mất nhiều cơ hội thu hút chuỗi cung ứng quan trọng vào tay Việt Nam). Đài Loan (Trung Quốc) cũng đã sẵn sàng, dù vẫn còn rất nhiều thách thức chính trị xoay quanh việc gia nhập của vùng lãnh thổ này.

Ngoài ra, còn hai nền kinh tế khác cũng thường xuyên được nhắc đến là Hoa Kỳ và Trung Quốc. Hoa Kỳ vẫn có khả năng tái gia nhập Hiệp định CPTPP và có 22 điều khoản đã bị đình chỉ hoặc điều chỉnh sau khi nước này rút khỏi hiệp định TPP. Những điều khoản này có thể được hoặc không được đem ra thảo luận nếu Hoa Kỳ quyết định quay trở lại. Tuy nhiên, việc Hoa Kỳ quay lại Hiệp định CPTPP đối mặt với hai thách thức lớn.

Thứ nhất, vào ngày 01/07 tới đây, nhánh hành pháp của Hoa Kỳ sẽ mất thẩm quyền đàm phán thỏa thuận thương mại vốn được Quốc hội Hoa Kỳ trao trước đây.

Quyền Xúc tiến Thương mại (TPA) và theo đó là các hướng dẫn của Quốc hội Hoa Kỳ về những nội dung phải được đưa vào để đảm bảo thỏa thuận sau này được phê chuẩn suôn sẻ sẽ hết hạn. Trong khi đó, việc được duyệt TPA hiện không nằm trong danh sách ưu tiên của chính quyền Tổng thống Joe Biden và có lẽ sẽ vẫn không được nêu tên trong chương trình nghị sự ở giai đoạn sắp tới.

Thứ hai, nếu Hoa Kỳ quay trở lại Hiệp định CPTPP, khó mà tin rằng 22 điều khoản trên là những thay đổi duy nhất mà nước này yêu cầu để gia nhập. Hoa Kỳ gần như chắc chắn sẽ muốn điều chỉnh thêm các quy tắc trong các lĩnh vực khác và buộc những thành viên còn lại tiến hành điều chỉnh tương tự.

Tuy nhiên, các thành viên hiện tại khó có thể đồng ý những việc như vậy. Ngay cả khi những việc này được đồng ý thì những yêu cầu do Hoa Kỳ đề xuất nhiều khả năng sẽ tạo ra những thách thức với những quốc gia thành viên.

Do vậy, dù đương nhiên Hoa Kỳ có thể gia nhập hoặc tái gia nhập Hiệp định CPTPP, đây chưa phải là lúc phù hợp và cái giá phải trả có thể sẽ được cho là quá đắt đối với một số quốc gia thành viên hiện tại.

Nền kinh tế thứ hai có tiềm năng tham gia hiệp định là Trung Quốc. Mặc dù nước này chưa đưa ra yêu cầu gia nhập ở thời điểm hiện tại, Chính phủ Trung Quốc đang ngày càng tích cực xác định loại điều chỉnh trong nước nào là cần thiết để tuân thủ thỏa thuận và lịch trình cam kết nào có thể được đưa ra cho các thành viên còn lại xem xét.

Tất nhiên, tiến trình gia nhập Hiệp định CPTPP của Trung Quốc sẽ rất phức tạp. Trong số hàng loạt thách thức thì thời điểm gia nhập là yếu tố rất quan trọng đối với nước này. Nhiều thành viên hiện nay đang muốn Hoa Kỳ quay lại hiệp định.

Tuy nhiên, khả năng Hoa Kỳ quay lại trong thời gian tới là không cao, và có thể Hoa Kỳ sẽ không bao giờ quay trở lại. Nhưng nếu Trung Quốc gia nhập trước Hoa Kỳ, thì khả năng Hoa Kỳ trở lại Hiệp định CPTPP gần như là không thể. Dù thế, việc ngăn cản Trung Quốc gia nhập cũng có thể gây rắc rối.

Trong khi chờ đợi, các thành viên hiện tại lẫn tiềm năng của Hiệp định CPTPP sẽ theo dõi sát sao tiến trình gia nhập của Vương quốc Anh. Đây là một thỏa thuận thương mại mang lại lợi ích và việc thu hút được thêm thành viên mới càng khiến nó trở nên hấp dẫn hơn đối với các nền kinh tế khác.

Hiệp định CPTPP, tiền thân là Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), được khởi đầu vào năm 2006 chỉ với bốn thành viên (Brunei, Chile, New Zealand và Singapore). Tính đến Lễ ký để xác thực lời văn Hiệp định TPP vào tháng 2/2016, hiệp định TPP đã có tới 12 thành viên, gồm 4 thành viên ban đầu và bổ sung thêm: Australia, Canada, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, Peru, Hoa Kỳ và Việt Nam. Tuy nhiên, việc Hoa Kỳ quyết định rút khỏi hiệp định TPP vào tháng 1/2017 đã khiến 11 quốc gia thành viên còn lại thống nhất đổi tên hiệp định này thành Hiệp định CPTPP và giữ nguyên cơ bản những nội dung cốt lõi của hiệp định TPP.