Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài Đỗ Nhất Hoàng cũng chỉ ra thực tế đó khi đánh giá nhu cầu đầu tư ra nước ngoài của nhiều quốc gia phát triển có xu hướng suy giảm trong mấy năm gần đây, trong khi nhu cầu thu hút đầu tư của các nước đang phát triển ngày càng tăng lên. Ngay cả các nước láng giềng với Việt Nam như Lào, Campuchia hay gần đây là Myanmar… cũng ra sức “mời chào” đầu tư, khiến cho cuộc cạnh tranh trở nên quyết liệt chưa từng có giữa các quốc gia ngay trong khu vực ASEAN.

Báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư khắc họa rõ nét hơn “sức căng” đó. Trong năm 2012, vốn FDI giải ngân đạt 10,46 tỷ USD, chỉ bằng 95,1% năm 2011; tổng vốn đăng ký cấp mới và tăng thêm là 13,01 tỷ USD, thấp hơn con số đặt ra đầu năm là 15 tỷ USD; số dự án đầu tư nước ngoài mới được cấp giấy chứng nhận đầu tư trong năm chỉ bằng 84,7% so với cùng kỳ 2011… Trong số các chỉ tiêu bề nổi này, một điểm sáng duy nhất là lượng vốn đăng ký tăng thêm của các dự án đầu tư giai đoạn trước cao hơn 58,5% so với năm 2011.

Cục trưởng Đỗ Nhất Hoàng nhận định, điều này chứng tỏ các nhà đầu tư đã làm ăn ở Việt Nam vẫn tin tưởng vào môi trường đầu tư của nước ta cũng như triển vọng phát triển trong tương lai. Tuy nhiên, ông Hoàng cũng nhanh chóng thừa nhận, xét về lâu dài, cuộc cạnh tranh quyết liệt giữa các quốc gia trong thu hút đầu tư thời gian qua đã làm bật lên hạn chế của môi trường đầu tư trong nước. “Do đó, nhất định phải đổi mới!”, ông Hoàng cương quyết.

Thực tế, yêu cầu đổi mới công tác thu hút FDI đã được đặt ra mấy năm gần đây khi lĩnh vực này bắt đầu bộc lộ nhiều mặt trái. Những nút thắt mà đại diện Cục Đầu tư nước ngoài đặt ra chủ yếu xoay quanh các quy định quản lý hoạt động của khối doanh nghiệp (DN) này còn quá nhiều bất cập.

Muốn “phá” những hạn chế cũ

Ông Đỗ Nhất Hoàng thẳng thắn, công tác xúc tiến đầu tư thời gian vừa qua chưa hiệu quả. Theo đó, công tác này còn dàn trải, phân tán nguồn lực, chưa tập trung vào các đối tác, lĩnh vực trọng điểm cũng chưa có sự thống nhất điều phối để thực hiện trúng mục tiêu.

Bộ trưởng Bùi Quang Vinh cũng bày tỏ lo ngại về vấn đề phân cấp phê duyệt và quản lý các dự án FDI lớn. Theo ông Vinh, các công trình, dự án lớn, có tầm lan tỏa toàn quốc đều do địa phương cấp phép là quá sức. “Trong khi ở Trung Quốc, dự án có quy mô từ 100 triệu USD trở lên đều phải do Nhà nước thẩm định và cấp phép”, ông Vinh lưu ý

“Cải tiến phải tạo thay đổi căn bản, tập trung hơn, không đua nhau đi xúc tiến đầu tư như hiện nay nữa”, ông Vinh khẳng định. Cũng trong tiến trình cải cách này, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết: Sẽ siết chặt, nhưng cũng sẽ có nới lỏng.

Chẳng hạn với định hướng thu hút các dự án thuộc lĩnh vực công nghệ cao. Trong năm vừa qua, dù lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo thu hút được nhiều đầu tư nhất với vốn đăng ký chiếm 70% tổng vốn, song thu hút các dự án công nghệ cao lại chưa được như kỳ vọng.

Ông Đỗ Nhất Hoàng dẫn lời của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Quân: “Sẽ giảm thiểu các quy định về công nghệ cao cho các dự án FDI đáp ứng được với điều kiện ở Việt Nam”. Nếu vấn đề này được thực hiện, nhiều dự án FDI trước kia “hụt” so với diện này sẽ được hưởng các ưu đãi đối với dự án công nghệ cao, một điều chỉnh nới hơn trước cũng có ý nghĩa trong khuyến khích thu hút đầu tư công nghệ cao.

Tuy nhiên, việc chuyển giao công nghệ sẽ được thắt chặt hơn theo cam kết của nhà đầu tư. Bởi lẽ, câu chuyện tranh thủ các dự án FDI để chuyển giao công nghệ dù đã được đặt ra là nhiệm vụ trọng tâm trong thu hút đầu tư nước ngoài, song cho tới nay vẫn chưa có biện pháp giải quyết.

Do hiện chuyển giao công nghệ đang được thực hiện theo cơ chế thỏa thuận nên rất khó buộc DN thực thi. Vì vậy, cần nghiên cứu thêm để đưa ra quy chế bắt buộc chuyển giao theo cam kết đối với các dự án đầu tư muốn vào Việt Nam. “Vấn đề này phải bổ sung vào luật”, ông Hoàng phát biểu.

Bên cạnh đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đang tính chuyện bổ sung các quy định để thu hút FDI trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn vốn đang bị bỏ ngỏ nhiều năm qua. Với những quy định mới này, DN đầu tư vào nông nghiệp sẽ nhận được hỗ trợ lớn của Nhà nước cũng như ưu đãi tín dụng từ phía ngân hàng.

Những giải pháp nhằm thay đổi căn bản quản lý dòng vốn FDI của Bộ Kế hoạch và Đầu tư hứa hẹn sẽ thanh lọc đầu tư nước ngoài theo hướng thực chất hơn. Song theo dự báo, nguồn vốn FDI chưa thể phục hồi mạnh trong năm tới. Do đó, việc thực hiện các giải pháp này nếu không khẩn trương và nhất quán, thì khó có thể đạt được mục tiêu vốn đầu tư đăng ký khoảng 13-14 tỷ USD, vốn thực hiện đạt khoảng 10,5-11 tỷ USD trong năm 2013.