Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Văn Bình cho biết Ngân hàng Nhà nước sẽ tăng cường xác minh nguồn tiền của các cổ đông và người có liên quan khi mua cổ phiếu ngân hàng thông qua các hồ sơ chứng minh năng lực tài chính và quan hệ vay vốn tại các ngân hàng. “Nhà đầu tư mua cổ phiếu ngân hàng bằng tiền của người khác (tiền ảo) là không ổn” - Thống đốc Bình khẳng định.

Thuê người khác đứng tên

Báo cáo tình hình quản trị năm 2013 của một số ngân hàng cho thấy có khá nhiều thành viên Hội đồng quản trị không nắm giữ cổ phiếu, thậm chí cả chủ tịch hoặc phó chủ tịch Hội đồng quản trị và người liên quan nắm giữ tỷ lệ cổ phần rất ít. Đơn cử, tại ngân hàng Sài Gòn – Hà Nội (SHB), gia đình ông Đỗ Quang Hiển, Chủ tịch Hội đồng quản trị SHB và các tổ chức liên quan sở hữu khoảng 15% cổ phiếu. Còn tại ngân hàng Sài Gòn Thương tín (Sacombank), ông Trầm Bê, Phó chủ tịch Hội đồng quản trị Sacombank và người nhà nắm giữ 6,7% cổ phiếu. Tại ngân hàng Phương Nam (Southernbank), gia đình ông Trầm Bê cũng sở hữu trên 20% cổ phiếu, đồng thời một thành viên Hội đồng quản trị sở hữu 5,2% cổ phiếu.

Một số người trong cuộc cho biết do pháp luật quy định cá nhân nắm giữ cổ phiếu tại một ngân hàng không quá 5%, cá nhân và người liên quan không quá 20%, tổ chức sở hữu không quá 11%… nên các ông chủ ngân hàng lách luật bằng cách nhờ người khác đứng tên mua cổ phiếu theo phương thức thỏa thuận.

Thực tế cho thấy phiên giao dịch chứng khoán ngày 9 và 10/5/2013, thị trường chứng kiến nhiều giao dịch thỏa thuận thành công 72,35 triệu cổ phiếu của một ngân hàng, giá trị 1.559 tỷ đồng, trong đó có một cá nhân mua đến 25 triệu cổ phiếu. Tương tự, trong 3 phiên giao dịch (từ ngày 8 đến 10/5/2013) gần 43 triệu cổ phiếu một ngân hàng có mức vốn trên 10.000 tỷ đồng cũng được chuyển nhượng theo phương thức thỏa thuận. Trước khi các giao dịch thỏa thuận này diễn ra, ban điều hành của một ngân hàng ở TP. Hồ Chí Minh tiết lộ họ bị ông chủ ngân hàng thúc ép cho vay chứng khoán cả nghìn tì đồng, khiến ngân hàng Nhà nước phải tiến hành thanh tra đối với ngân hàng này.

Điều này cho thấy tuy tỷ lệ nắm giữ cổ phiếu của cá nhân, tổ chức được các ngân hàng công bố là không nhiều nhưng dư luận vẫn biết ai là chủ thực sự của một ngân hàng cổ phần!.

Chi phối hoạt động

Sau khi nắm giữ trên 50% cổ phiếu, các ông chủ ngân hàng thành lập nhiều nhóm cổ đông, mỗi nhóm có một cá nhân làm đại diện 10% cổ phiếu để lọt vào thành viên Hội đồng quản trị nắm quyền chi phối hoạt động của ngân hàng. Điều này phần nào lý giải vì sao giới đầu tư thường bàn tán thông tin nguyên một phó chủ tịch Hội đồng quản trị ngân hàng Đệ Nhất (đã sáp nhập với ngân hàng Sài Gòn ) được bà chủ chi trả 1 tỷ đồng tiền thuê đứng tên cổ phiếu...

Theo các chuyên gia kinh tế, điểm khác biệt giữa ngân hàng với các doanh nghiệp khác là ngoài vốn góp của cổ đông, ngân hàng huy động vốn (vay vốn từ dân cư) bằng uy tín của mình là chủ yếu. Nếu các ông chủ chi phối hoạt động và làm thiệt hại ngân hàng đồng nghĩa với thiệt hại tài sản của khách hàng. Vì thế, việc quản lý ngân hàng không để các ông chủ ngân hàng toàn quyền quyết định.

Để hạn chế tình trạng đứng tên hộ cổ phiếu, chi phối hoạt động từ các ông chủ, Ngân hàng Nhà nước cần giới hạn tỷ lệ cho vay liên quan đến chứng khoán, bao gồm: vay tiền mua cổ phiếu, vay tiền ngân hàng thế chấp bằng cổ phiếu, bảo lãnh cho người khác vay tiền bằng cổ phiếu... Mặt khác, Nhà nước nên quy định thành viên Hội đồng quản trị độc lập là người của ngân hàng Nhà nước hoặc do Công đoàn cơ sở giới thiệu nhằm hạn chế tình trạng nhóm cổ đông sở hữu 10% cổ phiếu được ông chủ ngân hàng thuê đứng tên giới thiệu người nhà vào thành viên Hội đồng quản trị, tạo ưu thế áp đảo trong hoạt động của Hội đồng quản trị.