Kết quả khảo sát này cũng cho thấy vai trò của Bộ Công Thương và Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam trong việc xúc tiến và cung cấp thông tin cho các doanh nghiệp trong nước về nhu cầu của thị trường thế giới còn hạn chế.

Việc không đánh giá được nhu cầu thị trường thế giới đã và đang hạn chế, ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả sản xuất, kinh doanh bền vững của các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu.

"Mù mờ" dẫn tới phá sản

Việc mù mờ thông tin về thị trường thế giới cũng là một nguyên nhân quan trọng khiến doanh nghiệp không tìm được đầu ra, dẫn tới ngừng hoạt động. Theo Tổng cục Thống kê, tính từ thời điểm 1/1/2013 tới nay, số doanh nghiệp ngừng hoạt động là 433 (chiếm 5,6%), thì có đến 58,7% doanh nghiệp ngừng hoạt động do không tìm được thị trường đầu ra.

ASEAN đang ngày càng tiến gần đến mục tiêu xây dựng Cộng đồng kinh tế (AEC) – một khối hợp tác kinh tế khu vực của các quốc gia thành viên ASEAN vào cuối năm 2015. Trong những năm qua, ASEAN luôn là một trong những thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam nhưng tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam sang khu vực này có xu hướng chậm lại. Nguyên nhân chính vẫn là DN Việt vẫn còn mù mờ về thông tin thị trường.
Chia sẻ tại diễn đàn xúc tiến xuất khẩu Việt Nam– ASEAN 2014, ông Đỗ Thắng Hải, Thứ trưởng Bộ Công Thương, cho hay tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN có xu hướng chậm lại do DN chưa khai thác được hết lợi thế của các hiệp định thương mại. Bản chất của câu chuyện này là hiểu biết và nhận thức của DN về thị trường còn rất mơ hồ.

Khi không hiểu được thị trường, DN sẽ không hiểu được tác động của tiến trình hội nhập đến từng ngành hàng, mặt hàng và khó có thể khai thác triệt để các cơ hội do hiệp định thương mại mang lại. Trong khi đó, giải được bài toán thị trường xuất khẩu là chìa khóa góp phần giải quyết khó khăn cho DN.

Đồng quan điểm, bà Phạm Thị Hồng Thanh – Phó Vụ trưởng Vụ châu Á, Thái Bình Dương, cũng cho rằng hầu hết các DN Việt Nam kinh doanh xuất nhập khẩu đều thiếu thông tin và chưa có phương pháp, chiến lược để thu thập và xử lý các thông tin về thị trường.

Đơn cử như việc tham gia các hiệp định thương mại, DN các nước ASEAN trong đó có Việt Nam sẽ được ưu đãi về thuế suất đến mức 0%. Nhưng DN cần biết ngoài vấn đề thuế, thị trường còn nhiều rào cản khác như quy tắc xuất xứ hay các biện pháp phòng vệ thương mại.
"Có thể hình dung tham gia AEC như mở một cánh cửa nhưng cửa này có nhiều bậc. Quy tắc xuất xứ yêu cầu ít nhất 40% hàm lượng sản phẩm làm ra phải xuất xứ từ khu vực ASEAN thì mới được hưởng thuế suất 0%. Nếu nhập quá nhiều nguyên liệu từ ngoài khu vực thì thuế suất 0% cũng trở nên vô nghĩa. Khi ấy, giá cả hàng hóa của Việt_Nam_trên thị trường các nước ASEAN sẽ cao, mất khả năng cạnh tranh", bà Thanh khuyến cáo.

Trong ngắn hạn, khu vực Đông Bắc Thái Lan, giáp Lào với thị trường trên 20 triệu dân là một thị trường mới, DN Việt Nam nên thúc đẩy xuất khẩu. Hàng Việt Nam như thực phẩm, đồ xây dựng, chè, cà phê… được đánh giá phù hợp về chất lượng và giá cả trong khi ngành sản xuất của Thái Lan trong thời gian qua chịu ảnh hưởng do bất ổn chính trị.

Thực trạng chung của nhiều DN

Nhìn lại hoạt động kinh tế thương mại giữa Việt Nam và ASEAN trong một thập kỷ qua, nếu nói về con số tuyệt đối thì kim ngạch thương mại đã tăng hơn 4 lần, từ 9 tỷ USD năm 2003 lên đến 40 tỷ USD vào năm 2013.

Năm ngoái, ASEAN là thị trường xuất nhập khẩu lớn thứ 3 của Việt Nam với kim ngạch 18,47 tỷ USD, tăng 4,4% so với năm trước đó; 3 tháng đầu năm nay, con số này cũng tăng 6,4% so với cùng kỳ, đạt 4,7 tỷ USD.

"Nhưng, tăng trưởng xuất khẩu sang ASEAN của Việt Nam đang có xu hướng chậm lại. Một trong những lý do là các ưu thế về xuất khẩu đối với thị trường truyền thống có vị trí địa lý gần gũi này chưa được tận dụng tối đa", Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải lưu ý. Lý do có phần đến từ việc các ưu đãi từ Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) chưa được tận dụng tối đa.

Ông Trần Thanh Hải, Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), cho biết: "Nếu không cải thiện được về quy tắc xuất xứ, dù hàng rào thuế quan có được loại bỏ theo ATIGA, cơ hội hưởng lợi của DN Việt Nam bằng không".

Cụ thể hơn, để được hưởng ưu đãi thuế quan theo ATIGA, DN phải đảm bảo được 40% hàm lượng sản phẩm được làm từ các nước ASEAN. DN không biết và không tìm hiểu về quy tắc xuất xứ này thì dù có tham gia hiệp định, thuế nhập khẩu với các hàng hóa của DN Việt Nam vẫn bị áp ở mức cao.

"Đại đa số các DN ngành thép hiểu biết về Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) còn lơ mơ", ông Chu Đức Khải, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), chia sẻ. Nhưng ông Khải còn cho rằng hiểu biết lơ mơ về AEC không chỉ là cá biệt đối với các DN ngành thép mà là hiện trạng chung của nhiều DN Việt Nam hiện nay.

Ông dẫn giải, đang còn phải lo ăn hai bữa, nếu hỏi bạn có quan tâm đến du lịch không, có quan tâm đến âm nhạc không thì đương nhiên là nói có, nhưng chưa có thời gian để tìm hiểu sâu. Các DN hiện nay cũng vậy, trong 2 năm kinh tế khó khăn vừa qua, họ mải vật lộn với việc sống còn nên ít có thời gian nhìn xa, trông rộng.