Vượt qua khó khăn

Năm 2012, mặc dù tình hình kinh tế vĩ mô đã có những chuyến biến nhất định (như lạm phát và nhập siêu có chiều hướng giảm, tỷ giá được duy trì ổn định, dự trữ ngoại tệ tăng, mặt bằng lãi suất giảm…) nhưng nhìn chung vẫn còn nhiều khó khăn. Hoạt động của thị trường cổ phiếu chưa thực sự khả quan, dù chỉ số VN - Index tăng 17,7% và HNX - Index giảm hơn 2% so với cuối năm 2011. Trái ngược với thị trường cổ phiếu, năm 2012 có thể khẳng định là năm huy động, phát hành trái phiếu chính phủ đạt kỷ lục kể từ khi thị trường này được Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) vận hành chính thức ngày 24/9/2009.

Các hoạt động giao dịch trên thị trường sơ cấp, tính đến cuối tháng 12/2012 đã được triển khai hiệu quả với khối lượng huy động đạt gần 160.000 tỷ đồng (gần gấp 2 lần so với cả năm 2011), vượt chỉ tiêu kế hoạch huy động điều chỉnh năm 2012 là 135.000 tỷ đồng. Trong tổng giá trị đấu thầu huy động được trong năm 2012, chỉ riêng Kho bạc Nhà nước đã huy động được 106.884 tỷ đồng. Lãi suất trúng thầu giảm so với năm 2011 và thấp hơn lãi suất huy động trên thị trường tiền tệ từ 1% - 2%.

Để tạo điều kiện cho hoạt động đấu thầu được tiến hành thuận lợi hơn, ngày 6/8/2012, hệ thống đấu thầu điện tử trên thị trường sơ cấp trái phiếu chính phủ đã chính thức kết nối trực tiếp với các thành viên đấu thầu, với tổ chức phát hành và cơ quan quản lý. Nếu như hình thức đấu thầu trái phiếu chính phủ “truyền thống” là các thành viên nộp phiếu dự thầu trực tiếp hoặc gửi qua đường bưu điện thì việc đấu thầu điện tử rút ngắn rất nhiều công đoạn của quy trình này. Các thành viên tham gia có thể nhập phiếu dự thầu từ xa, sửa hoặc hủy phiếu thầu theo diễn biến của thị trường, nhận kết quả đấu thầu trực tuyến tức thời, theo dõi tiến trình thanh toán đấu thầu; đồng thời, trên hệ thống này, có thể tiến hành tra cứu, kết xuất dữ liệu thống kê và lập báo cáo theo mẫu được thiết kế chuẩn…

Toàn bộ quá trình đấu thầu được điện tử hóa từ khi bắt đầu đến khi hoàn tất phiên, một mặt giúp các thành viên tham gia đấu thầu nhanh chóng, hiệu quả, giúp cơ quan vận hành rút ngắn đáng kể thời gian xét thầu và xác định kết quả đấu thầu, mặt khác góp phần đảm bảo tính minh bạch của hoạt động đấu thầu..

Trên thị trường thứ cấp, hoạt động giao dịch “nhộn nhịp” hơn so với thị trường cổ phiếu, giá trị giao dịch bình quân đạt 842 tỷ đồng/phiên, gấp 2,3 lần so với bình quân phiên năm 2011.

Giá trị giao dịch trên thị trường trái phiếu chính phủ đạt 189.086 tỷ đồng tính đến thời điểm đầu tháng 12/2012, trong đó giao dịch repos chỉ chiếm khoảng 30% tổng giá trị (giao dịch trái phiếu gồm giao dịch outright hay còn gọi là giao dịch mua đứt bán đoạn và giao dịch repos - sau một thời hạn người bán sẽ phải giao dịch lại trái phiếu đó).

Ngân hàng và các tổ chức tín dụng là khu vực cung cấp phần lớn các nguồn vốn cho đầu tư của nền kinh tế và cũng là nguồn cầu chủ yếu đối với trái phiếu. Mục tiêu chủ yếu mua trái phiếu, đặc biệt với trái phiếu chính phủ, của các ngân hàng thương mại là để đảm bảo khả năng thanh khoản và làm công cụ trong giao dịch với Ngân hàng Nhà nước... Bên cạnh đó, các công ty chứng khoán cũng tham gia với mục đích đầu tư tài chính. Tính tới thời điểm hiện tại, đã có 24 ngân hàng thương mại và 29 công ty chứng khoán là thành viên của thị trường trái phiếu chính phủ.

Những giải pháp hỗ trợ

Thị trường trái phiếu Việt Nam đã có những bước phát triển đáng kể trong 10 năm gần đây. Quy mô thị trường đã tăng từ mức 2,82% GDP năm 2001 lên mức 19% GDP năm 2011, trong đó trái phiếu chính phủ, trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh chiếm 14,80% GDP và trái phiếu doanh nghiệp chiếm khoảng 4,12% GDP. Trái phiếu chính phủ được phát hành bao gồm các loại kỳ hạn chuẩn, gồm có các kỳ hạn 2 năm, 3 năm, 5 năm, 10 năm, trong đó loại kỳ hạn dưới 5 năm hiện có tỷ trọng lớn nhất, chiếm khoảng 90% tổng khối lượng trái phiếu đã phát hành. Tính đến hết năm 2011, dư nợ trái phiếu chính phủ ở mức 203,5 nghìn tỷ đồng, tương đương khoảng 8,49% GDP năm 2011.

Thị trường trái phiếu nói chung và thị trường trái phiếu chính phủ nói riêng đã có những bước tiến mạnh về quy mô và chất lượng, trở thành kênh quan trọng trong việc huy động vốn cho ngân sách nhà nước. Để đạt được những thành tựu đó, một hệ thống các giải pháp phát triển thị trường, nâng cấp hệ thống giao dịch đã được triển khai, đặc biệt từ năm 2011 gồm:

- Khuôn khổ pháp lý đối với thị trường sơ cấp đã được điều chỉnh với sự ra đời của Luật Quản lý nợ công, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán (2010). Chính phủ đã ban hành nhiều nghị định thay thế các văn bản pháp lý nêu trên để quản lý thị trường trái phiếu, gồm Nghị định số 01/2011/NĐ-CP về phát hành trái phiếu chính phủ, trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh và trái phiếu chính quyền địa phương; Nghị định số 15/2011/ NĐ-CP về cấp và quản lý bảo lãnh Chính phủ đối với các khoản vay trong nước và nước ngoài, bao gồm cả các khoản phát hành trái phiếu trong nước, trái phiếu quốc tế; Nghị định số 90/2011/NĐ-CP về phát hành trái phiếu doanh nghiệp; Nghị định số 58/2012/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Chứng khoán và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán. Cùng với đó, các quy định về giao dịch thứ cấp vẫn đang được nhanh chóng đưa vào áp dụng và điều chỉnh cho phù hợp.

- Với mục đích tăng tính thanh khoản cho tín phiếu kho bạc đồng thời tạo sự liên thông giữa thị trường tiền tệ và thị trường chứng khoán, ngày 24/8/2012, hệ thống giao dịch tín phiếu đã chính thức được vận hành tại HNX. Sau hơn 17 năm phát hành sơ cấp, công cụ nợ ngắn hạn của Chính phủ được phát hành theo phương thức đấu thầu qua Ngân hàng Nhà nước đã được đăng ký, lưu ký tại Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam và được niêm yết giao dịch trên thị trường trái phiếu chính phủ tại HNX… Có thể nói, việc đưa tín phiếu kho bạc về thị trường trái phiếu chính phủ đã được tập trung về một đầu mối, khắc phục sự phân đoạn giữa thị trường nợ ngắn hạn và thị trường nợ dài hạn, thúc đẩy sự liên kết điều hành trên thị trường tài chính, góp phần bình ổn kinh tế vĩ mô…

- Trên cơ sở đề án tái cấu trúc thị trường chứng khoán đã được phê duyệt, việc triển khai tái cơ cấu hàng hóa kết hợp với đấu thầu trái phiếu chính phủ lô lớn, phát hành bổ sung vào những mã hiện có, đã góp phần tăng quy mô niêm yết của từng mã và tạo điều kiện nâng cao tính thanh khoản cho thị trường trong năm 2012 (cao gấp 2,3 lần so với năm 2011).

- Đường cong lợi suất chuẩn đã được xây dựng nhằm cung cấp thông tin đầy đủ và đa dạng hơn cho các tổ chức tham gia thị trường cũng như các tổ chức nghiên cứu, hoạch định chính sách. Bên cạnh đó, HNX cũng thực hiện nâng cấp hệ thống giao dịch - thông tin trái phiếu chính phủ nhằm bổ sung các chức năng, tiện ích mới, đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu, thông tin thị trường sơ cấp, thứ cấp một cách tập trung, thống nhất.

- Nghiên cứu thí điểm phát triển hệ thống thanh toán trái phiếu sơ cấp và giao dịch trái phiếu thứ cấp thông qua Ngân hàng Nhà nước nhằm rút ngắn thời gian thanh toán, thời gian niêm yết và tạo điều kiện cho việc triển khai thí điểm cơ chế giao dịch trái phiếu ngay sau khi phát hành.

- Xây dựng và từng bước thực hiện cơ chế thu hút nhà đầu tư tham gia thị trường thông qua rà soát, điều chỉnh hợp lý chính sách thuế và phí giao dịch trái phiếu, áp ụng các công cụ tài chính phòng ngừa rủi ro tỷ giá cho nhà đầu tư nước ngoài; khuyến khích các tổ chức nước ngoài phát hành các chứng chỉ lưu ký toàn cầu được niêm yết trên thị trường nước ngoài với tài sản cơ sở là trái phiếu chính phủ trong nước…

Những thành công trên là rất đáng kể, tuy nhiên, để thị trường trái phiếu chính phủ tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong năm 2013 và các năm tiếp theo, các cơ quan quản lý cần phát triển các sản phẩm giao dịch đa dạng hơn, tạo thêm cơ chế khuyến khích, hỗ trợ các chủ thể đầu tư và tăng thêm sự hỗ trợ nghiệp vụ phòng ngừa rủi ro.

Ngoài ra, cần thực hiện các giải pháp hỗ trợ thị trường như: phát triển hệ thống đại lý cấp I và đảm bảo các quyền lợi của thành viên hệ thống; Thực hiện xây dựng cơ chế hỗ trợ thanh khoản và hỗ trợ chứng khoán dành riêng cho các đại lý cấp I để thực hiện được chức năng, nghĩa vụ tạo lập thị trường; Đưa đường cong lãi suất chuẩn vào thực tế, trên cơ sở thông tin phát hành trái phiếu sơ cấp, thông tin giao dịch trái phiếu thứ cấp và yết giá của các thành viên hệ thống đại lý cấp I; Xây dựng đường cong lãi suất trái phiếu chính phủ làm cơ sở cho việc định giá các loại trái phiếu (gồm trái phiếu chính phủ, trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh, trái phiếu chính quyền địa phương, trái phiếu doanh nghiệp) đồng thời giúp sự điều hành, quản lý của Nhà nước ngày càng chặt chẽ và hiệu quả hơn.

Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số 1 - 2013