Thí điểm từ năm 2014, đến năm 2022 đồng tiền e-CNY của Trung Quốc chính thức được phát hành, chấp nhận thanh toán tại các siêu thị, cửa hàng bán lẻ trên toàn quốc. Tổng giá trị giao dịch ước tính đạt 83 tỷ Nhân dân tệ trong năm đầu triển khai. Tiền kỹ thuật số e-CNY thúc đẩy nhanh chính sách thanh toán không dùng tiền mặt của Chính phủ cũng như ổn định, tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, hiện nay, tiền kỹ thuật số e-CNY chỉ được chấp nhận thanh toán tại nội địa và chưa được chấp nhận trong thanh toán quốc tế. Vì thế, Trung Quốc tiếp tục mở rộng địa điểm thí điểm nhằm phát triển mạnh CBDC và tham gia vào thanh toán quốc tế, mở rộng vị thế cạnh tranh với đồng USD (LAI, 2022, Huang và Mayer, 2022).

Hồng Kông bắt đầu triển khai dự án tiền kỹ thuật số LionRock vào năm 2017 áp dụng cho các tổ chức và đây được xem là dự án quan trọng cho sự hợp tác của ngân hàng và Công ty TNHH Thanh toán bù trừ liên ngân hàng. Cơ quan tiền tệ Hồng Kông cùng hợp tác với Ngân hàng Thái Lan triển khai Dự án Inthanon-LionRock để nghiên cứu ứng dụng CBDC cho các khoản thanh toán xuyên biên giới và đạt được một số thành công nhất định (Hong Kong Monetary Authority, 2023). Năm 2021, Chính quyền Hồng Kông thực hiện triển khai thí điểm (Loukoianova và cộng sự, 2022) và chính thức ra mắt năm 2022 (Tran, 2023), trong đó Dự án Proof-of-Concept (PoC) nghiên cứu các ứng dụng tiềm năng của CBDC trong việc xử lý các khoản thanh toán giá trị lớn (Hong Kong Monetary Authority, 2023).

Tại Ấn Độ và Thái Lan

Ngân hàng của Ấn Độ và Thái Lan hiện thực hiện triển khai thí điểm tiền kỹ thuật số. Các nhà chức trách ở Ấn Độ và Thái Lan đang theo dõi chặt chẽ các diễn biến liên quan đến tài sản tiền điện tử và đã thực hiện các biện pháp, cụ thể, ở Thái Lan, tài sản kỹ thuật số bị cấm thanh toán bắt đầu từ ngày 1/4/2022, Ấn Độ đã áp dụng mức thuế 30% đối với lợi nhuận từ giao dịch tiền điện tử.

Năm 2019, Thái Lan thí điểm CBDC bán buôn và được triển khai rộng rãi sang lĩnh vực bán lẻ. Quý IV/2022, Thái Lan thí điểm CBDC quy mô nhỏ và đánh giá các bên trung gian sẽ tham gia thí điểm bao gồm ngân hàng và nhà cung cấp dịch vụ thanh toán phi ngân hàng (Loukoianova và cộng sự, 2022). Trong khi đó, ở Ấn Độ, ngân hàng triển khai dự án CBDC hướng tới thực hiện chiến lược theo từng giai đoạn và kiểm tra các trường hợp sử dụng có thể được triển khai mà ít hoặc không bị gián đoạn.

Tại Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore

Nhật Bản, Australia, Hàn Quốc và Singapore là các quốc gia tiên tiến trong khu vực xem CBDC là cơ hội giúp hệ thống thanh toán hiệu quả và cung cấp tiền kỹ thuật số cho NHTW nước khác (Loukoianova và cộng sự, 2022). Trong năm 2020, Australia, Hàn Quốc thực hiện nghiên cứu CBDC với các loại Project Atom, eAUD. Năm 2023, Australia nghiên cứu thêm tiền kỹ thuật số Mandala. Singapore thí điểm dự án tiền kỹ thuật số “Project Orchid” nhưng bị hủy bỏ năm 2021 và năm 2022 thực hiện thí điểm dự án “Project Ubin”. Singapore cũng thực hiện nghiên cứu thêm các dự án “Mandala” và Project Mariana trong năm 2023.

Tại Việt Nam

Tại Việt Nam, tiền kỹ thuật số chưa được chấp nhận, không phải là tài sản tài chính, không phải tiền tệ cũng không là phương tiện thanh toán. Việt Nam chưa có một văn bản pháp lý cụ thể và toàn diện đối với tiền kỹ thuật số. Do đó, việc sử dụng tiền kỹ thuật số trong thanh toán hay đầu tư được xem là vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam đang nghiên cứu về tiền kỹ thuật số với loại tiền “Viet Nam CBDC” cho lĩnh vực bán lẻ, để chắc chắn rằng Việt Nam sẽ không bị bỏ lại phía sau của cuộc cách mạng công nghệ số lĩnh vực tài chính - ngân hàng (Tạp chí Tài chính, 2020). Các cơ quan chính phủ và ngân hàng đưa ra các quy định liên quan đến tiền kỹ thuật số, được trích vào các điều của các văn bản pháp lý được tác giả hệ thống ở Bảng 4.

Tại Châu Mỹ

Hiện nay, các quốc gia khu vực châu Mỹ đã tiến hành nghiên cứu, phát triển CBDC là: Bahamas, Brazil, Mỹ, Phía Tây Caribe, Ecuador, Uruguay, Canada (Vee, 2022). Trong đó, Chính phủ Mỹ cho rằng đồng USD luôn giữ vững vai trò, chiếm 60% dữ trữ ngoại hối của các ngân hàng, 40% nợ thế giới do đó họ không cần thiết để số hóa tiền tệ USD (Campbell, 2021). Do đó, tiền điện tử được quan tâm hơn là CBDC của NHTW Mỹ. Ở Canada, những hình thức đầu tư hoặc các sản phẩm có liên quan đến tiền kỹ thuật số đều được xem có rủi ro cao. NHTW Canada đã tiến hành thực nghiệm với các dự án CBDC như Jasper năm 2016, Jasper-Ubin năm 2019 và tiến hành nghiên cứu CBDC “E Dollar” trong năm 2017 cho cả lĩnh vực bán buôn và bán lẻ. Tại Brazil, các quỹ đầu tư tiền ảo không được xem là tài sản tài chính và nước này ngăn chặn các quỹ đầu tư vào tiền ảo (Morales-Resendiz và cộng sự, 2021). NHTW Brazil cũng đã thực hiện các bằng chứng thực nghiệm về các loại tiền CBDC như “Digital Wholesale Real”, “DREX” trong năm 2017.

Năm 2022, NHTW Bahamas (Sand Dollar) và NHTW Nigeria (e-Naira) đã chính thức phát hành tiền kỹ thuật số của NHTW (CBDC), trong khi đó Ngân hàng Jamaica (JAM-DEX) và NHTW Đông Caribê (DCash - CBDC của một liên minh tiền tệ) đang trong giai đoạn thử nghiệm nâng cao. Ngoài ra, hơn 90% các NHTW khác cũng đang trong quá trình nghiên cứu và triển khai các dự án thí điểm (Loukoianova và cộng sự, 2022).

Tại Châu Âu

Hiện nay, NHTW Châu Âu đang tiến hành triển khai thí điểm tiền kỹ thuật số (Morales-Resendiz và cộng sự, 2021). Trong đó, các quốc gia khu vực Châu Âu đã nghiên cứu/phát triển CBDC là: Iceland, Đan Mạch, Na-uy, Phần Lan, Hà Lan, Thụy Điển, Tây Ban Nha, Thụy Sĩ, Ukraine, Pháp, Anh (Vee, 2022).

Khuyến nghị cho Việt Nam

Tiền kỹ thuật số không ảnh hưởng lớn đến lượng cung tiền, đem lại lợi ích trong thanh toán, giao dịch không dùng tiền mặt và phát triển dịch vụ tài chính. Nó cũng giúp giảm rủi ro và tăng cường minh bạch trong giao dịch tài chính, đồng thời nâng cao vị thế của đồng tiền quốc gia và hỗ trợ cho kinh tế số, thương mại điện tử và các mô hình kinh doanh dựa trên nền tảng số. Do đó, NHNN nghiên cứu phát triển CBDC là xu thế tất yếu trong tương lai khi Việt Nam có môi trường thuận lợi để phát triển CBDC.

Việt Nam đang tiến tới một xã hội không sử dụng tiền mặt. Người dân đã quen thuộc với ví điện tử như Momo, Moca, ZaloPay, với 85% sử dụng ít nhất một trong số chúng, và 42% đã chuyển sang thanh toán không tiếp xúc vào năm 2020. Chính phủ dự báo giao dịch không tiền mặt tăng 20-25% hàng năm, và thanh toán điện tử có thể phát triển mạnh mẽ, thâm nhập đến các vùng sâu, xa. Bên cạnh đó, công nghệ blockchain đang phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam.

Từ năm 2017, Chính phủ Việt Nam đã có những quy định và chính sách liên quan đến tiền kỹ thuật số. Theo Quyết định số 942/QĐ-TTg của Chính phủ ngày 15/6/2021, NHNN được giao nhiệm vụ nghiên cứu và thí điểm việc sử dụng tiền kỹ thuật số dựa trên công nghệ blockchain. NHNN, Bộ Tư pháp và Bộ Tài chính hiện đang nghiên cứu cơ chế pháp lý cho quản lý tài sản ảo và tiền ảo, với sự hỗ trợ từ tổ tài chính quốc tế từ năm 2020.

Tài liệu tham khảo:

1. Đặng Văn Sáng (2020), Xu hướng phát triển tiền kỹ thuật số và đề xuất chính sách ở Việt Nam,Tạp chí Tài chính Kỳ 2 - Tháng 9/2020;
2. Huang, Y., & Mayer, M. (2022), Digital currencies, monetary sovereignty, and U.S.–China power competition. Policy and Internet, 14(2), 324–347. https://doi.org/10.1002/poi3.302;
3. Loukoianova, E., Zhou, Y. S., Jahan, S., Che, N., Li, M., Rawat, U., Papageorgiou, E., & Goel, A. (2022), Towards Central Bank Digital Currencies in Asia and the;
4. Ozili, P. K. (2023). Central bank digital currency research around the world: a review of literature. Journal of Money Laundering Control, 26(2), 215–226. https://doi.org/10.1108/JMLC-11-2021-0126;
5. Ward, O., & Rochemont, S. (2019), Understanding Central Bank Digital Currencies. In Institute and Faculty of Actuaries (Vol. 13, Issue 2, pp. 263–268).